Lesbók Morgunblaðsins - 25.03.2000, Blaðsíða 11

Ljósmynd/Sturla Friðriksson
Órangútan-karlapi í Sepílok-athvarfinu fær banana í morgunverð.
Ljósmynd/Sturla Friðriksson
Greinarhöfundurinn og Sigrún, kona hans, í járnbrautarvagni á Borneó.
og tvær tegundir simpansa. Um tíma var talið
að órangútan-apinn væri einna skyldastur
mönnum af mannöpunum, en nú hafa erfða-
fræðingar komist að því, sem marga grunaði, að
simpansar eru skyldastir mönnum allra apa. Er
nú álitið að órangútaninn sé hins vegar sá
mannapinn, sem fjarskyldastur okkur er, og
hafi hann greinst frá górillu-simpans-manna-
kvíslinni fyrir 12 til 16 milljónum ára. Eru simp-
ansar hins vegar okkur svo skyldir að við höfum
98,4% allra mannlegra gena sameiginleg með
simpönsum, en aðeins 96,4% gena eru sameig-
inleg mönnum og órangútönum.
Andlit órangútan-apanna eru flöt og hárlaus.
Stutt er á milli augna og vísa augun beint fram.
Þótt kjálkar séu sterklegir og granastæðið
stórt er svipurinn alls ekki svo ólíkur manns-
andliti. Apinn er með rauðan hárlubba og full-
orðnir karlar era svartir í andliti og hafa mikla
undirhöku eða hálskraga. Uppréttur nær apinn
hálfs annars metra hæð og karlinn getur orðið
yfir 100 kg að þyngd.
Órangútan-apinn, Pongo pygmaeus, var áður
útbreiddur þarna um eyjarnar og raunar víðar
um Asíu, en maðurinn hefur veitt þessa apa sér
til matar og stöðugt verið að þrengja að um-
ráðasvæðum þeirra. Og nú er svo komið að teg-
undin má teljast í útrýmingarhættu. Munu
samt vera eftir um 30.000 dýr í heiminum.
Mikið gengur á hina villtu skóga á Borneó.
Era skógar höggnir vegna viðarframleiðslu en
einkum er mikið ratt af skóglendi til að opna
land fyrir ræktun olíupálma. Með því er stöðugt
verið að eyða heimkynnum órangútan-apanna
og einnig margra annarra villti'a dýra.
Nú er reynt að friða apann og banna apaveið-
ar, en einnig hefur verið komið á fót uppeldis-
stöð fyrir umkomulausa unga norðaustanvert á
Borneó í Sepilok-friðlandinu. Er þar tekið á
móti villuráfandi öpum, sem af einhverjum
ástæðum hafa tapað sambandi við fjölskyldur
sínar. Rétt eins og manna bömum er reynt að
koma þeim í endurhæfingu. Þarna eru varð-
veittir 4.300 hektai-ar skóglendis og er það eitt
víðáttumesta friðland órangútan-apans. Þar í
höfuðstöðvum hefur verið komið upp aðstöðu
þar sem ferðamenn geta komist í kynni við apa í
réttu umhverfi þeiiTa.
í fámennum hópi leiðangursmanna gengum
við Sigrún inn á apaslóðir og fylgdumst með
fjölskyldulífi þeirra í skóginum. Órangútan-ap-
inn gerh- sér bæli uppi í tré þar sem hann hefur
næturdvöl. Þaðan fer hann á stjá árla morguns
til þess að leita sér að æti sem eru ávextir af
ýmsum gerðum en þó einkum fxkjur. Hann etur
samt einnig bramhnappa og mjúkan trjábörk
og svo sterkur er apinn að hann á auðvelt með
að rífa í sundur kókoshnetu og beitir þá bæði
kjafti og klóm. Meðalaldur þessara apa er um
30-40 ár. Verða þeir kynþroska 8-13 ára og er
meðgöngutími apynjunnar rúmir átta mánuðir.
Unginn fylgir móðurinni og er á spena í um 3 ár.
Eignast kerling vart fleiri en fimm unga á æv-
inni, ef vel gengur, þannig að viðkoman er ekki
mikil. Gamall, hökumikill karl gengur í augu
apynjunnar en yngri körlum í hópnum vex ekki
þessi stóra undirhaka, ef gamall karl er fyrir, og
njóta þeir af þeim sökum lítillar kvenhylli. Ekki
þótti okkur ráðlegt að koma of nærri stæðileg-
um karldýram því þau era ekki árennileg ef þau
skipta skapi.
Regnskógurinn
Við ósa Kinabatangan-árinnar er víðáttumik-
ið flatlendi vaxið þéttum framskógi. Þetta
svæði er það votlent að það hefur enn notið írið-
unar íýiTr ágangi plantekrabænda. Þarna era
dreifðar byggðir vatnafólksins sem lifað hefur í
aldaraðir á veiðum og söfnun aldina og róta úr
skóginum, vegir þess lágu um fljótið. Og við
sigldum upp eftir þessu sama fljóti á flatbotna
báti og komum okkur íyrir í Súkau-búðunum en
þar var ætlunin að dveljast í nokkra daga við að
kanna umhvei-fið. Lífríki fljótsins og ósasvæði
þess er einstaklega fjölskrúðugt enda eru yfir-
völd og náttúruunnendur nú að reyna að varð-
veita umhverfið og viðhalda ásýnd þess. Frum-
byggjar nýta það eftir sem áður á sinn hátt en
svæðið er opið ferðamönnum sem koma þangað
í fámennum hópum. Er þar nú ágæt aðstaða til
náttúraskoðunar og hægt að dveljast þar í seli
sem stendur í skóganjóðri við ána. Þaðan er
haldið í bátsferðir um fljótið eða gengið inn í
framskóginn í fylgd kunnugra leiðsögumanna.
Vatn, jörð og loft eru iðandi af lífi.
Einstök lífsreynsla er að vakna í dögun við
furður frumskógarins. Þegar næturþokan guf-
ar upp undan heitum sólargeislum morgunsins
taka gibbon-aparnir til við að hóa og ropa til að
tilkynna yfirráðarétt sinn á viðkomandi svæði.
Inn í þann kórsöng blandast holir skellir í horn-
nefjanum eða nashyrningsfuglinum (Bueeros
rhinoceros), sem hefur sérkennilega skraut-
legt, rauðgult horn ofan á nefinu sem syngur í
-j-
Trjáburknar eru algengir á Kinabalú-fjalli. Af 22 tegundum Cyathea-trjáburkna finnast sex þeirra
aðeins þar á fjatlinu.
Maður og kona af Vatna-Dajak-þjóðflokki. Þau standa fyrir gafldyrum á langhúsi sínu.
líkt og barið sé í tóma tunnu. Þá bætist krákan
við í hópinn með sitt hása krank og síðan kemur
hver söngfuglinn af öðram með líflegar aríur.
Allt verður þetta að mikilli hljómkviðu við sólar-
upprás.
Myrkviðurinn
Ganga í regnskógi getur verið erfið þegar
vaða þarf rennblautan leirinn, sem stígvélin
festast í, við hvert fótmál. Við þræddum ör-
mjóan troðning sem lá inn í þykknið. Með
nokki-u millibili höfðu tré verið merkt með
rauðum borðum til að varða leiðina. Okkur var
sögð saga af ungum, amerískum hjónum sem
hefðu nýlega villst af leið og ekki fundist fyrr en
að þrem dögum liðnum aðframkomin af þreytu
og hungri. Óryggi var okkur í að hafa góðan
fylgdarmann. Við komum að slóð eftir villisvín,
sem hafði gengið þar um skömmu á undan okk-
ur, og síðan varð fílatað á vegi okkar, en þar á
Borneó er asíufíllinn villtur og reika fílahjarðir
einmitt þama víða um skóginn. Þá var okkur
bent á að villiköttur hefði einnig verið á ferð og
hvesst klærnar á trjáberkinum. Sennilega hlé-
barða-köttur (Felis bengalensis). Lengra frá
höfðu nashymingar nokkra fyn- gengið þvert
yfir slóðina. Skógarbotninn var fullur af tákn-
um eftir vegfarendur, sem leiðsögumaður ’
kunni góð skil á. Þarna skiiðu hundraðfætlur
og á greinum héngu blóðsugur, er biðu eftir því
að láta sig falla og leggjast á eitthvert fórnar-
lambið, sem fór um skóginn. Þarna er sam-
keppnin hörð og barist er um vaxtarrými og
birtu. Trjábolir standa þétt og á milli þeirra er
allt vafið í fléttum og renglum. Hvarvetna sér
maður líf og hringrás l£fs og dauða. Sveppir og
skófir þekja rotnandi boli og greinar. Og sníkju-
plöntur sjúga næringu úr stærri trjám, sem era
gestgjafar þeirra. Stórviðartrén stærstu era
dipterocarpus, en þau geta verið alsett sníkju-
plöntum. Uppi í greinarkverk er gi-ænn
burknabrúskur, svo nefndur homaburkni. n
Hann er vatnsgeymir og þar er búsvæði fyrir
ýmsar lífverur, jafnvel froska. Ofan úr trjá-
krónunni hanga klifurplöntur, og kyrkifíkjan
vefur sig um stofninn og kæfir oft stórtré að
lokum. Hún hefur vöxt sinn uppi í trjákrónunni,
en þangað bera fuglar fíkjufræið. Síðan vex ►
LESBÓK MORGUNBIAÐSINS - MENNING/LISTIR 25. MARS 2000 1 1
9