Lesbók Morgunblaðsins - 08.07.2000, Síða 20

.LEIKIÐAORÐ
OG STEIN
í tilefni af áttræðisafmæli listamannsins Gests
Þorgrímssonar heldur Listasafn Reykjavíkur-
Hafnarhúsi sýningu á listaverkum hans.
SÚSANNA SVAVARSDÓTTIR fékk að hnýsast
inn í hugarheim steinskáldsins.
Gestur Þorgrímsson
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Ef þú spyrd
steininn
þarftu aö svara
honum sjálfur.
Og svar þitt veröur
eins og Ijóðiö,
óhrætt og satt.
Svarta blómið, 1992, við Ijóð Gests.
Leiðin frá innsta kjama til ystu marka formsins gar-
lægðin milli draums ogveruleika tími Ijóðsins og mynd-
arinnar.
annig lýsir Gestur Þorgrímsson ferð
sinni á vit steinsins, leitinni að kjama
hans og tjáningu. Ferð sem birtist okk-
ur sem áreynslulaust form eftir að lista-
maðurinn hefur farið um hann höndum og
huga sem er eitilharðari í baráttu sinni en
nokkum stein getur órað fyrir.
í dag verður opnuð sýning á höggmyndum
jí. Gests í Listasafni Reykjavíkur í Hafnarhúsi.
Þar gefur að líta hans miklu steinverk, önnur
en umhverfisverkin sem eiga sinn fasta sam-
astað víðs vegar um höfuðborgarsvæðið - og
víðar.
Sýningin er í tengslum við áttræðisafmæli
Gests sem segja má að sé þekktur fyrir svo
margt að ætla mætti að hann væri til í mörgum
afritum. Hann er leirlistamaður, rithöfundur,
kennari, útvarpsmaður, skemmtikraftur, Ijóð-
skáld og myndhöggvari. Það er að sjálfsögðu
myndhöggvarinn sem birtist okkur í verkunum
í Hafnarhúsinu.
Eitt viðfangsefni - tvö hljóðfæri
Flest verkin á sýningunni era unnin á ár-
unum frá 1985 en um það leyti tók sköpunar-
kraftur Gests nýja stefnu. Það.var þegar hann
hitti grjótið. Og á leið sinni í gegnum harðan
steininn notaði hann mýkt ljóðsins til að vísa
sér veginn. Þegar hann er spurður hvers vegna
hann stilli ávallt saman steinverki og ljóði svar-
ar hann: „List er alltaf list, sama í hvaða formi
hún er tjáð. Þótt ég stilli þessum tveimur for-
mum saman þurfa þau ekkert að stela hvort frá
öðra. Þetta er tilfinningaspil; sama viðfangs-
efnið, tvö hljóðfæri." í tilefni af áttræðisafmæl-
inu hafa börn Gests, Þorgrímur og Ragnheið-
ur, ráðist í að skrifa bók um líf og starf föður
síns, sérlega fallega bók, ríkulega mynd-
skreytta, þar sem gefur að líta fjölbreytiíeik-
ann sem einkennt hefur líf hans. „En verkin á
4» sýningunni era ekki valin í sambandi við bók-
ina,“ segir hann, „ég hafði ekkert með valið á
þeim að gera, en þau spanna langt tímabil, þó
mest frá 1985 til 1996. Þó er eitt verk frá 1947.“
Ávit steinsins
Það var rétt um miðjan 9. áratuginn sem
Gestur tók sér frí frá kennslu í Kennaraháskól-
anum og fór til Finnlands til að dvelja í Svea-
borg í fimm til sex mánuði. „Þar þurfti ég ekk-
ert annað að gera en að horfa á grjótið í
kringum mig og fara niður í fjöra að ná mér í
steina til að höggva. Eftir þá dvöl sagði ég upp
kennarastöðunni og ákvað að snúa mér alfarið
að list steinsins.
Ég var kominn með svo góða aðstöðu til þess
hérna fyrir utan húsið. Ég hef alltaf höggvið úti
vegna þess að þessu fylgir svo mikið ryk.“ Þótt
Gestur hafi verið einstaklega afkastamikill
listamaður, kennari, skemmtikraftur, útvarps-
maður og ýmislegt fleira má segja að hann hafi
alltaf verið að berjast við örlögin. Hann fékk
berkla þegar hann var barn og eyddi mörgum
árum á sjúkrahúsum. Það sem hann segir helst
plaga sig núna er að hann er að missa sjónina.
„Ég sit löngum stundum fyrir framan bóka-
skápinn sem hefur að geyma þúsundir orða, en
ég get ekki lesið þær svo ég get sjálfur ráðið
hvað stendur í þeim. Síðan les Rúna, konan
mín, fyrir mig á kvöldin svo kannski hef ég ekki
misst svo mikið.“ Gestur getur þó ennþá unnið
við steininn - eða eins og hann segir sjálfur:
„Ég get unnið við allt sem ég get þreifað á.“
Gestur og Rúna - eitt naf n,
tvö hljóðfæri
Og ort Ijóð... „Já, en það er dálítið slæmt að
yrkja þegar maður getur ekki skrifað og lesið.
Ég fæ hins vegar aðstoð við það eins og annað.
Þegar ég hef komið þessu saman fer ég með
það fyrir Rúnu og síðan ræðum við ljóðin."
Gestur og Rúna (Sigrún Guðjónsdóttir) hafa
verið gift frá árinu 1946. Þau hafa lengstum
unnið saman, einkum öll þau ár sem þau ráku
saman keramikverkstæði - auk þess sem þau
hafa sameiginlega tekið að sér stærri verkefni;
skreytingar innanhúss og utan. Þar fyrir utan
var Gestur einn með sitt grjót og Rúna ein með
sín málverk. Samvinna þeirra hefur verið svo
náin að venjulega er talað um þau sem Gest og
Rúnu eins og eina manneskju.
„Það má segja að listalega höfum við alist
upp saman," segir Gestur, „það gerist meira að
segja þegar fólk er að tala um eitthvað sem
annað okkar hefur gert, að það segir „þið“.“
Þegar Gestur er spurður hvemig þau hafi farið
að því að vera saman öllum stundum segir
hann: „Ætli við séum ekki bara dálítið gæflynt
fólk. Hvað varðar samvinnu okkar í listinni
held ég að það hafi verið gott að við skyldum
vera hvort á sínu sviðinu, ég í steininum,
Rúna í málverkinu. Þegar við vorum í
leimum sá ég um formið og Rúna skreytti.
Við höfðum alltaf verkskiptingu.“ Og bæt-
ir svo við, eins og honum er einum lagið:
„Og þegar ég var úti að ralla, þá var hún
heima að hugsa um börnin.“
Bjartsýnn og þrjóskur
Keramikverkstæðið sem Gestur og
Rúna vora þekktust fyrir lengi átti sér
eiginlega tvö líf. Þegar þau komu heim frá
námi í Danmörku í lok 5. áratugarins
ákváðu þau að opna verkstæðið. Þau segj-
ast ekkert hafa kunnað í keramik, aldrei
einu sinni hafa komið inn á keramikverk-
stæði. „Það var svo mikið til af fallegu
keramiki í Danmörku en ekkert hér, svo
okkur fannst upplagt að ráðast í þetta.“
Auðvitað var hér hvorki til renniskífa né
brennsluofn og ekki var leirinn fluttur til
landsins. Gestur, maðurinn sem hafði
aldrei komið inn á keramikverkstæði,
ákvað að smíða bæði renniskífu og
brennsluofn. Síðan fór hann um landið að
leita að réttum leir og bjó síðan sjálfur til
sinn glerang. Þegar hann er spurður
hvernig honum hafi dottið þetta i hug seg-
ir hann: „Ég hef alltaf verið bjartsýnn og
þrjóskur. Eg er líka ákaflega forvitinn.
Þess vegna datt mér aldrei í hug að kaupa
glerang. Það var eins með leirinn. Ég sá
enga ástæðu til að flytja inn drallu þegar
nóg var til af henni hér - en játa að það var
auðvitað erfitt að finna góðan leir.“
Leyndardómar steinsins
Svo var það steinninn. Hvernig stendur á því
að hann greip þig slíkum heljartökum?
„Steinninn höfðaði fyrst og fremst til mín
sem efni. Mér finnst hann svo leyndardóms-
fullur, kannski vegna þess hversu erfitt er að
komast til botns í honum. Það er sérlega gam-
an að vinna útilistaverk úr honum vegna þess
að hann tekur á sig svo breytilegar myndir
þegar hann stendur úti í náttúranni.“ Dæmi
um eitt slíkt verk eftir Gest er „Votaberg“, sem
stendur fyrir framan barnaskólann í Hafnar-
firði. Á sýningunni í Hafnarhúsinu verður sýnt
myndbandsverk um Votabergið og þær ólíku
myndir sem það tekur á sig eftir árstíðum.
„Mér datt í hug að það væri alveg hægt að gera
myndlistarband eins og þessi hljóðbönd sem er
alltaf verið að drepa mann með.“ Hvað finnst
þér hafa verið skemmtilegast þegar þú lítur yf-
ir þín áttatíu ár? „Lífið,“ segir Gestur og bætir
við eftir andartaks umhugsun: „Mér hefur
aldrei leiðst. Ég hef heldur aldrei orðið fyrir
neinu virkilegu áfalli. Það var að vísu áfall fyrir
mig þegar sjóninni fór að hraka - en ég er enn-
þá dálítið góður að skrifa nafnið mitt inn í
ramma og það er kominn rammi á næstum öll
opinber skjöl. Þess vegna fattar enginn neitt
þótt ég sjái ekki baun.“ En ekkert er svo með
öllu illt að því fylgi ekki eitthvað gott. „Það hef-
ur heldur enginn neitt við það að athuga þótt
ég líti mjög nálægt fallegu kvenfólki."
*
STEINSNAR - Gestur Þorgrímsson
myndhöggvari, er heitið á bók sem
kemur út i dag í tilefni af áttræðis-
afmæli Gests. Bókin, sem er unnin af
tveimur af börnum Gests, þeim Þorgrími og
Ragnheiði, hefur að geyma ljósmyndir af
verkum listamannsins, æviágrip hans og
innskotstexta frá yngri listamönnum sem
segja hann hafa verið sinn lærimeistara og
velgjörðarmann.
„Upphaflega átti bókin að vera um þau
verk sem era á sýningunni sem verður opn-
uð í Hafnarhúsinu í dag vegna þess að það
hefur lengi staðið til að halda sýningu á
þessu ári,“ segir Þorgrímur.
„Við vorum líka með fleiri en eina bók í
huga,“ segir Ragnheiður, „en svo sáum við
að það gæti verið skemmtilegra að setja líf
hans og starf í eina bók.“ Fyrsti hluti bókar-
innar fjallar um höggmyndir og ljóðin sem
Gestur kallar sjálfur Steinljóð. „Flest af
verkunum sem við birtum myndir af þar,
völdum við vegna þess að þau eiga við ljóðin
hans - auk þess sem steinninn er ein-
kennandi fyrir föður okkar síðustu starfsár-
in. Hins vegar var af nógu að taka vegna
þess að það er ekki hægt að eyða langri
starfsævi í að höggva stein á íslandi,“ segja
þau Þorgrímur og Ragnheiður.
Annar hlutinn heitir „Samkomulag við
stein“ og þar ritar Auður Ólafsdóttir, list-
fræðingur og forstöðumaður Listasafns há-
skóla Islands, um steinverk Gests. í þriðja
hlutanum er æviágrip sem Þorgrímur hefur
Morgunblaðið/Þorkel!
Gestsbörn: Þorgrímur og Ragnheiöur.
skrifað, auk þess sem þar er birtur fjöldinn
allur af myndum úr ævi listamannsins.
Sá hluti hefur einnig að geyma bréf frá
konu hans, Rúnu, kafla úr skáldsögunni
„Maður lifandi,“ sem Gestur skrifaði um
1960, auk þess sem börnin hans skrifa minn-
ingabrot þar. „Maður lifandi var byggð á
æsku- og uppvaxtarárum föður okkar,“ seg-
ir Þorgrímur „og við byrjum ævisöguka-
flann í Steinsnari þar sem sú saga endar.“
En það hafa kannski ekki allir lesið Maður
lifandi og því fróðlegt að fá að vita hvað það
var sem mótaði listamanninn Gest Þor-
grímsson.
„Hann varð veikur af berklum þegar hann
var strákur og það breytti auðvitað öllum
hans framtíðarhorfum. Hann dvaldi öll ungl-
ingsárin á sjúkrastofnunum þar sem hann
komst í kynni við skáld og róttæklinga og
umgekkst aðallega fullorðið fólk. Það mótaði
lífssýn hans að verulegu leyti og hann hefur
alla tíð verið óhræddur við að fara óhefð-
bundnar leiðir, finna út úr hlutunum sjálfur
og verið mjög svo fordómalaus og opinn fyr-
ir öllum nýjungum. Kannski vegna þess að
hann fór svo lítið í skóla. Skólinn fékk aldrei
tækifæri til að berja úr honum frumkvæðið
og hugmyndaflugið.
Eins og vera ber með unga menn sem
fengu berkla á þessum árum, ætlaði Gestur
að verða skáld og það má segja að þeir fram-
tíðardraumar hafi ræst á fleiri en einn veg.“
20 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 8. JÚLÍ 2000