Lesbók Morgunblaðsins - 08.07.2000, Blaðsíða 5

Portret eftir Marie-Louise af Elias Canetti.
leika fyrir hana á hörpu og plokkar strengina.
Seinniparturinn leið fljótt. Eg vildi ekki ónáða
lengur og ætlaði að fara að kveðja þegar hún
sagði: „Og nú skulum við h'ta inn til mammá.“
Mig furðaði á þessu, en þá var mér sagt að mam-
má væri enn á lífi, orðin hálftíræð, en rám-
liggjandi. Þegar ég reyndi kurteislega að forðast
frekari átroðning stóð ekki á svari: „Vitaskuld
verðið þér að hitta mammá, hún tæki ekki annað
í mál, allra síst fyrst þér eruð vinur Göggu!“
Við fórum niður á aðra hæðina eftir dauflýst-
um gangi að stigabaki. Hróp og köll kváðu við
þegar við komum að háum eikardyrum sem
fylgdarkona mín opnaði snöggt. Tvær þjónustu-
stúlkur voru í miðju kafi að skipta á ráminu og
megn hlandþefur var í herberginu. Mitt á
breiðri dýnu fyrir framan mig lá ógreinileg, föl-
bleik hrága. Loks varð mér ljóst að þetta var af-
skræmdur, nakinn mannslíkami sem fyrir elli
sakir hafði að mestu glatað mannsmynd sinni og
líktist nú mest af öllu klump af frymi. Langmest
áberandi var stórt höfuð, nauðasköllótt, með
djúplæg augu og gróf hár á hökunni. Frá þess-
ari veru barst æst og hrjúf bassarödd sem gelti
skipanir til þýsku þjónustustúlknanna tveggja
sem reyndu í flýti að hylja skjólstæðing sinn.
„Mammá...mammá,“ grevp dóttirin fram í, „ég
er komin héma með vin hennar elsku Giöggu
okkar... frá íslandi.“ Höfuðið, hálf-sjáandi, sner-
ist i átt til mín og mælti eftir nokkra þögn
ströngum og krefjandi rómi sem fremur var þó
htaður af umhyggju: „Gagga, Gagga...hvemig
hður Göggu!“ ,Agætlega,“ svaraði ég undir eins,
„og hún biður mnilega að heilsa yður.“ Eftir
stutt orðaskipti um erindi mitt héldu þær áfram
að tala saman á þýsku. Mér létti mikið þegar at-
hygli þeirra beindist að öðra og ég fór að grand-
skoða úrvalsverkin sem héngu í röðum á svefn-
herbergisveggjunum. Flest þein-a vom 16.
aldar landslagsmálverk, máluð í anda Dónár-
skólans svonefnda. Tvær vandaðai- blómamynd-
ir með skordýram sem máluð voru af dæmig-
erðri nákvæmni sá ég að voru verk eftir
flæmska 17. aldar málarann Jan van Kessel. Ég
gat ekki annað en undrast hvemig þessi við-
kvæmu listaverk, svo að ekki sé nú minnst á
aðra dýrgripi heimihsins, höfðu fyrir eitthvert
kraftaverk bjargast óskemmd úr stríðinu og
eins hvemig konurnar í herberginu höfðu á lík-
an hátt getað haldið saman í þeirri innilokun
sem þær bjuggu við. Brátt renndi ég gran í að
svarið fælist í ólseigum og ódrepandi leifunum af
manneskju sem lágu í rúminu. Þessi ættmóðir,
sem öðlast hafði óbugandi andlegt þrek, hafði
lifað af ógnir og umrót tveggja heimsstyijalda
og misst einkason sinn í Auschwitz. Nú þegar
fátt var eftir af henni nema höfuðið og óbuguð
röddin sem endurómaði í endilöngum göngun-
um réði hún enn lögum og lofum í hinni ensku
varðstöð sinni, síðasta víginu.
Mæðgumar höfðu farið frá Vínarborg til Ha-
ag 1939 áður en herir Hitlers komu í kjölfarið.
Húsið í Hampstead varð síðasta hæli þeirra og
þar eyddu þær ævinni í híði sínu og röðuðu í
kringum sig málverkum dótturinnar og þeim
erfðagripum fjölskyldunnar sem eftir vora -
menjum um horfna tíð. Móðirin andaðist ári eft-
ir heimsókn mína, 96 ára gömul, og dóttir henn-
ar 89 ára að aldri 1996. Um leið og þær kvöddu
leið ættleggur þeirra undir lok. Þær höfðu dáið
út á mjög svipaðan hátt og lokatónamir í gyð-
ingaþjóðlögunum sem, vinkona þeirra, Gagga,
söng í banni af þijósku sinni á sviðinu í Con-
ventgarden í Hamborg 1938 fyrir fúllu húsi þar
sem meirihluti áheyrenda var nasistar - og
gerði það á lýtalausri jiddísku.
Þennan dag gaf Marie-Louise von Motesiczky
mér skrá yfir verk sín sem gefin var út 1967
vegna sýningar í Múnchen. Hún ritaði í hana
nafn sitt og til minningar um stuttan fund okkar
bætti hún við af lítíllæti sínu: „Einu sinni er ekki
nóg!“
I fyllstu auðmýkt og einlægni, þá nægði það
mér.
Höfundurinn er listfræðingur og rithöfundur.
ÚR MYNDAALBÚMI
mynda sem þá voru
teknar og leynast ef
til vill í skókössum
uppi á háloftum.
Þetta sumar var far-
ið að iíða á seinni
hluta kreppuáranna,
en það hafði eólilega
verió kyrrstaða í
Reykjavík. í Hljóm-
skálagarðinum, þar
sem myndin er tek-
in, voru grasflatirog
við göngustíga hafði
verið komið fyrir fá-
einum bekkjum. En
naumast er hægt að
segja að trjágróður
sjáist. Við Sóleyjar-
götuna fyrir ofan
standa reisuleg hús
sem enn eru staðar-
prýði, þar á meðal
húsið lengst til
vinstri þar sem skrifstofa forseta íslands er nú. Þarna hafa tvær prúðbúnar konur tyllt sér á þetta nýja þægindi: Jóhanna Sigurjónsdóttir Ijósmynd-
ari í ASIS er yngri konan með hattinn, en hin konan er móðir Jóhönnu, Sigríður Björnsdóttir. Hún er einnig með einhvers konar hatt, enda tíðkaðist
þá að virðulegar og vel búnar konur settu upp hatt þegar þær fóru út. Án hans voru þær ekki að fullu klæddar. Að iíkindum hefur þetta verið á
sunnudegi og Ijósmyndastofa Jóhönnu lokuð. Hún hefur farið í „spássitúr" á góðviðrisdegi með móður sinni, en þær eru einar í þessum nýja garöi
fyrir utan þann sem myndina tók. Annarsstaðar á myndinni sjást hvorki bílar né nokkur maður á ferð.
Myndin ertekin
sumarið 1938, en
Ijósmyndarinn er
ókunnur. Þetta er
ein margra svart-
hvítra kassavéla-
Það er eitthvað óendanlega dapurlegt við þessa Reykjavíkurmynd frá sumrinu 1938. Hún virðist vera tekin úr mýrinni þar sem Reykjavíkur-
flugvöllur var lagður tveimur árum síðar. Útsýnið er upp í hæðina austan við Þingholtin; þarna eru hús við Laufásveginn, gamli Kennaraskólinn og
lengst til hægri er Landspítalinn. Það er myrkur yfir bænum þó að myndin sé tekin á miðju sumri og sortinn minnir á éljagang í skammdeginu. En
þessi sorti er allur af manna völdum. Reykjavík var koiakynt árið 1938 og úr hverjum reykháf stóð svartur strókur. Einstakir strókar sjást vel upp
úr húsunum næst Landspítalanum, en vestar mynda þeír allir koldimmt reykský sem grúfir yfir bænum. Fyrsta hitaveita á fslandi hafði þó verið
lögð frá þvottalaugunum í Reykjavík árið 1930, en tveimur árum eftir að myndin var tekin var bærinn allur sundurgrafinn af skurðum vegna hita-
veitunnar, sem frelsaði Reykvíkinga undan oki kolareyksins.
Leiðrétting
í grein eftir Elsu E. Guðjónsson í Lesbók
3. júní sl., „Stanley og stiftamtmaður
skiptast á göngustöfum" urðu þau mis-
tök að vatnslitamynd enska mynd-
listarmannsins Edwards Hayes af þess-
um atburði, svo og bænum á
Innra-Hólmi, snerist við, eða speglaðist í
vinnslu, og sýnir alla staðhætti öfuga.
Hayes vann þessa mynd fyrir Stanley eft-
ir frumdrögum á árunum 1790-91. Grein
Elsu er um það sem á myndinni sést, að
Stanley og Ólafur Sephensen stiftamt-
maður skiptast á göngustöfum og að öll-
um líkindum hefur þetta verið kveðju-
stund þeirra. En vegna þess að myndin
snerist við urðu allar tilvísanir rangar í
texta Elsu um hægri og vinstri. Ólafur
stiftamtmaður er sjöundi í röðinni frá
vinstri eins og myndin snýr núna og
Stanley er níundi maður frá vinstri. Leið-
réttist þetta hér með og eru höfundur
greinarinnar og lesendur beðnir velvirð-
ingar.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 8. JÚLÍ 2000 5
É