Lesbók Morgunblaðsins - 25.03.2000, Blaðsíða 9

Hér stekkur Gabríel inn til Maríu. Kötturinn sem oft er tákn djöfulsins skýtur upp kryppu og flýr
og María fórnar höndum. Með nákvæmri útfærslu smáatriða í herberginu undirstrikar Lorenzo
Lotto andstæðurnar milli kyrrðarinnar í lífi ungu stúlkunnar fram að þessu og umbyltingarinnar
sem erindi engilsins boðar. Heilagur andi á skýinu?
HEITUR BACH OG
HÉLUGIR DEMANTAR
Engin háfíð göfugri
Boðunardagur Maríu, 25. mars, Maríumessa
á langaföstu, er haldinn hátíðlegur hvai-vetna
meðal kaþólskra og var svo einnig hér á íslandi
fyrir siðaskipti og raunar mun lengur að því er
fram kemur í bók Ama Björnssonar, Saga
daganna. Þar segir einnig að þessi hátíð hafi
verið talin göfugri öðrum messudögum, að
undanskildum aðeins þeim sem haldnir eru
sjálfum Guði til dýrðar. Víst er að mikil til-
beiðsla hefur ætíð fylgt Maríu guðsmóður á
íslandi og trú á líkn hennar og sáluhjálp, eink-
um meðal kvenna, ekki síst barnshafandi
kvenna og mæðra. Þessi trú er enn ríkjandi
þótt aldir séu liðnar síðan lútherskan varð trú
meirihluta þjóðarinnar og Þjóðkirkjunnar.
Af hjátrú tengdri boðunardeginum er helst
tilgreind trú varðandi vorveður og sauðburð,
t.d. talið góðs viti ef stjörnubjart er nóttina á
undan og ekki heillavænlegt að síðasta dag góu
beri upp á boðunardaginn. Slík trú hefur að
sjálfsögðu slævst með breyttum tímum og
sama má segja um helgi dagsins. Sjá má að sjó-
menn hafa tekið góðar gæftir framyfir kirkju-
sóknina á þessum degi í Þorpi Jóns úr Vör:
BOÐUNARDAGUR MARÍU
Það heyrist yfir fjörð og langt út til hafs,
þegar kirkjuklukkunum er hringt,
þó hringjarinn sé gamall, gigtveikur aumingi,
sem getur ekki lengur tekið í ár.
Presturinn situr skrýddur í kórnum
og sér síðasta bátinn skjótast út fyrir eyraroddann.
Hann hrekkur við sem í draumi,
þegar sá skakki hringir í þriðja sinn.
Senn geta þeir báðir farið heim og lagt sig. Það eru
fyrstugæftirávori.
Þorpsbúar ganga allir til flöru,
þegarbátamirkomaað,
ogfánýttísoðið,
- presturinn heilagfiski -
á Boðunardag Maríu.
Nú er ekki lengur þörf á að huga að tengsl-
um veðurs og sauðburðar og sá heimur ókunn-
ugur ungu fólki nútímans. Ætla mætti að sama
gilti um Maríu mey og hennar veröld, en svo
virðist sem fjarlægt minni goðsagnarinnar um
vanda Maríu og Jósefs leiti enn á. Skoðum að
lokum ljóð í nýrri bók Gyrðis Elíssonar, Hug-
arfjallinu.
LÆKNING
Það er sagt að Jósef
hafíveriðmjög
utanvið sig
Dag nokkurn, þegar María
hafði kallað hann frá smíð-
unum til að borða, kom
drengurinn Jesús hlaupandi
inn,meðvængbrotinnsmá-
fugl í lófa sínum
Jósef leit upp frá borðinu
undrandi á svip og spurði:
„Hvaðan kemur þú, góði?“
María leit á hann með
mildri ásökun og sagði: „Ertu nú búinn að gleyma
þvi,maður?“
Jóseflaut höfði
Fuglinn breiddi út
vængina og flaug
alheill
útumdymar
Og hvað er Sigurbjörg Þrastardóttir að fara
hér?
ERINDI
Engill í kufli eða kjól
meðgrænlenskumynstri
snæhvítavængi
og sporbaug ljóss
yfirhvirfli
kemurtilmín
ogsegir:
Ekkert að óttast
jólinkoma
þótt þú látist
Höfundur er framkvæmdastjóri Félags íslenskra
bókaútgefenda.
TONLIST
S í g i 1 d i r d i s k a r
BACH
J. S. Bach: Sellósvíturnar í G, d, C, Es, c og D,
BWV 1007-1012. Mischa Maisky, selló. Deut-
sche Grammophon 463 314-2. Upptaka: DDD,
Belgíu, 7-8/1999. Útgáfuár: 1999. Lengd (2
diskar): 154:52. „CD-pluscore“ margmiðl-
unardiskur fylgir. Verð (Skífan): 4.499 kr.
HINAR SEX sellósvítur Bachs eru óum-
deildanlega mesta meistaraverk tónlistarsög-
unnar fyrir knéfiðlu án undirleiks, og hefðu að
sönnu mátt rata hingað fyrr í meira en fimm
ára gamlan dálkinn. Afsökun er vandfundin,
því varla er til sá stórsellisti 20. aldar, allt frá
Pablo Casals, sem hefur ekki lagt í púkkið.
Liggur við að kalla mætti þegnskyldu í stétt-
inni og á við pflagrímsför til Mekku að leika
inn svíturnar a.m.k. einu sinni á ævi.
Undirritaður var svo heppinn að kynnast
fyrst svítunum í meðferð Pierres Fourniers á
Archiv-upptöku frá snemma á 7. áratug. Síðar
bættust Tortelier og fleiri í sarpinn, en Fourn-
ier sat eftir, og tíminn hefur sýnt og sannað, að
fáir ef nokkrir hafa komizt nær sjálfum kjarna
tónlistarinnar en hann. Hið einstæða upphafna
látleysi Fourniers er ekki beinlínis aðalsmerki
rússnesk-ísraelska sellóleikarans Mischa
Maiskys (f. 1948), sem er ólíkt meiri fjörkálfur
í sér og á til að bera sjálfið utan á skyrtunni.
Fyrsta viðbragð manns var líka að salta diska-
boxið og bíða annars flytjanda.
En í 6 svítu var skipt um skoðun. „Oft ratast
kjöftugum satt á munn,“ segir máltækið - og
smám saman fór maður að sætta sig við heitan
og úthverfan stfl Maiskys, nánast gegn betri
vitund. Karlinn leikur nefnilega fantavel með
lýtalausri inntónun og rosa bogatækni, og ekki
dregur hljóðfærið heldur úr, smíðað 1720 af
Domenico Montagnana í Feneyjum, sem
glimrandi upptaka í hlýjum hljómburði skilar
til fullnustu. Látum vera atriði eins og að sum
akkorðuforslög séu háskalega löng og berg-
málsdýnamíkin ekki alltaf sjálfri sér sam-
kvæm. Hinn ótvíræði músíkalski sjarmi
Maiskys gufustraujar yfir allt, og hrukkurnar
gleymast eða verða að fegurðarblettum líkt og
hjá Heifetz, sem hafði lag á að snúa aðsteðj-
andi misfellu í heillandi aukakrydd á auga-
bragði.
Sellósvítur Bachs eru jafngamlar meistara-
hljóðfæri Maiskys. Þær voru samdar á senni-
lega sælasta aldursskeiði Sebastians, þegar
hann starfaði 1717-23 sem hljómsveitarstjóri
hjá Leopold af Köthen, ungum hertoga sem
hafði vit á tónlist og leit á snillinginn fra Eis-
enach sem einkavin. Hver svíta er sexþætt og
samanstendur auk forleiks af fjóram kjarna-
þáttum frönsku dansasvítunnar, Allemande,
Courante, Sarabande og Gigue, með auka-
þætti - menúett, gavottu eða Bourrée - skotið
inn milli saraböndu og gikks.
Óviða í vestrænni tonlist er að finna full-
komnara formrænt jafnvægi en hér, jafnvel að
meðtöldum hinum meistaralegu sónötum
Bachs og partítum fyrir einleiksfiðlu frá sama
tíma. Þótt byggðar séu á stflfærðum alþýðu-
dönsum, spanna svíturnar, eins og Casals
benti fyrstur á, allan mannlega tilfinninga-
skala. Það er því engin einhlít nálgun til; verk-
ið má túlka á ótal vegu. Svo lengi sem mönnum
og tímum fjölgar, verður enginn búinn með
Bach. Meiri sellósnillingar kunna að bíða úti
við sjónarrönd, og eflaust sumii' djúpsæknari.
En í millitíðinni má hafa mikla ánægju af
heitri og sprækri nýrómantík Mischu Maisk-
ys. Það er alltjent tilbreyting að henni, nú í
miðri ríkjandi upphafsskólaspeki. Sé hún „af-
vegaleiðing“, þá verður bara að hafa það.
Skárra er að dáleiða hlustandann en að leiðast
honum. Líkt og Goldberg-tilbrigðum Bachs í
fyrra með Rosalyn Tureck (SD 10.4. 1999)
fylgir fróðleikur á margmiðlunardiski um höf-
und, verk og útgáfu, fyrir utan nótur að öllum
bálkinum, sem prenta má út að vild.
BONNEY
DIAMONDS in the Snow.Norræn sönglög
eftir Grieg, Sibelius, Stenhammar, Alfvén og
Sjöberg. Barbara Bonney sópran; Antonio
Pappano, píanó. Decca 466 762-2. Upptaka:
DDD, Neumarkt, Þýzkalandi, 9-12/8 1999.
Útgáfuár: 2000. Lengd: 71:37.
Verð (Skífan): 2.199 kr.
BANDARÍSKA sópransöngkonan Barbara
Bonney fór síðast hér á stjá (SD 21.2. 1998)
með amerískum sönglögum, þ. á m. lagi um
langfeðga sinn, Billy the Kid úr vestrinu villta
(William Bonney) eftir André Previn við dag-
bókartexta skækju sem virðist ein allra hafa
borið hinum alræmda óþokka vel söguna.
Hér kveður við annan tón: 13 sönglög eftir
Edvard H. Grieg, þ. á m. Váren, Jeg elsker
dig, Söng Solveigar, En svane og Sechs Lieder
Op. 48, 5 eftir Jean Sibelius (Diamanten pá
Marssnön, Vilse, Sáv, sáv, susa, Var det en
dröm? og Flickan kom ifrán sin álsklings
möte), 5 eftir Wilhelm Stenhammar (þ. á m.
við sama Flickan-texta Runebergs), 2 eftir
Hugo Alfvén (Sá tag mit hjerte (Tove Ditlev-
sen) og Skogen sover) og Tonerna eftir Carl
Sjöberg. Allt norrænar perlur og margar
þeirra tíðir gestir á hérlendum ljóðasöngstón-
leikum.
Eg féll í stafi í hitteðfyrra, og enn ætla
gjarðir að gliðna. Barbara Bonney hefur gert
það aftur - og, ef nokkuð er, enn betur! Þessi
frábæra ljóðasöngkona - „Bandarísk Elly Am-
eling“ minnir mig hún hafi verið stimpluð þá,
meira út frá gæðum en stfl - hefur einfaldlega
allt það til að bera sem farandi er fram á af úr-
valssöngvara í ljóðagreininni. Topp-tækni,
topp-innlifun, breidd og fjölbreytni í raddbeit-
ingu allan skalann frá telpu í valkyrju. Það
gengur göldram næst að heyra Bandaríkja-
mann fara með Grieg, Sibelius og Stenhamm-
ar eins og borinn og barnfæddur Norður-
landabúi. M.a.s. textavandamálið sem hefur
viljað fylgja efra sviði sópransöngs, hverfur
hér þvínæst sem dögg fyrir sólu. Bonney hefur
einhvem skýrasta framburð sem fáanlegur er
úr efri lofthjúp hátíðninnar. Það er meirihátt-
ar höfuðverkur að finna galla á aö)urðadiski
sem þessum, annað en tittlingaskít eins og átt-
undamiðurfærsluna í 3. sönghendingu Várens.
Svo má auðvitað alltaf ergja sig yfir að ís-
lenzku gullaldarlögin séu of ókunn og átthaga-
fjötruð til að fá inni hjá alþjóða listamönnum
þá sjaldan norræn tónlist er uppi á teningi.
Maður freistast til að varpa þeirri þankatil-
raun fram, að ef þessi dama syngi Gígjuna og
Draumalandið inn á heimsþekkt plötumerki af
álíka innlifun, þyrfti litlu fé að verja í land-
kynningu eftir það.
Barbara Bonney virðist eftir öllu að dæma
einmitt stödd á því stigi þar sem harpan er
stærst og strengirnir flestir. Maður skelfur við
tilhugsunina um hvort hægt sé að halda öllu,
hvað þá batna, upp úr þessu. Njótum því með-
an eigum.
Píanistinn, Antonio Pappano, er leikhústón-
listarstjóri í Brússel og hefur stjórnað sinfón-
íuhljómsveitum víða um lönd, m.a. í Wagner-
óperam í Vín og Bayreuth. Hann er fyrsta
flokks meðleikari, hvorki meira né minna;
mótar bráðskemmtilega, tært og mjúkt og af
auðheyranlegu músíkölsku innsæi í fullkomnu
jafnvægi við sönginn. Upptakan er með þeim
betri af fjölda fyrirtaks ljóðasöngsdiska, og ef
hér tíðkaðist „stjörnugjöf1, yrði engin spurn-
ing hvað hérumræddur diskur fengi út á heild-
ina: fímm - af fimm mögulegum!
Ríkarður Ö. Pálsson
CARNEGIE
A R T
AWA R D
1 9 9 9
N o r r æ n t
m á I v e r k
LISTASAFN
REYKJAVÍKUR
KJARVALSSTAÐIR
V/FLÓKAGÖTU,
REYKJAVÍK
SÝNINGIN VERÐUR OPIN
9. MARS-2. APRÍL 2000
ALLA DAGA K L. IO —l8
LEIÐSÖGN U M
SYNINGUNAsunnudaga
FREKARI LEIÐSAGNIR
SAMKVÆMT UMTALI
AÐGANGUR ÓKEYPIS
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 25. MARS 2000 9