Lesbók Morgunblaðsins - 22.01.2000, Blaðsíða 6

OLLUM KOM HANN TIL
NOKKURS ÞROSKA
Við vígslu minnisvarðans. Viðstaddir sungu „Heim yfir hæð og sund“,
en Jón Hj. Jónsson stjórnaði.
Hópurinn sem annaðist undirbúning: Óii Kr. Jónsson, Þuríður J. Kristjánsdóttir og Hjörtur Þórar-
insson ásamt börnum Freysteins, Guðrúnu og Sigmundi.
EFTIR
ÞURÍÐIJ. KRISTJÁNSDÓTTUR
Þess var minnst á síðastliðnu sumri að 107 ár voru
liðin frá fæðingu Freysteins Gunnarssonar,
skólastióra Kennaraskólans. Honum var þá
reistur minnisvarði í Hróarsholti í Flóa. Hér er
minnst þessa merka skólamanns.
HVER var hann þessi maður
sem hér er minnst? í huga
okkar flestra var hann
skólastjórinn sem á sinn
rólega og markvissa hátt
stýrði Kennaraskólanum í
röska þrjá áratugi. Hann
var líka íslenskumaðurinn
sem taldi kennslu í þeirri grein eitt ánægju-
legasta viðfangsefni sitt. Hann var fagurkeri
sem sá hvað var gott listaverk og eignaðist þar
margar perlur. Hann var ræktunarmaðurinn
sem ræktaði garðinn sinn í bókstaflegum
skilningi. Hann var ljóðskáldið sem gaf okkur
m.a. marga bestu söngtextana, enda næmur á
að saman færi ljóð og lag. Hann var bókamað-
urinn sem átti hið ágætasta bókasafn, sump-
art bundið af honum sjálfum. Og hann var
þýðandinn sem af óbrigðulli smekkvísi þýddi
fjölda bóka, ekki síst fyrir börn og unglinga,
og það var kannski ekki ómerkasti þátturinn í
móðurmálskennslunni.
Hinn 22. ágúst 1999 voru liðin 107 ár frá því
Freysteinn Gunnarsson fæddist í Vola norðan
við Hróarsholtslækinn, sonur hjónanna Gunn-
ars Jónssonar og Guðbjargar Guðbrandsdótt-
ur sem þar bjuggu. Eliefu vikna gamall flutt-
ist hann yfir lækinn að Hróarsholti þar sem
hann ólst upp hjá vandalausum, en samt eins
og í foreldrahúsum að eigin sögn, svo vel
reyndust fósturforeldrarnir honum, þau Guð-
mundur Guðmundsson og Guðrún Halldórs-
dóttir. I kvæðinu „Heima“ kemur hugur hans
til fósturforeldranna fram. Þar segir:
Hér stóð mín vagga á foldu fyrst,
hér fann ég hlýjan móðurbarm.
°g:
Hér bjuggu og undu hann og hún,
sem hófu og leiddu þroska minn.
Þau Guðrún og Guðmundur gerðu ekki
endasleppt við fóstursoninn því þau kostuðu
hann til náms í Kennaraskólanum og Mennta-
skólanum, en þar var hann raunar aðeins einn
vetur, í 4. bekk, 5. og 6. bekk las hann á einu
ári heima í Hróarsholti. Það hefur e.t.v. ráðið
einhverju um námsleiðina að í austurbænum í
Hróarsholti bjó Sigfús Thorarensen, mágur
sr. Magnúsar Helgasonar, skólastjóra Kenn-
araskólans. Og svo mikils mat Freysteinn sr.
Magnús, og svo mikið taldi hann sig hafa lært
af honum, bæði í skólanum og síðar, að telja
má að það hafi verið gæfuspor að hann fór í
Kennaraskólann. Og traustið var gagnkvæmt.
Magnús lagði mjög mikla áherslu á að fá
FREYSTEINN GUNNARSSON
SKÓLASTJÓRI
KENN ARASKÓLAISLANDS
1929-1982
F. AO VOIA 21. ÁBÚSI1M2
ÓLST UPPI HRÓARSHOtTl
0. 27.JÚHI «76
ÖLLUM KOM HANN TIL f
NOKKURS ÞROSKA
NfWEHDUR, SVEtTUHGAH
OG AORIR VIHIR ÞAKKA
1
L..—_________
Áletrunin á minnisvarðanum um
Freystein Gunnarsson.
Freystein sem íslenskukennara að skólanum
og síðar að hann yrði eftirmaður sinn við skól-
ann. Hvort tveggja gekk eftir. Þegar Freyst-
einn hóf störf við skólann 1921 hafði hann lok-
ið guðfræðiprófi, kennt nokkuð og dvalið við
menntastofnanir á Norðurlöndum til undir-
búnings kennslu á framhaldsskólastigi. Það
kann að virðast undarlegt að velja guðfræðing
sem íslenskukennara, en Magnús vissi um
þekkingu hans í þeirri grein, áhuga og smekk-
vísi, og þarna var ekki tjaldað til einnar nætur,
Freysteinn kenndi íslensku við Kennaraskól-
ann í 41 ár og má fullyrða að þekking hans í
þeirri grein var ekki minni en margra þeirra
sem prófgráðu hafa í henni.
Það mætti segja margt um íslenskukenna-
rann og íslenskumanninn Freystein Gunnars-
son, en ég ætla aðeins að minnast á eitt sem
mörgum kennurum mætti vera kunnugra en
það er. Þar á ég við orðasmíð hans og orðan-
otkun ; þeirra dansk-íslensku orðabók sem
hann endursamdi og samdi, og leyfi ég mér
hér að vitna í Andrés Kristjánsson þar sem
hann segir svo í inngangi að kvæðum Freyst-
eins sem út voru gefin 1987:
„... Það verk er afrek og ekkert minna og
ber af annarri orðabókar-
gerð á þeim árum í þjón-
ustu við íslenska tungu ...
Freysteinn lét sér ekki
nægja að koma merkingu
erlendra orða til skila,
heldur finna og smíða ís-
lensk orð sem væru auð-
skilin og rökvísleg og féllu
ekki aðeins að fullu í löð
málsins, heldur einnig að
þeirri fegurðarhefð sem
mótast hafði í íslenskum
bókmenntum á öldum.
Þetta tókst honum svo vel
að varla er hægt að sjá að
honum bregðist bogalistin
nokkurs staðar. Nærri
liggur að segja að þessi
orðabók sé bókmennta-
verk fyrir þessar sakir, og
hægt sé að lesa hana sér til
nautnar af orðprýðinni."
Þess má geta að saman
höfðu þeir Freysteinn og
sr. Magnús farið yfir eina
próförk af hinni miklu
orðabók Sigfúsar Blönd-
als, bætt þar um, breytt og
rökrætt, og má geta nærri
hve margt hefur á því
lærst. - Og hinar fjöl-
mörgu bækur sem Freyst-
einn þýddi bera þessari
óbrigðulu smekkvísi á ís-
lenskt mál ljósan vott.
Skólastjórn Freysteins
Gunnarssonar einkenndist
af því rólega andrúmslofti
sem honum var lagið að
skapa kringum sig. Þegar
ég lít til baka til minna
skóladaga í Kennaraskól-
anum þykist ég mega fullyrða að allir nem-
endurnir báru virðingu fyrir honum, enginn
vildi gera hinum móti skapi, enginn brjóta hin-
ar óskráðu skólareglur sem við skynjuðum.
Við vissum til hvers var ætlast af okkur í þeim
efnum þó ekki væri farið um það mörgum orð-
um. I grein sem Freysteinn skrifaði í Óðin um
fósturforeldrana segir hann svo um fóstru
sína: „Ekki þurfti hún að brjóta með harðri
hendi til hlýðni við sig, hvort sem voru börn
eða hjú. Hún var sjálf til fyrirmyndar, vildi vel
og réð heilt, átti fulla virðingu heimilisfólks
síns, og var því öllum kært að fara að vilja
hennar.“ Er þetta ekki einmitt lýsing á stjórn
Freysteins? Hann vildi vel og réð heilt, þurfti
ekki að brjóta með harðri hendi til hlýðni við
sig. Hann treysti nemendunum og þeir munu
ekki hafa verið margir sem því trausti brugð-
ust.
Ef til vill þótti Freysteinn ekki alltaf nógu
harður baráttumaður fyrir sínum skóla, en
þar var líka við ramman reip að draga. Hann
hóf sinn skólastjóraferil 1929, fyrir réttum 70
árum, í upphafi kreppunnar miklu, sem segja
má að lyki ekki hér fyrr en á styrjaldarárun-
um, og á þeim áratug, 1940-50, voru gerðar
allmiklar breytingar á starfi skólans, einkum
hvað varðaði inntökuskilyrði og námslengd,
en námstími var lengdur verulega. Síðasti ára-
tugur Freysteins sem skólastjóri einkenndist
Minnisvarðinn um Freystein Gunnarsson, sem reistur var í Hróars-
holti í Hraungerðishreppi, en Freysteinn fæddist í Vola, býli
skammt frá, sem nú er komið í eyði.
af baráttu fyrir nýju skólahúsi, en þrengsli í
gamla skólahúsinu, aðstöðuleysi fyrir margar
námsgreinar og leiguhúsnæði víðs vegar um
bæinn hamlaði mjög. Nemendur gengu og
hlupu milli staða og Freysteinn segir á einum
stað að eitt af inntökuskilyrðum í skólann
þyrfti að vera að nemandi væri vel skóaður.
Eftir barning skólastjóra og kennarasam-
taka reis nýi skólinn og var flutt í hann haustið
1962, haustið sem Freysteinn varð sjötugur
og þar með skyldugur að láta af skólastjórn.
Hann naut því ekki hins nýja húss. Hann bjó
þó áfram í gamla húsinu. Eiginkona hans var
Þorbjörg Sigmundsdóttir úr Reykjavík og
eignuðust þau tvö börn, Guðrúnu og Sigmund,
bæði hér í dag. Ibúðin í gamla skólahúsinu við
Laufásveg hefur sennilega þótt allvegleg 1908
þegar húsið var byggt, en ekki var hún sérlega
stór fyrir fjögurra manna fjölskyldu, en hún
var hlýleg og heimilið fallegt, mótað af smekk
beggja húsráðenda, og enn voru þau hjón
búandi þar þegar Freysteinn lést 27. júní
1976. Þorbjörg náði að flytja í hús sem þau
hjón höfðu reist við Stigahlíð í Reykjavík. Hún
var þá þrotin að kröftum og lést 1. des. 1976.
Eg á þeim hjónum báðum margt að þakka.
Blessuð sé minning Þorbjargar og Frey-
steins.
Höfundurinn er kennari..
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 22. JANÚAR 2000