Lesbók Morgunblaðsins - 25.03.2000, Blaðsíða 10

LIFSREYNSLA AÐ VAKNA VIÐ
FURÐUR FRUMSKÓGARINS
EFTIR
STURLU FRIÐRIKSSON
Á Borneó er stórkostleg
nóttúra með 4.000 teg-
undum hóplantna. Hérer
skyggnst i nn í ógnir regn-
skógarins , fylgst með fjöl-
skyldulífi apa, skjak i-
bökuvarpi, krókódílum
ó lengsta fljóti lands ins
þar sem kyrkislöng ur
1« ^ynastó bökkum, rófu-
j ausir smóapar ding lcí
trjómen blóar drekaflug-
ur sveima yfir.
BORNEÓ í Austur-Indíum er
þriðja stærsta eyja jarðar, yfir
734.000 ferkílómetrar að flatar-
máli og því rúmlega sjö sinnum
víðlendari en ísland. Nyrst á
Bomeó er ríkið Sabah, sem tU-
heyrir Malasíu-samveldinu.
Heitir höfuðborg þar í landi
Kota Kinabalú, og þýðir nafnið: borgin við
Kinabalú-fjallið, en það rís nokkru sunnan við
staðinn. Þangað austur höfðum við Sigrún,
kona mín, haldið í miðjum nóvembermánuði
síðastliðnum, til þess að sitja aðalfund Aiþjóða-
náttúruvemdarsjóðsins, WWF. Við höfðum
skamma dvöl þar í borg, því forinni var heitið
áfram út að skjaldbökueynni Selingan. Lentum
við á flugvellinum í þorpinu Sandakan í norða-
usturhomi Bomeó, ókum við viðstöðulítið niður
að höfninni og sigldum á hraðbáti út á Súlú-
sundið, sem aðskilur Bomeó frá Filippseyjum.
Þegar á daginn leið vomm við á siglingunni
komin svo austarlega í sundið að sá yfir tii Fil-
ippseyja.
Skjaldbökueyjan Selingan
Þama hafa náttúravemdarmenn friðað litla
eyju, vegna þess að þar er varpstaður grænu
sæskjaldbökunnar chelonia mydas. Er ævin-
týralegt að fylgjast með rannsóknum á háttum
skjaldbökunnar sem þama er verið að kanna.
Þegar skyggja tekur koma verðandi skjald-
bökumæður upp í fjörakambinn til þess að
verpa. Grafa þær djúpa holu í sandinn ofan við
fjöraborð og verpa þar allt að 100 eggjum í einu,
en hvert egg er á stærð við golfkúlu. Að loknu
varpi ausa þær aftur sandi í holuna og hylja þar
með egg sín. Við moksturinn beita þær hreifun-
um af mikilli lagni og nota bæði fram- og aftur-
hreifa. Síðan halda þær til sjávar og sinna ekki
frekar um hreiðrið eða ungana. Leiðina út tii
sjávar skynja þær eftir birtu irekar en heym.
Talið er að þær hafi nokkuð næmt litaskyn og
séu einkum glöggar á rauða liti. Skjaldbiikuk-
erlingar geta orpið þrisvar á ári og alltaf koma
þær að sömu varpstöðvunum, enda þótt þær
þess á milli fari oft mörg hundrað kílómetra leið
á fjarlæg hafsvæði til fæðuöflunar. Eru þær vel
syndar, því mælst hefur að skjaldbaka hafi synt
um 50 km sjóleið á einum sólarhring.
Við fylgdumst þarna með varpi nokkurra
skjaldbakna og tókum þátt í merkingum og
mælingum. Vora kerlingar um metri á lengd en
tæpir 90 cm á breidd yfir skjöldinn. Vísinda-
menn hafa fylgst með þessu varpi frá árinu
1977. A nýliðnu ári höfðu þeir þegar merkt
5.334 dýr. Þegar skjaldbakan hafði lokið varp-
inu og var horfin til sjávar vora eggin grafm
upp og þeim komið íyrir í sandkeram í sérstök-
um útungunarreitum, þar sem hvert got var
merkt með stiku, og leit svæðið út eins og
fjöldagrafir hjá vígvelli. Þama var fylgst með
Dasun-ættbálkurinn taldi Kinabalú-fjall heim framliðinna. Fjallið er 4.101 m hátt og er hæsta fjall í Malasíu.
Uuang Prabang Haiphong • "Haikou laos Halnún ; - \ :,í 'Viwitiaries j TAÍLAND \ > *Da Nang 1 • Laóag
i Luzon
Bangkok hPA KAMBÓDÍA VlET“A™ ,® Manila
10?
Phnom •
Penh^/ J @Ho Chi Minh
Nha Trang
>, J101 i ,'iUOUr-
» ! Kínahaj
MALASÍA
OKualaLumpur
FILIPPSEYJAR
oSINGAPUR
°'Sumatra
’ e
Pontianake
ManadOr
Padang Jaoibi
Palembang o
Bangka
Belitung
I Javdfwf
QJakarta
Bandung
Ji
Borneo
Balikpapln
Banjarmasin0
Ujung Pandangt
/7d/'
Palu
/V
Sulawesi
if
Matukl
/ haf
Mólúkka-
/ eyjar
ý/ Halmahera
....—
< ! eSorong
ava oSurabaya . ,
“e Loinlmk Flores
Malang „ » Sumbawa :
Balí
Mataram
Sumb
C.ranb^ Nýj^T
\ Buru OA Seram\Gmea
4 • i Ambon \
> ——— —
6 . \ IkllldahcfJ Kepulauan
Baubau > Afu
\ Wetar Kcpulauan
V , Tgnihbar
ra
Endeh
INDÓNESÍA
Timor
Kupang
Timorhaf
°Darwin
500
1000
1500 Km
120”
ástraMa
____ 130°
Ljósmynd/Shjrla Friðriksson
Séð út um Gomantong-hellismunna. Þar eru
menn klifrandi í reipum að safna lostætum
svöluhreiðrum.
útungun, en heitur sandurinn sér um að halda
eggjunum volgum og klekja þeim út. Er talið að
um 80% eggja klekist út, og skríða ungarnir af
sjálfsdáðum upp á yfirborð sandsins. Á til-
raunareitnum lenda þeir þá inn í vímetsgildra.
Eru þeir fluttir þaðan að ströndinni, og tókum
við þátt í því að sleppa ungum í fjörana að næt-
urlagi, en þeir hlaupa þá viðstöðulaust til sjáv-
ar. Sumir villtust að vísu og þurftu þeir aðstoð-
ar okkar við til að komast á rétta leið. Margar
hættur bíða þessara unga. Á ströndinni sækja
að þeim slöngur, rottur og mónitoreðlur eða
mávar, en höfrangar og ránfiskar, þegar í sjó er
komið. Þá þykja skjaldbökuegg lostæti, og sá-
um við þannig egg vera seld á mörkuðum uppi í
landi. Sú sala er ólögleg, og aðeins viðhöfð af
fólki frá Filippseyjum. Er talið að aðeins 1%
unganna lifi það að verða fullorðin skjaldbaka.
Tekur það síðan ungann 20-30 ár að ná kyn-
þroska. Furðulegt er að eftir tuga ára útivist
leita þessar fullvaxta skjaldbökur aftur að fæð-
ingarey sinni þegar þær sjálfar taka að verpa
eggjum. Er sú ratvísi og ættjarðarást enn hulin
ráðgáta. Skjaldbökur era langlífar. Geta þessar
sennilega orðið um 130 eða jafnvel 150 ára
gamlar. Lifa þær því lengst allra hryggdýra og
era þar með mun langlífari en menn.
Sjávarhús
Á Súlú-sundi stunda sjómenn veiðar á fiski
og krabbadýram eða leita að perluskeljum.
Sjást víða gildrustöðvar veiðimanna. Era þar
trönustæður á grynningum og hanga Ijósker í
stæðutoppnum. Þessi ljós hæna fiskinn að
gildranum. Veiðimenn þessa svæðis voru flestir
ættaðir frá Filippseyjum. Bjuggu þeir í sjávar-
húsum, sem reist vora á tijástoðum. Var allt
sjávarþorpið byggt úti á leiranni. Við aðfall
gjálpaði sjórinn undir húsunum, og var gengt í
þau af bryggju eða af bátum. Þorpsbúar þurfa
ekki að hafa fyrir því að leggja skólpræsi, og
þeir era vel varðir íyrir skriðkvikindum og
ásælni framskógarins, en hamfarir sjávar gera
þar eflaust oft usla. Þegar við sigldum þarna
um sundið var rifjað upp að einmitt á þessum
slóðum var eitt sinn illræmt sjóræningjabæli en
nú mun vera þar góð löggæsla.
Sepilok-apaathvarf
Á Borneó finnast nokkrar tegundir apa. Sér-
stæðastur er órangútan-apinn en orðin orang
utan þýða þar um slóðir á Malaja-máli maður
skógarins. Þessi tegund af mannapa er aðeins
til á eyjunum Borneó og Súmatra en mannapar
era rófulausir með nokkuð stórt heilabú og
mikla greind og era skyldari mönnum en aðrir
apar. Til þeirra teljast, auk órangútans, górilla
1 O LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 25. MARS 2000