Lesbók Morgunblaðsins - 25.03.2000, Blaðsíða 5

Ljósmynd/Gísli Sigurðsson
Á Óttarsstöðum eystri er hús sem byggt var skömmu eftir 1881 úr viöi sem fékkst þegar skip strandaði á Suöurnesjum.
Ekkert er hirt um viðhald þessa húss.
Óttarsstaðir vestri. Þar var búið til 1966, en bænum hefur verið vel við haldið.
Straumi. Annarsvegar er mannhæðarhá tóft
úr tilhöggnu og steinlímdu grjóti. Hún heitir
Gíslatóft og var í henni útieldhús frá Óttars-
stöðum eystri.Vestar er Eyðikot, sem nú er
sumarbústaður í burstabæjarstíl og með fag-
urlega hlöðnum veggum úr hraungrjóti og
veruleg prýði er að grjótgarði framan við hús-
in. Þama stóð áður hjáleiga með sama nafni;
einnig nefnd Óttarsstaðagerði, sem Stefán
Rafn byggingameistari eignaðist og eiga hann
og Eiríkur bróðir Thorolfs Smith fréttamanns
heiðurinn af bænum eða sumarbústaðnum eins
og hann er nú.
Óttarsstaðir eystri
Umhverfi Óttarsstaðabæjanna er búsældar-
legt á móti því sem menn hafa þurft að búa við
á öðmm Hraunabæjum. Þarna era grasgefin
og ræktarleg tún sem hestamenn virðast nýta
til beitar.
í Jarðabókinni frá því skömmu eftir 1700 er
einungis nefnd ein jörð sem heitir Óttarstaðir,
en að auki þrjár hjáleigur; Eyðikotið var eitt af
þeim. Jarðardýrleikinn er óviss, segir Jarða-
bókin og jafn óvisst er hvort átt sé við báðar
Óttarsstaðajarðimar, en kóngurinn á slotið og
leigur betalast í smjöri heim til Bessastaða.
Auk þess era kvaðir um mannlán á vertíð,
„item tveir hríshestar" sem taka á í Almenn-
ingi og „leverast in natura" heim til Bessa-
staða. En það er sama sagan og í Lónakoti og
áður var nefnt: Ábúandinn kvartar yfir því við
Bessastaðavaldið „að ærið bágt sé orðið hrís að
útvega og meinar sér léttara vera fyrir þessa
tvo hríshesta að betala tíu físka, þá guð gefur
fískinn af sjónum".
Fimm kýrfóður á túnið að gefa af sér og hef-
ur þótt ekki lítil búsæld í Hraunum. Af hlunn-
indum nefnir Jarðabókin útigang „þá mestu
hörkuvetur ei inn fallahrognkelsatekja er í
lónum þegar fjarar, heimræði er árið um
kring, lending í meðallagi, en lítil rekavon.
Gallar jarðarinnar era hinsvegar að engjar era
ekki til, að gripir farast stundum í gjám þegar
snjóar yfir liggja og afleitt er það líka að torf-
stunga, þ.e. torfrista, er nánast engin.
Vatn var sótt í djúpan brann í túninu á að-
fallinu, en vatnið í honum var alltaf ferskt. Þar
gilti sama lögmál og í lónunum sem áður vora
nefnd. Þessi brunnur er með grjóthleðslu að
innanverðu, en því miður hálffullur af plasti og
öðra sem fokið hefur í hann.
Gamalt íbúðarhús er á Óttarsstöðum eystri,
en það er ónýtt vegna hirðuleysis. I gegnum
brotna glugga og opnar dyr eiga snjór, regn og
vindar greiða leið, en á hlaðinu skartar vöra-
bflshræ. Annað bflhræ er í fallega hlaðinni tóft
lítið eitt sunnar.
Óttarsstaðahúsið er samt sögulega merki-
legt. Upphaf þess má rekja til skipsstrands
sem varð við Þórshöfn, skammt sunnan við
Stafnes árið 1881. Þá rak kaupfarið James-
town mannlaust að landi og var bjargað úr því
góðum feng af dýrindis húsaviði, um 100 þús-
und plönkum. Þótti þetta mikil himnasending í
timburskortinum og risu af þessum viðum
mörg ný hús suður með sjó og þetta eina hús í
Hraununum, á Óttarstöðum eystri. Húsið var
síðar bárajárnsklætt.
Áður hafði bærinn á Óttarsstöðum eystri
verið vestar, uppi í brekkunni hjá vesturbæn-
um. Fátt er þar til minja um hann annað en
hlöðuveggir sem hafa verið fágætlega vel
hlaðnir og standa enn.
Síðustu ábúendur á jörðinni, hjónin Guðrún
Bergsteinsdóttir og Sigurður Kristinn Sig-
urðsson hættu búskap þar 1952. Síðasti maður
sem hafði fasta búsetu í Hraunum var hinsveg-
ar Guðmundur sonur þeirra. Hann var báta-
smiður og byggði sér hús niðri við fjöru-
kambinn, en það er nú horfið. Guðmundur
bátasmiður lézt 1985.
Þennan jarðarpart, sem talinn var 5 ha, á
fjölskyldan þó ekki lengur. Guðni ívar Odds-
son keypti hann 1979 og flutti síðan til Amer-
íku. Hann er dáinn en sonur hans, Paul I.
Oddsson, erfði jörðina og hefur hann aldrei til
Islands komið.
Óttarsstaðir vestri
Spölkorni vestar og uppi á hæð stendur bær-
inn á Óttarsstöðum vestri, fallega varðveittur
timburbær, bárujárnsklæddur, og gefur góða
hugmynd um útlit bæja snemma á öldinni áður
en steinsteypuöld hófst. Þarna er fallegt bæj-
arstæði og líklega það elzta í Hraunum, eink-
um er víðsýnt út yfir Norðurtúnið, Langa-
bakka og flóann til norðurs. Til suðurs sést
minna en ætla mætti, því hraunbrúnin þar er
há. Vestur af bænum hefur myndast hryggur
tignarlegra hraunhóla og eftir honum endi-
löngum er frábærlega fallega hlaðinn grjót-
garður. Austan við bæinn, þar sem era grasi
grónar lautir, er merkilegur hraunhóll í einni
lautinni. Hann er svo sprunginn að hann er
ekki kallaður hóll, heldur Hrafnagjá, enda
hægt að ganga á jafnsléttu í gegnum hann á
ýmsa vegu. Munnmæli herma að kirkjugarður
hafi verið hjá Óttarsstöðum og hefur verið talið
að enn móti fyrir honum. Þar era og leifar af
bænahúsi.
Síðustu ábúendur á Óttarsstöðum vestri
Ragnheiður Hannesdóttir, húsfreyja á Óttars-
stöðum vestri, móðír Sigurðar á mynd t.h.
Guðmundur Sigurðsson, bátasmiður á Óttars-
stöðum, síðasti maður sem átti helma í
Hraunum.
Síðustu ábúendur á Óttarsstöðum eystri:
Hjónln Sigurður Kristinn Sigurðsson og Guð-
rún Bergsteinsdóttir ásamt ungum synl.
vora hjónin Áslaug Jónsdóttir og Guðmundur
Ingvarsson frá Ketilvöllum í Laugardal. Þau
hófu búskap þar 1918, keyptu jörðina þá og
bjuggu þar til 1966, en dóu þá með þriggja
vikna millibili.
Þau Óttarsstaðahjón áttu tvær dætur, Jón-
ínu og Ragnheiði, sem er 84 ára og lét greinar-
höfundi ýmislegt gagnlegt í té. Hún minnist
þess úr foðurhúsum að faðir hennar sló allt
túnið með orfi og Ijá, enda var það ekki vél-
tækt. Bústofninn var um 100 kindur þegar
mest var, einn hestur og tvær kýr. Síðustu
fimm árin bjuggu þau aðeins með kindur.
Ragnheiður minnist þess að fénu var haldið
að fjörabeit og þá staðið yfir því, en langmest
var þó beitt á hraunið. Faðir hennar og Sigurð-
ur bóndi á Óttarsstöðum eystri reru saman til
fiskjar þegar gaf á sjó, en þeir fóra aðeins
Þórunn Bergsteinsdóttir í Eyðíkoti
um aldamótin 1900.
skammt út fyrir og aldrei var vél í bátnum.
Vestur með sjónum voru fiskbyrgi, sem enn
sjást. Þar var fiskurinn þurrkaður.
Börn Ragnheiðar og Jónínu era núverandi
eigendur jarðarinnar og þau eiga heiðurinn af
því að halda bænum í góðu horfi.
Vestur frá Óttarsstaðavör er malarkambur-
inn næstum þakinn lábörðum steinum, sem
einu sinni vora hraunklappir og hafrótið braut
upp. Það kom í ljós í Surtsey að brimið við
ströndina þurfti ekki ýkja langan tíma til þess
að gera lábarinn hnullung úr hrjúfum hraun-
steini. En vörin hefur myndazt með því að
hraunrani, sem oft flæðir yfir, girðir fyrir að
norðanverðu. Þar fyrir utan snardýpkar
skyndilega, sögðu mér kafarar sem vora að
skoða sig um á botninum.
En nú ýtir enginn lengur úr Óttarsstaða-Þ-
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 25. MARS 2000 5