Lesbók Morgunblaðsins - 13.05.2000, Blaðsíða 6

ISLENDING-
AR ERU MÚS-
IKALSKIR
Tónlistarlífið ó Laugum í Reykjadal hefur blómstrað ó
síðustu órum, einkum eftir að Valmar Vóljaots tók við
stjórn tónlistarskólans þarog kennslu ó aðskiljanleg-
ustu hljóðfæri. Það mó næstum segja að sveitarfélag-
ið söng og mó m.a. sjó órangurinn í leiksýningunni
Síldin kemur í Þjóðleikhúsinu í kvöld. Valmar segir hér
SÚSÖNNU SVAVARSDÓTTUR fró tónlistarnámi sínu
og sérstæðum starfsferli.
AU er orðin nokkur sveitarfélög-
in sem hafa reynslu af því hvers
virði það er að erlendir tónlistar-
menn setjist að hjá þeim.
Reyndar má segja að erlendir
tónlistarmenn hafi fært okkur
klassísku tónlistarhefðina frá
því snemma á síðustu öld og ís-
lenska þjóðin haíl þar af leiðandi tekið mjög
stór skref í einu hvað þekkingu á henni varð-
ar. Og enn njótum við þess að vel menntaðir
og hæfileikaríkir tónlistarmenn kjósa að
starfa hér þar sem þeir geta verið öruggir um
börn sín á meðan þeir leggja sitt af mörkum
til að ala áfram upp tónlistarþjóð í hinum
ýmsu héruðum landsins. Valmar Váljaots er
einn slíkur. Lágfiðluleikari frá Eistlandi, sem
kom fyrst til Islands fyrir sex árum þegar
hann réðst sem tónlistarkennari við tónlistar-
skólann á Húsavík. Eftir þriggja ára veru þar
flutti hann sig um set, að gamla menntasetr-
inu á Laugum í Reykjadal, þar sem hann er
tónlistarskólastjóri. En Valmar er ekki bara
skólastjóri, heldur er hann eldhugi eins og
þeir gerast bestir og er því alltaf á ferð og
flugi við spilamennsku og tónlistaruppeldi,
óþreytandi að vinna að tónleikum, leiksýning-
um með sveitungunum, framhaldsskólanum
og grunnskólanum.
Afraksturinn af því starfi sem hann hefur
átt þátt í að byggja upp má sjá í Þjóðleikhús-
inu í kvöld þar sem Leikfélag Reykdæla sýnir
Síldin kemur, áhugamannasýningun sem boð-
ið var að sýna í Þjóðleikhúsinu þetta árið. Þar
má sjá nokkuð mikið af því fólki sem er við
nám í tónlistarskólanum hjá Valmari, aðallega
í söngdeildinni hjá Margot Riis sem einnig er
frá Eistlandi. En það er eins og allir í Reyk-
dælahreppi séu að læra að syngja. Að minnsta
kosti er tónlistarlífið svo öflugt að það er ljóst
að fyrir því fer maður sem ekkert gerir með
hangandi hendi.
Kennir á fiðlu, píanó, selló,
harmónikku og margt fleira
Fyrir utan að vera skólastjóri tónlistarskól-
ans, kennir Valmar fjölda nemenda, m.a. á
fiðlu og píanó. Hann er einnig með nemendur
á harmónikku og selló og hefur kennt á bassa,
gítar og blokkflautu. „Maður þarf að kenna á
allt, þótt ég „kunni“ ekki á þessi hljóðfæri,"
segir Valmar þegar hann er spurður hvernig
hægt sé að kunna á öll þessi hljóðfæri og bæt-
ir við: „Eg er að vísu betri en nemendur mínir
en ekki fagmaður." En hvers vegna Island?
„Ég kom til að bjarga fjölskyldunni. Ég var í
rokkhljómsveit í Eistlandi og fjarverurnar frá
heimilinu voru of miklar. Þegar ég var kominn
með fjölskyldu, passaði mjög illa að vera á
þessum þvælingi um nætur. Ég var líka í
hljómsveit sem sérhæfði sig í írskri tónlist,
þannig að ég sást varla heima hjá mér.“
Ætlaði að læra fslensku á einu ári
Svo gerðist það einn daginn eftir að ég var
alvarlega farinn að velta því fyrir mér að
koma mér út úr þessu að ég fékk hringingu og
var spurður hvort ég væri til í að koma til ís-
lands að kenna við tónlistarskólann á Húsa-
vík.
Ég ákvað að fara í eitt ár, en bara í ár,
vegna þess ég hélt að hingað væri hægt að
koma, læra tungumálið á einu ári og vinna svo
hvar sem er á Norðurlöndunum með það
tungumál. En það kom annað í ljós,“ segir
Valmar sem talar mjög góða íslensku.
„Eftir þetta eina ár fór ég til baka án þess
að vera búinn að læra málið og án þess að taka
ákvörðun um framtíðina. Ég fór í inntökupróf
í Sinfóníuhljómsveit íslands fyrir sunnan en
þó meira til að skoða mig um þar vegna þess
að ég var ekki viss um að ég vildi setjast að
fyrir sunnan. Um sumarið ákvað ég að koma
afturtil Húsavíkur.“
Auk þess að vera í rokkhljómsveit og írskri
hljómsveit í Eistlandi lék Valmar í Sinfón-
íuhljómsveit Eistlands áður en hann kom til
íslands og lék þar á lágfiðlu. En ekki átti starf
í sinfóníuhljómsveit hug hans og hjarta.
Hafði meiri áhuga á rokki og jass
„Ég tók aldrei að mér meira en 50% starf
þar vegna þess að ég vildi hafa frelsi til að
spila í hinum hljómsveitunum, svo það var
ekki erfitt að yfirgefa sinfóníuhljómsveitina,“
segir hann þegar hann er spurður hvort ekki
hafi verið erfitt að fleygja frá sér stöðu við svo
góða sinfóníuhljómsveit.
Á Húsavík var Valmar kennari og organisti
í tvö ár og segist hafa notið þess, einkum
vegna þess að hann hafi fengið tækifæri til að
læra að spila á pípuorgel. „Ég var ekki lærður
organisti en þegar auglýst var eftir organista,
sótti ég bara um. Ég var búinn að syngja mjög
lengi í mjög góðum kór. Afi minn var organisti
og það var aldrei neitt hik á mér. Ég var alveg
viss um að ég gæti þetta. Maður þarf að læra á
orgel til að verða organisti sem heldur tón-
leika en ekki til að verða kirkjuorganisti eins
og ég var á Húsavík." Tónlistarstefnuna tók
Valmar sex ára gamall þegar hann byrjaði að
læra á fiðlu. „Maður byrjar ekki að læra á lág-
fiðlu,“ segir hann, „en kerfið hjá okkur var
þannig að við fengum alltaf sumarprógramm
til að vinna að og áttum að hafa það tilbúið um
haustið. Ef það var ekki tilbúið sagði kenna-
rinn skólastjóranum að nemandinn stæði sig
ekki og honum var þá vísað úr skóla. Svo var
það eitt haustið að ég ekki tilbúinn með sum-
arprógrammið þegar skólinn hófst um haust-
ið. Ég var orðinn sautján ára og var reyndar
búinn að spila áður á lágfiðlu í strengjakvart-
ett til að fylla upp í hópinn svo að ég þekkti
þetta hljóðfæri. Til að bjarga mér út úr klíp-
unni um haustið ýilkynnti ég að ég vildi skipta
yfir á lágfiðlu. Ég hafði reiknað dæmið rétt
því stjórnendur skólans urðu mjög ánægðir
með það.“
Er hættur við að verða heimsfrægur
„Lágfiðlan er yfirleitt ekkert vinsæl meðal
fiðlunemenda,“ segir Valmar. „Bæði er að hún
er klunnalegri en fiðlan og svo er mjög al-
gengt að menn dreymi um að verða heims-
írægir fiðluleikarar og æfa þá endalausa
tækni. Það er ekki hægt að spila eins hratt á
lágfiðlu og hún er síður til þess fallin að
byggja upp einleikaraferil. Fólk hugsar um
hraða og vill verða vinsælt. Mig langaði auð-
vitað til þess að verða heimsfrægur lágfiðlu-
leikari á þeim tíma er hættur að hugsa um það
núna.“
Valmar Váljaots
Morgunblaðið/Kristjón
Hvernig var náminu háttað?
„Þetta var sérskóli í Eistlandi sem var með
heimavist fyrir 7-18 ára krakka sem byrja að
læra á hljóðfæri. Aðalhljóðfærið er kallað
A-hljóðfæri og við það bætist skyldunám á
píanó, sama á hvaða hljóðfæri maður lærir.
Síðan er tónfræði og almennt grunnskólanám.
Við mættum í skólann kl. 9 á morgnana og
fyrst var málfræði, síðan stærðfræði og svo
tónlistarsaga - allt í sama húsi. Allt nám fór
fram í þessu húsi og almenn kennsla vék fyrir
tónlistinni. Kröfur skólans voru mjög harðar
sem kannski sést best á því að við byrjuðum
27 í bekknum þegar við vorum sex ára en að-
eins átta luku námi. Ef maður var ennþá í
skólanum eftir átta ár var framtíðin ráðin:
„Þessi maður verður tónlistarmaður og held-
ur áfram héðan yfir í háskólann. Og þá tóku
oft kennarar í háskólanum nemendurna yfir.
Það er að vísu ekki hundrað prósent regla, en
meginlína."
Var þetta ekki dýrt nám?
„Nei, þetta var í sovéska kerfinu. Það voru
engin skólagjöld og ef einkunnirnar okkar
voru góðar eftir 15 ára aldur fengum við borg-
aðan námsstyrk; vorum eiginlega á launum.
Það virkaði mjög hvetjandi og hélt okkur við
efnið. Eftir 8. bekk langaði mig til dæmis til að
fara að læra rokk- og jass á píanó en ég tímdi
því ekki. Ég var búinn að vera svo lengi að
puða fyrir námsstyrknum að það var alveg
eins gott að halda þessu áfram, en í skólanum
var eingöngu kennd klassísk tónlist. Það spil-
aði líka inn í að í skólanum átti ég mína bestu
vini og ef ég hefði farið út í rokk og jass, hefði
ég þurft að skipta um skóla. Eftir ellefu ára
nám lá leiðin í tónlistarháskólann - sem var í
sama húsi.“
Lúðrasveit eða skriðdreki
Við þurftum því í rauninni ekkert að breyta
til,“ segir Valmar. „Námið í tónlistarháskólan-
um er fimm ár en ég var þar reyndar í níu ár.“
Hvers vegna?
„Við bjuggum við herskyldu og þegar ég
varð átján ára varð ég að standa mína plikt og
skila tveimur árum í hernum. En það var allt í
lagi, vegna þess að þar lærði ég að spila á bás-
únu og var þar í lúðrasveit. Eg mátti velja á
milli þess að vera á skriðdreka eða í lúðrasveit
í tvö ár. Mér var alveg sama á hvaða hljóðfæri
ég spilaði, ég vildi bara vera í lúðrasveit. Ég
var til í allt nema að vera á skriðdreka."
En þótt Valmar útskrifaðist sem lágfiðlu-
leikari, hefur hann aldrei hætt að spila á fiðlu.
Hann var fyrstur til þess að leika á fiðlu í
rokkbransanum í Eistlandi en segir að núna
séu töluvert fleiri farnir að spila á fiðlu í
rokktónlistinni þar.
Tónlistin lá að einhverju leyti í genunum,
því afi Valmars var organisti.
„Hann gaf mér fiðlu í jólagjöf þegar ég var
sex ára. Hann vildi að ég legði tónlistina fyrir
mig. Mér leist ekkert á þetta vegna þess að
mér fannst nú ekki gaman að spila á fiðlu.
Ekki fyrr en eftir fimm eða sex ára nám þegar
ég fann að ég var farinn að kunna eitthvað á
þetta hljóðfæri. Ég vildi verða píanóleikari."
Hvers vegna lærðirðu þá ekki á píanó? „Það
var ákveðið við inntökuprófið 1 skólann, strax í
1. bekk, á hvaða hljóðfæri við skyldum læra.
Við réðum því ekki sjálf. Við vorum látin
syngja, stjórna hljómsveit eftir spólu, dansa
eftir tónlist og reikna saman einfaldar tölur
og síðan ákvað dómnefnd hvaða 55 af 150
nemendum kæmust inn í skólann. Hún réð
líka á hvaða hljóðfæri við spiluðum."
Dómnefnd tók ákvörðun um fiðlunámið
„Það var reynt að deila fólki á milli deilda.
Ég var látinn á fiðlu og skýringin sem var gef-
in var sú að ég hefði haft hreinan tón þegar ég
var að syngja. Ég var auðvitað dálítið svekkt-
ur en hugsaði ekki út í það þá, að í rauninni sé
glæpsamlegt að taka svona ákvörðun fyrir
börn. Ég er þeirrar skoðunar að þessi fimm til
sex ár sem ég æfði mig hálfgrátandi á fiðlu,
hefðu skilað mér töluvert meiri gleði og ára-
ngri ef ég hefði lært á píanó. Það var að vísu
aukahljóðfæri hjá mér en píanótímarnir voru
bara einu sinni í viku, fiðlan tvisvar. En fyrir
utan tónlistarnámið og almennt grunnskóla-
nám vorum við í danstímum og kór. Það voru
sex skóladagar í vikunni.“
Valmar bjó í höfuðborginni, Tallinn, þannig
að hann var ekki á heimavist. Móðir hans var
tækniteiknari og vann við að teikna „project"
fyrir útvörp.
Faðirinn var vörubílstjóri. Valmar var
einkabarn þeirra, en auk þess var á heimilinu
eldri bróðir, sammæðra, sem núna er líka að
vinna á íslandi og síðan átti Valmar hálfsyst-
ur, samfeðra, sem hann segir ekki mikið sam-
band hafa verið við. Hann segist ekki hafa
verið undir pressu frá foreldrum sínum hvað
tónlistarnámið varðar. „Móðir mín sagði mér
með reglulegu millibili að ef mér líkaði þetta
ekki, skyldi ég bara hætta. En ég var sjálfur
mjög metnaðargjarn og þótt ég væri ekki á
heimavist varð skólinn með árunum eins og
mitt annað heimili. Við gátum æft í skólanum
og þar var gríðarmikið plötusafn sem við gát-
um hlustað á að vild, einkum á verk sem við
vorum að æfa. Enda lengdust skóladagarnir
nokkuð mikið eftir því sem leið á námið. Ég
var þar flesta daga frá því snemma á morgn-
ana og fram til klukkan níu og tíu á kvöldin."
Körfubolti í tónlistarskóla
Hvað æfðuð þið ykkur eiginlega í marga
klukkutíma á dag?
„Uss,“ segir Valmar sposkur. „Við vorum
ekki bara að æfa á hljóðfæri. Það fóru að
minnsta kosti tveir klukkutímar á dag í körfu-
bolta.“ Körfubolta? „Já, körfubolti hefur verið
vinsælasta íþróttagreinin í Eistlandi árum
saman og íþróttir og tónlist eiga mjög margt
sameiginlegt. Maður einbeitir sér á sama hátt
fyrir hvoru tveggja og vorum með ágætis
körfuboltalið við skólann, höfðum góðan þjálf-
ara en spiluðum fyrst og fremst til að njóta
þess. Núna sitja krakkar í tvo klukkutíma á
dag fyrir framan tölvur. Það verða allir að
hafa eitthvað annað en bara það sem þeir eru
að læra. Það er ekki hægt að sitja bara og
hlusta á tónlist og spila tónlist.
Eitt af því sem var mjög gagnlegt við skól-
ann var að það voru sér kvöld þar sem við spil-
uðum bara æfingar. Þetta voru eins og tón-
leikar en voru bara æfingar. Þessir tónleikar
voru til að þjálfa okkur að koma fram og spila
fyrir áhorfendur. Það voru heldur engin stig í
þessum skóla, eins og þau þekkjast á íslandi.
Þetta var bara einfaldlega þannig að ef kenn-
urunum fannst maður ekki hafa staðið sig
nógu vel á prófum, þá var manni vikið úr skól-
anum að vori.“
Mætti bæta tónlistarnám á íslandi
Hvað finnst þér um það kerfi sem notað er
hér á íslandi í sambanburði við það kerfi sem
þú ólst upp við? „Það er ekki hægt að bera
þetta saman. Ég ólst upp í sovéska kerfinu og
við þurftum ekki að borga fyrir námið. Þetta
var mjög alvarlegt mál og við gátum ekki fífl-
ast við kennarann. Hér er þetta meira eins og
leikskóli.
Nemandinn getur komið og sagt: „Ég er
ekkert búinn að æfa mig,“ og það er bara allt í
lagi. Enn einn kosturinn við mitt nám var að
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 13. MAÍ 2000