Lesbók Morgunblaðsins - 01.07.2000, Qupperneq 13

ISLENSK VEÐURMET 8
SVERRIR KRISTINSSON
ÁLAX-
VEIÐUM
Silfraðir laxar
í sóltærum hyl
byltast við bakka
engist
agn
á öngli hvössum
frá stöng
í sterkri hendi
lína loftið klýfur
eilífa
ögurstund
óvissan ræður ríkjum
titrar tifléttur
töfraoddur
svignar stöng
hvín í hjóli
hvissar við flúð
hvöt eru sporðaköst
gegn straumi
er stikað
og stokkið við streng
tveir kunnir kóngar
kljást
milli láðs oglagar
lífogdauði
leikur
ílangrilínu
heiðan himin
heldurmávur
sólhvítur á sumardegi
við grænt sef
syndir silfurfiskur
og hefur sigrað
Höfundur er fasteignasali og
bókaútgefandi.
ÁSGEIRJ.
JÓHANNSSON
FORTÍÐ
OG NÚTÍÐ
Þungfarin troðgata
óx úr grasi
oggerðist þjóðbraut
á meðan
stormlúin beinakerling
grundaði ferskeytlur
og beið þolinmóð
örlaga.
Ágamla bæjarhólnum
gróa rústir
hlaðnarsorg
oggleði áanna
svita aldanna
tárum barna
og leyndarmálum
Á meðan
niðjarnir troða
malbikið
og fylla pöbbana
andvaraleysi
Höfundurinn býr í Hafnarfirði.
Frægasta slagviðri fslandssögunnar er að líkindum það sem gerði á Þingvöllum við lýðveldistökuna 17. júní 1944. Mesta sólarhringsúrkoma sem
mælst hefur á íslandi kom hinsvegar úr mæli á Kvískerjum í Öræfum 1. október 1979, 242 mm og jafngildir því að 243 lítrar af vatni hafi fallið á
hvern fermetra sólarhringinn næsta á undan.
URKOMA
EFTIRTRAUSTA JÓNSSON
Margt er það sem gerir
úrkomumælingar
óvissar. Hér skulum
við láta alla þá óvissu
liggja milli hluta að
öðru leyti en því að á
árunum 1948 til 1964
voru svonefndar vind-
hlífar settar á íslenska úrkomumæla. Áhrif
þeirra eru einkum talin koma fram í því að
snjókoma skili sér ívið betur í mæli með hlíf
en án hennar. Flest bendir þó til þess að all-
mikil úrkoma, bæði í föstu formi og fljótandi,
sleppi framhjá mælunum. Þessi vindhlífa-
uppsetning gerir það að verkum að mæling-
ar fyrir og eftir hlíf eru e.t.v. ekki alveg sam-
bærilegar. Höfum það í huga.
Mesta sólarhringsúrkoma sem mælst hef-
ur á íslandi kom úr mælinum á Kvískerjum í
Öræfum að morgni 1. október 1979. Þetta
voru 242,7 mm og jafngildir því að tæpir 243
lítrar af vatni hafi fallið á hvern fermetra
sólarhringinn næstan á undan. Litlu minni
úrkoma mældist að morgni 28. febrúar 1968,
233,9 mm á Vagnstöðum í Suðursveit og
228,4 mm á Kvískerjum. Úrfellið 1979 var
tiltölulega takmarkað við suðaustanvert
landið og má þess geta að morguninn þegar
metið féll á Kvískerjum mældust aðeins 14,8
mm í Skaftafelli. Hins vegar mældust 103,9
mm á Fagurhólsmýri sem er óvenju mikið á
þeirri stöð (þó ekki það mesta). A Vagnstöð-
um í Suðursveit mældust 116,2 mm. Úrfellið
1968 náði hins vegar alveg vestur á land,
snjór var á jörðu og asahláka. Óvenjulegir
vatnavextir urðu því sunnanlands, Ölfusá
flæddi yfir bakka sína og í hús á Selfossi,
mikil flóð voru í Borgarfirði og Gvendar-
brunnar við Reykjavík menguðust af yfir-
borðsvatni. Þá mældist sólarhringsúrkoman
á Hveravöllum 142,8 mm og er það lang-
mesta úrkoma sem mælst hefur þar. Það er
aðeins í örfá skipti sem úrkoma hefur mælst
yfir 200 mm á sólarhring hér á landi. Fyrir
1968 stóðu 215,8 mm sem met. Það var sett í
Vík í Mýrdal á annan dag jóla 1926. Úrkom-
umagn sólarhrings er ætíð miðað við athug-
un kl. 9 að morgni. Svo vildi hins vegar til í
Vík að það byrjaði að rigna kl. hálftólf (að
þáverandi ísl. miðtíma) að kvöldi 25. Um
morguninn voru 122,5 mm komnir í mælinn.
Áfram rigndi linnulítið og kl. hálftólf að
kvöldi 26., sólarhring eftir að úrfellið hófst,
mældi veðurathugunarmaðurinn úrkomuna
aftur og höfðu þá 93,3 mm bæst við morg-
unathugun. Þetta met er því ekki alveg sam-
bærilegt við önnur sem ætíð eru fengin með
mælingunni frá kl. 9 til 9. Stöðin í Vík byrj-
aði að athuga 1925. Mikil skriðuföll urðu í
þessu úrfelli og lá m.a. við að manntjón yrði
þegar skriða féll á tvo bæi að Steinum undir
Eyjafjöllum.
Mesta mánaðarúrkoma á landinu mældist
á Kvískerjum í október 1979, 772,2 mm.
Segja má að munað hafi um metið þ.l. I
október 1965 mældist nærri því eins mikil
úrkoma á Kvískerjum, 768,9 mm. í nóvem-
ber 1975 mældust 713,3 mm.
Ein veðurstöð önnur hefur einu sinni náð
700 mm mánaðarmarkinu, Grundarfjörður í
nóvember 1993. Þá mældust þar 702,1 mm.
Þetta var fádæma úrkomusamur mánuður
um vestanvert landið og þá var líka sett op-
inbert mánaðarúrkomumet í Reykjavík,
259,7 mm.
Mest ársúrkoma á íslenskri veðurstöð
mældist á Kvískerjum árið 1997, 4335,8 mm.
Ákomumælingar á jöklum benda til mun
meiri ársúrkomu þar en í byggð.
Mesta sólarhringsúrkoma sem mælst hef-
ur í Reykjavík var 5. mars 1931, 56,7 mm.
Þann 3. fór að snjóa í vaxandi austanátt og
gerði blindhríð. Að morgni þann 4. var snjó-
dýpt orðin 30 cm. Af blaðafregnum að dæma
skapaðist vandræðaástand í bænum. Morg-
unblaðið segir að enginn hafi fundist til að
koma blaðinu til Hafnarfjarðar. Síðdegis
hvessti enn frekar og fór að rigna. Allt hljóp
í foráttu slabb og að sögn varð ekki komist
um bæinn fótgangandi nema á hnéháum
stígvélum. Miklar síma- og rafmagnsbilanir
urðu vegna ísingar á línum. Að morgni 5. var
enn 22 cm snjódýpt, en daginn eftir ekki
nema 7 og ekki lengur alhvítt. Þess má geta
að þessi úrfellis- og ófærðarkafli var endir á
óvenju löngum köldum kafla. í febrúar var
alhvítt alla daga nema einn í Reykjavík, þótt
snjór yrði aldrei mikill fyrr en í upphafi úr-
fellisins. Frost voru hörð og var 17 cm ís á
Reykjavíkurhöfn þann 2. mars. Eftir þetta
skánaði tíð og var ekki mikill snjór það sem
eftir lifði vetrar þó áfreðasamt væri talið
víða.
Síritandi úrkomumælar voru þar til ný-
lega mjög fáir á landinu og upplýsingar um
úrkomuákefð eru þess vegna frekar af
skornum skammti.
Fjölmargir mælar skrá nú uppsafnaða úr-
komu á 10 mínútna fresti allt árið um kring,
þannig að á næstu árum mun vitneskja okk-
ar um þennan þátt veðurfarsins aukast að
mun. Nokkrar dembur hafa þó fallið í eldri
úrkomusírita og hér er rétt að geta óvenju
mikillar dembu sem gerði í mæla Veðurstof-
unnar að kvöldi 16. ágúst 1991. Ekki var þá
langt síðan veðurratsjá stofnunarinnar hafði
verið tekin í notkun og síðdegis þennan dag
kom fremur fyrirferðarlítið ský inn á sjána
úr suðsuðaustri og stefndi á ströndina suð-
urvestur af Selvogi. Skemmst er frá því að
segja að skýið fór yfir Bláfjallasvæðið,
Reykjavík og til norðurs skammt vestur af
Akranesi. Mikið úrfelli gerði á litlu svæði í
Reykjavík svo frárennsli hafði ekki undan og
vatn komst í allmarga kjallara, einkum í
námunda við Hlemm. Fyrir tilviljun fór
mesta demban því sem næst nákvæmlega yf-
ir Veðurstofuna. Vestast í bænum og austan
til rigndi mun minna og ekkert tjón varð
þar. Smáskúrir hafði gert fyrr um daginn, en
kl. 21:30 byrjaði skyndilega að hellast úr
lofti og þegar úrkomunni lauk kl. 23:40 höfðu
samkvæmt síritanum fallið 21,2 mm.
Klukkustundina frá 21:30 til 22:30 féllu 18,2
mm, hálftímann frá 21:30 til 22:00 13,2 mm,
tuttugu mínúturnar frá 21:50 til 22:10 10,4
mm, frá 21:50 til 22:00 féllu 7,2 mm og fimm
mínúturnar 21:55 til 22:00 féllu 4,7 mm. Taka
verður fram að ekki er víst að klukkan í sí-
ritanum hafi verið nákvæmlega rétt og gæti
hæglega skeikað 5 til 10 mínútum. Sömuleið-
is er ætíð aðeins álitamál hversu nákvæmur
aflesturinn er, en varla skeikar miklu. Hér
að ofan var skipt milli tímabila á heilum 10
mínútum. Hæstu 10 mínúturnar hafa vænt-
anlega verið lítillega hærri en áðurnefndir
7,2. Sökum gagnaskorts er óvíst hversu al-
gengar svona dembur eru hér á landi, en frá-
leitt er að sú mesta hafi einmitt fallið á Veð-
urstofunni. í þrumuveðri í júlí 1998 féll
geysimikil úrkoma í Stíflisdal og mældist
heildarúrkoma dagsins 43,2 mm. Veðurat-
hugunarmaður segir í athugasemdum að
mestur hluti úrkomunnar hafi fallið á u.þ.b.
10 mínútum.
Líklegt er að mestu dembur hér á landi
komi einmitt í þrumuveðrum að sumarlagi.
Höfundur er veSurfræðingur.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 1. JÚLÍ 2000 1 3