Lesbók Morgunblaðsins - 13.05.2000, Síða 4

Séð yfir Sankti Pétursborg, heimaborggreinarhöfundarins.
* . J ■ - vcc ví 1 ■ . ■ ... W& llk «4r f Jy jk. ImmÉkk we m ; jm • ■ . ■hF ÉSÍeIkÍíL, W %
Skarphéðinn á Markarfljóti, málverk eftir danska málarann Otto Bahe. Kappar íslendinga- sagnanna eiga sannan aðdáanda í Simonov lækni. EINSKONAR FÖÐURLAND í MÍNUM HUGA UM TENGSL RÚSSLANDS OG ÍSLANDS EFTIR NIKOLAJ N. SIMONOV
„Þegar ég var rúmlega þrítugur las ég fyrir tilviljun
fjórar íslendingc asögur. Fyrstu viðbrögð mín voru líkust
raflosti. Mér lei ð eins og ég hefði hitt stúlkuna sem ég
hafði ávallt elskað og leitað allt mitt líf."
RITGERÐ þessa ber ekki að
skoða sem ræðu opinbers aðila
í leit að vinsældum. Ég vil alls
ekki líta út fyrir að vera til-
gerðarlegur, vera álitinn
fræðimaður eða með orða-
gjálfur. Hér er einfaldlega á
ferðinni djúp ástarjátning
venjulegs manns, rússnesks læknis, til þeirr-
ar þjóðar sem byggir landið langt í norðri.
Ég hef nú árætt að yfirstíga feimnina og
koma þessari játningu á framfæri í von um
skilning.
Ég trúi því að það sé aldrei of seint að
sýna hlýhug, sérstaklega ef sú tilfinning er
einlæg og óeigingjörn, hefur fylgt manni allt
lífíð og verið bæði huggun og örvun á erfið-
um stundum. Þetta er líkt og helgur vernd-
argripur sem hefur greypt sig í sálina, eða
eins og segir í Predikaranum hefur allt „sinn
tíma... að þegja hefur sinn tíma og að tala
hefur sinn tíma.“
Ég gæti réttlætt mig með því að umorða
máltækið sem ég hef svo oft séð í íslendinga-
sögunum. „Aðeins þræll hefnir sín strax en
aldrei heigull." Gamalt (þroskað) vín er
sterkara og meira traustvekjandi en það sem
er yngra og þess vegna hef ég ákveðið að láta
ppinberlega í ljós djúpa og ævarandi ást til
íslands, fyrir því hugrakka fólki sem þar býr
og glæstri fortíð.
Ég geri mér fulla grein fyrir því að á tím-
um hagnýtingar, tölva og vélmenna hljómi
orð mín háfleyg og fái suma til að brosa yfír-
lætislega og jafnvel kaldhæðnislega. En nú
fínnst mér ég hafa tekið ákvörðun og ekki sé
aftur snúið. Annað íslenskt máltæki segir að
það fari eftir ráðningu draumsins hvort hann
verði að veruleika. Mér finnst barnaskapur
eftirsóknarverðari lífsafstaða en sú sem er
hárnákvæm og þaulhugsuð. Við ættum að
gera okkur ljósa hættuna af því að hinar
gagnsæju og viðkvæmu uppsprettur lífsins
verði undir ágangi tækniframfara nútímans
og endalausum framfarametingi. Hinar sið-
ferðislegu afleiðingar þessara tilhneiginga
eru því miður augljósar og tortímandi. Ég er
sannfærður um að í andrúmslofti algjörrar
tölvuvæðingar með óendanlegum straumi
upplýsinga geti aðeins einlægar og einfaldar
tilfinningar hjálpað fólki að lifa af. Aðeins
þessar einföldu tilfinningar geta gefíð okkur
djúpt innsæi og ósigrandi kraft upplýsingar-
innar. Þessi er mín trú. Tími umhverfisslysa,
hungursneyða, offjölgunar, voðaverka og
öfga í þjóðernis- og trúarefnum mun líða
undir lok og spá völvunnar verður að veru-
leika.
Ég biðst fyrirgefningar á alltof tilfinninga-
þrungnum inngangi, en hann er í nánu sam-
hengi við sögu mína.
Ég fæddist í norðurhéruðum Rússlands í
Pétursborg. Þrjú ár æsku minnar (frá 4-7
ára aldurs) dvaldi ég á bóndabæ í afskekkt-
um héruðum Karelíu. Á þessu æviskeiði
greypast minningar í huga manns og allar
götur síðan hef ég haft djúp tengsl við nátt-
úru norðursins. Mér hefur alltaf liðið vel um-
kringdur landslagi í norðri. Síðar átti ég eftir
að líta augum stórfenglegt landslag í suðlæg-
um löndum en hin norræna sveit með köldum
ám, klöppum, skógum og snjó hefur ávallt
verið eini staðurinn þar sem ég hef fundið
huggun sálarinnar. Einkalíf mitt leið áfram
með sigrum sínum og ósigrum, í gleði og
sorg. Ég hóf störf sem skurðlæknir og hafði
mikinn áhuga á starfi mínu og hef enn.
Þá gerðist nokkuð óvænt, sem átti eftir að
marka þáttaskil í lífi mínu og verða óþrjót-
andi uppspretta áhuga og veita nýjum lit í líf
mitt - áhugi minn á íslandi vaknaði. Þegar
ég var rétt rúmlega þrítugur, fyrir 25 árum,
las ég fyrir tilviljun fjórar íslendingasögur;
Egilssögu, Gunnlaugssögu ormstungu,
Laxdælasögu og Njálssögu.
Fyrstu viðbrögð mín líktust raflosti. Mér
leið eins og ég hefði hitt stúlkuna sem ég
hafði ávallt elskað og leitað allt mitt líf. Með
öðrum orðum, ég „fann hinn helminginn" svo
vitnað sé í kenningu Platons. Ég undraðist
hinar sterku og göfugu persónur, lifandi lýs-
ingar, fegurð fólksins á þessum framandi
tímuin og hinn einfalda og tæra stíl sagn-
anna. Þetta eru ósviknar bókmenntir, þrátt
fyrir að orðið „bókmenntir“ eigi ekki alveg
við í þessu sambandi. Þar að auki tengdist
fleira tilfinningum mínum. Sú einkennilega
tilfinning greip mig við lestur sagnanna að
ég væri að upplifa þetta aftur, einskonar déjá
vu-áhrif, líkt og ég hefði fundið mitt sanna en
gleymda föðurland. Hljómur nafnanna á
persónunum, nöfnin á stöðunum og lýsingin
á landinu höfðu töfrandi og ölvandi áhrif á
mig. Ég er langt frá því að geta kallast iðju-
laus sveimh'ugi. Ég hef alltaf verið með báða
fætur á jörðinni eins og starf mitt gefur til
kynna. En þær tilfinningar sem vöknuðu
innra með mér voru svo sterkar að ég gat
ekki hrist þær af mér. Þær hafa orðið hluti af
lífi mínu og fylgt mér æ síðan. Ég hóf leit að
öllum rússneskum þýðingum Islendinga-
sagnanna og bókmenntum þeim tengdum.
Þannig tókst mér að hafa upp á Grettissögu,
Gísla sögu Súrssonar, Eiríkssögu rauða,
Grænlendingasögu, Harðarsögu Hólmverja,
Hrafnkelssögu Freysgoða, Eddukvæðum,
Heimskringlu og Eddu Snorra Sturlusonar.
Ég las þær aftur og aftur. Allir þessir fornu
kappar lifðu með mér. Ég gat ekki annað en
dáðst að vörn Grettis, heiðri og hugrekki
yngri bróður hans, Illuga, í Drangey; Gísla
sem hylmdi yfir með Þórkatli bróður sínum
og bjargaði heiðri fjölskyldu sinnar með því
að fórna eigin lífi; Agli SkalJagrímssyni, hin-
um ofbeldisfulla, sem var allt í senn gráðug-
ur og hugrakkur, vitur og grimmur; Þormóði
Kolbrúnarskáldi sem sigldi til Grænlands til
að hefna fóstbróður síns Þorgeirs og dó
hetjulegum dauðdaga við Stiklastaði; Hall-
dóri Snorrasyni sem gat ekki þolað neina
auðmýkingu af hendi Haraldar konungs
harðráða en var þó liðsmaður hans. Ég minn-
ist alltaf orða Gunnlaugs, sem var sonur 111-
uga hins svarta, þegar hann talaði við Eirík
jarl Hákonarson: Gunnlaugur „var í gráum
kyrtli og í hvítum leistbrókum. Sull hafði
hann á fæti niðri á ristinni, freyddi úr upp
blóð og vágur. „Hvað er á fæti þínum, íslend-
ingur?“ spurði jarl. „Sullur er á, herra,“
sagði hann. „Ok gekk þú þó ekki haltur?“
Gunnlaugur svarar: „Eigi skal haltur ganga,
meðan báðir fætur eru jafnlangir.““ Og þeg-
ar Kolskeggur sagði við Gunnar á Hlíðar-
enda: „„Hefnt hefur þú þess,“ svaraði Gunn-
ar: „Hvort ég mun því óvaskari maður en
aðrir menn sem mér þykir meira fyrir en
öðrum mönnum að vega menn.““ Og orð
Gunnars: „Fögur er hlíðin, svo að mér hefur
aldrei jafnfögur sýnst, bleikir akrar og slegin
tún og mun ég ríða heim aftur og fara
hvergi.“
Ég virðist hafa gleymt mér við að þylja úr
íslendingasögunum. Það er best að hætta
hér, þar sem ég gæti haldið því áfram tímun-
um saman. Islendingum eru þessar setningar
sennilega kunnar frá blautu barnsbeini. En
ég get ekki hugsað neina aðra leið til að tjá
innstu tilfinningar mínar.
Dugmikill hermaður var Skarphéðinn,
ósigrandi en óheppinn. Heppinn maður, Kári
Sölmundarson! Ékki aðeins hugdjarfir víga-
menn voru í heiðri hafðir heldur viturt fólk
og lífsreynt sem þekkti til laganna; Njáll,
Hjalti Skeggjason, Snorri goði, Síðu-Hallur,
Guðmundur ríki. Ékki get ég heldur annað
en dáðst að kvenpersónunum eins og Guð-
rúnu Ósvífursdóttur, Þorgerði dóttur Egils,
Auði konu Gísla, Ásdísi móður Grettis, Berg-
þóru konu Njáls, hinni grimmlyndu Freydísi
Flosadóttur, hinni slóttugu og fláráðu Hall-
gerði, dóttur Höskuldar. Ég lifði mig inn í
þeirra fornu og spennandi tilveru. Þessar
persónur hvöttu mig áfram og voru mikil
örvun á erfiðum og örvæntingarfullum tíma-
bilum í lífi mínu. Líklegast brosir þú að mér.
Jafnvel í vinnunni þegar ég barðist við að
halda lífi í sjúklingum mínum við nánast von-
lausar aðstæður, þegar ég var í þann mund
að gefast upp, þá sagði ég við sjálfan mig-
:„Bíddu við! Þetta fólk hefði aldrei hopað
andspænis mótlæti." Og ég reyndi að gera
mitt besta. Ég var stoltur af þeim sem væru
þeir ættingjar mínir. Ég vildi vera þeirra
verður, hafði ákafar tilfinningar gagnvart
þeim og ekki alveg laus við öfund. I örfá
skipti reyndi ég að deila hugsunum mínum
með vinum mínum. Viðbrögð þeirra voru
sjaldnast annað en kurteisleg athygli.
Þið megið nærri geta hversu glaður ég
varð þegar ég af tilviljun komst yfir ritgerð-
ina „The Scandinavian Lot“ eftir uppáhalds
rithöfund minn, Borges frá Argentínu, þar
sem hann lætur í ljós velþóknun sína á nor-
rænum bókmenntum. Hann notar tilvitnun í
Grettissögu, þar sem segir frá dauða Atla,
eldri bróður Grettis, fyrir hendi Þorbjörns
öxnamegin, sem eitt besta dæmi heimsbók-
menntanna, kafla sem ég hafði lært nánast
utanbókar. Borges skrifar í ritgerð sinni:
„Einn af göllum hinnar spönsku flakkara-
skáldsögu er hinn predikandi tónn hennar og
hræsnisfull fastheldni á allt sem viðkemur
holdinu (ekki spillingunni, því miður).
Frönsk raunsæisstefna sveiflast á milli eró-
tískra hvata og, samkvæmt Paul Grussac,
hinnar svokölluðu fánýtis-ljósmyndunar.
Norður-amerískar skáldsögur spanna allt frá
viðkvæmni til miskunnarleysis, en á bakvið
raunsæi hinna norrænu sagna kemur fram
skoðun óhlutdrægs vitnis. Ekki get ég annað
en deilt aðdáun William P. Kerr: „Hinir
fornu germanir rísa hæst í sögum sínum sem
eru metnar á grundvelli eiginleika þeirra til
að umbreyta heiminum, en þær bíða þess
enn að vera lesnar og skildar.“ (Eng. lit.
Medieval, 1912.) f annarri bók sinni minnist
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 13. MAÍ 2000