Lesbók Morgunblaðsins - 11.03.2000, Side 13

Lesbók Morgunblaðsins - 11.03.2000, Side 13
t ANNA BJÖRNSDÓTTIR í ÞEYNUM Ef ég sakna einskis framar lífið stillist í eina kyrra mynd og sársaulánn yfírgefur mig eins og síðsumarsmyrkur að morgni Ef ég verð hljóður og óheyranlegur tónn á fíugi á Þingvöllum tíni börk aflátnum birkminnum írjóðrinu og strýk litlum bömum um kollinn ósýnilegum höndum Ef ég blessa yfír akra, fjöll og fólk að leik þegar ég ek framhjá í bíl sem er eins og augun þín á litinn Er ég þá dáin eða bara svona glöð yfir því að vera lifandi og elska þig Höfundurinn er skáld í Reykjavík. ÖRN ÞÓR KRISTÍNARSON REYKJA- VÍTISBORG Borgin okkar Reykjavík er köld og grimm Ógæfunnar menn þarráfa um nætur en erhulu nætur er svipt af himni þá hörfa þeir kaldir inn í dimm skotin Oginná dimmum börum situr dapurt fólk er syrgir þá dauðu Inn á barína villast oft ungar og óhreinar meyjar og allir sjá hvernig lífþeirra fer er líta íþeirra augu En einnig í okkar fíógru borg eru drengir sem gæla við nálar Þeir bjóða skuggum sínu upp íljúfan dans sem þeir dansa ágötunufínu Því miður hrasa fíestir því í Reykjavítisborg eru göturnar hálar... Erþaðsvo? Er það svo að allir svíki og í bakið stingi eitruðum rýtingi sem veldursárí? Sárí sem ekki sést með berum augum Er það virkilega svo að flestir séu að leika einhvern annan en þeir eru? Einungis til að þóknast einhverjum öðrum sem eru að leika hin ogþessi hlutverk? Eru allir á höttunum eftir því að vera miklir og viðurkenndir? Hrós og viðurkenning frá hræsnara oglygara er í mínum huga lítils virði en viðurkennig frá samviskunni ogsálinni ersú besta sem égheffengið. Því miður eru leikararnir sem ég þekki íþessu lífí mínu búnir að glata sínu upphafí, sínu trausti, og þá líka sjálfum sér. Höfundurinn er fangi á Litla-Hrauni. Ljósmynd: Hjálmar R. Báröarson. Sumarið 1939 var eitt bezta sumar 20. aldarinnar á landinu öllu og víðar var heitt en á Teigarhorni. Þá var enn búið í Furufirði á Hornströndum og hinn 9. júlí stóðu menn þar að slætti, en hitamóða er á fjallinu. ÍSLENSK VEDURMET 1 ,UM HITAMETIÐ A TEIGARHORNI æsti hiti á íslandi: Teigarhorn 22. júní 1939, 30,5°C. Um sólstöður sumarið 1939 voru sett tvö veðurmet. Hiti mældist rétt rúmlega 30 stig á tveimur veðurstöðvum 22. júm' og daginn áður mældist hæsti loftþrýst- ingur sem vitað er um í júní hér á landi (1040,4 hPa í Stykkishólmi). Þessi tvö met eru reyndar tengd og annað eykur tiltrú á hitt. Sú stað- reynd að háþrýstimet var sett dregur talsvert úr líkum á því að 30 stiga hitinn hafi eingöngu mælst vegna þess að eitthvað var bogið við mæliaðstæður. Því er hins vegar ekki að neita að ákveðin óvissa fylgir því mælum var komið fyrir á nokkuð annan hátt en nú er. Hitamælar hafa um langt skeið verið hafðir í sérstökum mæliskýlum. Hérlendis er ljóst að einhver skýli hafa verið í notkun á veðurstöðv- unum a.m.k. síðan danska veðurstofan tók við mælingunum hér á landi upp úr 1870. Þessi skýli hafa hins vegar verið nokkuð mis- jafnrar gerðar, en í grófum dráttum má skipta þeim í veggskýli og fríttstandandi skýli. Fram yfir síðari heimsstyrjöld voru veggskýli lang- algengust, en upp úr því var smám saman farið að skipta skipulega yfir í fríttstandandi og lauk því verki 1964. íslensku skýlin eru ekki alveg eins og þau sem algengust eru í heiminum. Þau eru bæði ívið minni og lokaðri. Ástæða þessa eru hin tíðu hvassviðri hérlendis, sem oft valda truflunum í opnari og stærri skýlum einkum vegna rigningar og skafrennings. Talsverður munur hefur oft reynst vera á veggskýlum og nýrri skýlum. Samanburðarmælingar voru gerðar nokkuð víða þegar skipt var um skýli. Þrátt fyrir nokkuð mismunandi niðurstöður þeirra mælinga frá einni stöð til annarrar virð- ist mega draga þá almennu ályktun að vegg- skýlin hafi verið hlýrri að deginum á bjartari tíma ársins en nýju skýlin. Þetta þýðir m.a. að hægt er að efast um allar hámarks- og síðdegis- mælingar frá tíma veggskýlanna og þær verða illsambærilegar við yngri mælingar. Þetta táknar að erfitt er að lýsa því yfir að ákveðnar hámarkstölur frá þessum tíma teljist met þó þær séu hærri en síðari tíma mælingar. Þær voru að minnsta kosti í sumum tilvikum gerðar í hlýrri og stundum óheppilega staðsettum skýlum. Þó að nokkrar minni háttar breytingar hafi orðið á kvikasilfurs-hitamælum á síðustu 100 árum eru þeir í öllum aðalatriðum eins og nú er. Engin sérstök ástæða er til að vantreysta þeim mælum sem í notkun voru á síðustu öld ef þeir á annað borð höfðu verið prófaðir áður en þeir voru teknir í notkun nema einhver tilefni gefist til vantrúar. Alloft er ónákvæmt lesið af mælum. T.d. var algengt að hiti væri aðeins mældur í hálfum eða jafnvel aðeins í heilum gráðum. Þetta á reyndar sérstaklega við um aflestur af hámarks- og lágmarksmælum. Stundum er ótrúlegur munur á hita á hámarksmæli og þeim hita sem hæstur var les- inn af venjulegum mæli yfir daginn. Ákaflega erfitt er um vik ef þessi munur er t.d. 10 stig eða meira nema að sérstakar veðuraðstæður geti stutt við slíkan mun. Mælihættir (hvenær lesið er á mæla) geta hins vegar haft áhrif á dagsetningu hámarks eða lágmarks. Þetta EFTIRTRAUSTAJÓNSSON skýrist nánar í síðari pistli. Þessi upptalning þýðir að erfitt er að stað- festa hitamet nema að mælingin hafi verið gerð í nútímaskýli. Engin þeirra talna sem not- aðar hafa verið sem hæsti hámarkshiti á land- inu er strangt til tekið fullkomlega verjanleg. Hitametinu frá Teigarhorni í september 1940 (36,0°) er því miður ekki hægt að trúa, þrátt fyrir góðan vilja þess sem hér skrifar*. Möðrudalsmetið (32,8°) frá 26. júlí 1901 er trú- legra, en það er samt bara úr óþekktu vegg- skýli sem enn er ekkert vitað um hvar eða hvemig hengt var upp. Trúlegra er að hitinn hafi í raun verið 23 stig. Auk þess var ekkert einstaklega hlýtt á land- inu þennan dag. Vafi á strangt tekið líka við um metin frá 1939, (30,5° á Teigarhomi og 30,2° á Kirkjubæjarklaustri). Skýlið á Teigarhomi var hlýrra yfir daginn (0,5°-l,5°) en núverandi skýli og óheppilega staðsett. Litlar fréttir em af skýlinu á Kirkju- bæjarklaustri. Sennilega má svipað segja um metið frá Hallormsstað 1946 (30,0°). Vitað er að skýlið var lélegt. Hitametið frá Akureyri 1974 (29,4°) verður einnig vafasamt, þó skýlið þar sé nýrrar gerðar, í ljósi þess að það stend- ur á dökku bflastæði sem hitnar mjög í sól. Strangt tekið em þetta vart staðalaðstæður. Eldra hitametið frá Akureyri var sett 11. Júlí 1911 (29,9°) í óþekktu skýh svipað og í Möðmdal 1901. í hitabylgjunni í ágúst 1997 mældist hámarkshiti á sjálfvirku stöðinni á Hvanneyri 30,0°. Sjálfvirkir mælar em yfirleitt öllu valö'ari en kvikasilfursmælarnir og al- gengt er að þeir sýni 0,6 til 1,0° hærri hámarkshita en kvikasilfursmælar á sömu stöð. Hámarkshiti á Hvanneyri var 27,0° mældur á kvikasilfursmæli yfir sama tíma. En metin frá 1939 geta líka varið sig. Sam- tíma loftþrýstimet var áður nefnt. Mjög heitt var um allt land, nema þar sem sjávarloft lá við ströndina. Þó hámarkshiti sé að meðaltali meir en 1 stigi of hár á Teigarhomi á sumrin á þess- um ámm er ekki þar með sagt að sú ályktun eigi við um þá daga sem hiti er mestur. Teigar- horn var heldur ekki eini staðurinn þar sem 30 stiga hiti mældist, það gerðist líka á Kirkju- bæjarklaustri. Þýskir háloftaathugunarmenn sendu loftbelg upp frá Reykjavík í þoku snemma morguns. Óvenjulegur hiti var í há- loftunum. Ef hitabylgjur gerir á íslandi er algengast að þær standi aðeins einn dag og þá aðeins í einum landshluta. Hitabylgjur vom bæði óvenju margar sumarið 1939 og gætti í fleiri landshlutum en venjulegt er. Ekki var þó bara hlýtt. Um 10. júní gerði t.d. næturfrost víða inn til landsins og snjóaði langt niður í hlíðar fjalla og til heiða. Kaldir dagar komu einnig snemma í júlí og þá varð líka næturfrost á fáeinum stöðvum. Það var þ. 19. júní sem hlýja háþrýst- isvæðið nálgaðist landið. Hlýindin héldust í nokkra daga en færðust dálítið til milli lands- hluta eftir því hvar miðja hæðarinnar miklu var þann eða hinn daginn. Á Kirkjubæjar- klaustri komu 4 dagar í röð með yfir 20 stiga hita, 20. varð hámarkshitinn 21,6 stig, 28,0 þ. 21., 30,2 stig þ. 22. og 26,6 stig þ. 23. Athugunarmaðurinn á Teigarhomi, Jón Kr. Lúðvíksson, las 30,3 stig af mælinum þennan dag. Með færslunni fylgdi eftirfarandi pistill: „22. þ.m. steig hiti hátt eins og skýrsla sýnir. Var vel að gætt að sól náði ekki að hita mæla. Tel ég því hita rétt mælda.“ Þegar hámarks- mælirinn var tekinn í notkun sýndi hann 0,2 stigum of lágan hita, hámarkið var því hækkað um 0,2 stig í útgefnum skýrslum. Engin leið- rétting var á hámarksmælinum á Klaustri. Daginn áður varð hiti á Teigarhorni mest 24,0 stig, en daginn eftir 19,9. Hitinn á Teigarhomi stóð stutt, kl. 9 um morguninn var hann 14,3 stig, 26,6 kl. 15 og 14,9 kl. 21. Um miðjan daginn var vindur af norðvestri, 3 vindstig, mistur í lofti, en nærri heiðskírt. Á Kirkjubæjarklaustri fór hiti niður í 11,5 stig aðfaranótt 22. Kl. 9 var kominn 23,4 stiga hiti, kl. 13 var hitinn 27,6 stig og 25, 8 kl. 18. Norðanátt var um miðjan daginn, 3 vindstig, gott skyggni og nærri heiðskírt. Norðurlandi var 21. víðast hlýjasti dagurinn. Á Akureyri fór hiti þá í 28,6 stig í hægri vestan- átt. Þ. 22. fór hiti þar í 26,5 stig. Heldur svalara var vestanlands og sumar nætumar var þoka. Hiti komst þó í 20 stig á Raftnagnsstöðinni við Elliðaár þ. 23. en norðar á Vesturlandi var svalara. Hæsti hiti í Stykkis- hólmi þessa daga var 14,8 stig þ. 24. Inni í Dala- sýslu fór hiti yfir 20 stig flesta daga og sömu- leiðis inn til landsins í Húnaþingi. Eins og oft er í vestlægri eða norðvestlægri átt náði þoku- bræla Vesturlands ekki til Suðurlandsundir- lendisins og þar fór hiti líka í yfir 20 stig og það marga daga í röð. Við skulum því enn um sinn halda Teigar- hornsmetinu frá 1939, en órólegir geta fært sig til Kirkjubæjarklausturs og ársins 1991. Þá mældust þar 29,2° þ. 2. júlí. Ekki er ólfldegt að innan fárra ára muni mælast yfir 31 stigs hiti á einhverri sjálfvirkri veðurstöð. Verður það nýtt met? * í veðurskýrslunni frá Teigarhorni í septem- ber 1940 stendur eftirfarandi: ,24. þ.m. kom hitabylgja. Stóð stuttyfir. Hún kom á tímabili kl. 3-4, en stóð aðeins stutta stund. Sjómenn frá Djúpavogi urðu hennar varir útá miðum út af Berufirði." Á venjulegum athugunartímum var hiti sem hér segir: Kl. 9, 5,2° , kl. 15, 13,1,° og 12,7° kl. 22. Vindur var hægur af norðvestri og hálfskýjað eða skýjað. Hvergi annars staðar á landinu varð sérstakra hlýinda vart og almennt veðurlag gefur ekki tilefni til að vænta mætti mets. Einnig aukast efasemdir þegar í ljós kem- ur að eitthvað ólag virðist á fleiri hámarksmæl- ingum á stöðinni í þessum mánuði. Því er hins vegar ekki að neita að stundum hegðar náttúran sér með einhverjum ólíkindum og erlendis eru dæmi um hitamælingar sem ekki eru taldar geta staðist Þekktasta tilvikið er e.t.v. 70 stig sem að sögn mældust í Portúgal snemma í júlf 1949. Þá var'i sagt að fuglar hefðu fallið dauðir úr lofti. Má vera að eitthvað ámóta komi fyrir hérlendis síðar en þangað tíl verða 36 stigin á Teigarhomi að liggja á lager. Höfundurinn er veðurfræðingur. LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 11. MARS 2000 1 3

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.