Lesbók Morgunblaðsins - 08.07.2000, Blaðsíða 17

riHorna-
7<Ítfjörðu,
JtMaJtlbjöm
Breiðai
Y tíulnnadnishrittk
ÍWir}í"',?^ví1
'lskambar
Frá jöklasýningunni á Höfn. Gamali prímus, sem enn mun vera notaður, gamall kistlll og skíöi,
jöklatjald og Pulka-sleöi sem notaður var í leiðangri fjögurra Dana á Vatnajökul 1961. Var hann
skilinn eftir í jökuljaðrinum en Kvískerjabræður björguðu honum frá glötun.
ferðaþjónustu. Þá á útivist vaxandi vinsældum
að fagna og það er ekki ónýtt fyrir jöklafara að
geta skoðað sýninguna á undan eða eftir ferð
sinni á jökul. Við þetta bætist að jöklarann-
sóknir hafa verið í brennidepli hin síðai-i miss-
eri og það gæti verið beinlínis námshvetjandi
fyrir börn og ungmenni að alast upp í návígi við
miðstöð jöklarannsókna. Þetta hefur með öðr-
um orðum allt margfeldisáhrif sem gætu orðið
mun meiri en maður gerir sér grein fyrir -
byggðarlaginu til hagsbóta. Styrkur hvers
byggðarlags felst í því að virkja sína sérstöðu,
draga hana fram og hampa án rembings. Sér-
staða Hafnar í Hornafirði er fólgin í Vatna-
jökli.“
Jöklasýningin á Höfn er í samvinnu við
Vegagerðina, Landsvirkjun og Reykjavík -
menningarborg Evrópu árið 2000. Þá tengist
sýningin Gestastofunni í Skaftafelli sem er á
vegum Náttúruverndar ríkisins. Fleiri aðilar
hafa einnig stutt sýninguna.
Sýningin er opin alla daga frá kl. 8 til 20 til
20. september og er að auki opin til skoðunar að
loknum hverjum þriðjudagsfyrirlestri.
DRAUMURINN
ER JÖKLASAFN
HELGI Bjömsson jöklafræðingur tók
drjúgan þátt í undirbúningi og upp-
setningu jöklasýningarinnar á Höfn.
Hann segir sýninguna fyrst og
fremst þjóna tvennum tilgangi.
„Annars vegar er henni ætlað að kynna fyrir
almenningi grundvallaratriði um jökla og hins
vegar fræða fólk um sambýlið við jafn voldugan
nágranna og Vatnajökul. Austur-Skaftfellingar
hafa barist við þennan jökul allt frá landnámi,
eins og við þekkjum, en engir búa í eins miklu
návígi við jökla á jörðinni.- Jöklarnir grafa og
móta landið, ganga fram eða hopa allt eftir ár-
ferði. Árnar flæmast frá jöklinum, breyta stöð-
ugt um farvegi og herja á lönd íbúanna, hvort
sem er í sumarvatni eða flóðum frá stífluðum
lónum, að ekki sé talað um jökulhlaup við gos.
Land sígur þegar jökullinn vex, votlendi eykst
við ströndina, en síðan rís það þegar hann íýrn-
ar og þá grynnkar á skerjum, og innsigling í
hafnir breytist. Byggðin og allt mannlíf á því
mikið undir jöklinum. Því lýsum við á sýning-
unni, jafnt jöklafræðingar, jarðfræðingar,
sagnfræðingar, minjasafnarar, hönnuðir, lista-
menn og börnin á leikskólum Hornafjarðar."
Helgi er ánægður með sýninguna. „Það hef-
ur tekist vel til. I upphafi var raunar rætt um
að hafa sýninguna viðameiri, láta hana fjalla
um jökla landsins almennt. Við komumst aftur
á móti að því að við það yrði ekki ráðið í einum
áfanga og því kusum við að takmarka okkur
með þessum hætti. Hitt bíður betri tíma.“
Og talandi um betri tíma. Helgi á sér líkt og
heimamenn þann draum að koma upp jökla-
safni á Höfn. „Auðvitað er það markmiðið. Safn
sem kynna myndi fyrir íslendingum og útlend-
ingum jökla hér á landi, ekki bara Vatnajökul.
Slíkt safn yrði fræðslusetur sem drægi að sér
skóla og nýttist vel í kennslu á ýmsum skóla-
stigum, einnig skólum erlendis frá. Þar yrðu
haldnar ráðstefnur á ýmsum fræðasviðum, t.d.
jarðvísindum, líffræði, sagnfræði og félags-
fræðum. Auk þess gæti það stuðlað að auknum
jöklarannsóknum og tengdist þá Nýherjabúð-
um sem verið er að koma upp á Höfn. Háskóli
Islands er aðili að því verkefni.“
Skref fyrir skref
Helgi segir of snemmt að segja til um hve-
nær jöklasafn gæti tekið til starfa. „Það veltur
á því hvernig heimamönnum gengur að fjár-
magna slíkar framkvæmdir. Mér heyrist hins
vegar á mönnum að sýningin hafi tekist það vel
Helgi Björnsson jöklafræóingur.
að þessu starfi verði haldið áfram. Því verður
væntanlega aukið við þessa sýningu strax á
næsta ári. Mér þykir líklegra að áfangarnir að
safninu verði skref fyrir skref frekar en í einu
stökki. En innan fimm ára verður það að rísa
fullbúið ef af því á að verða. Áætlun um fram-
haldið verður því að gera nú í beinu framhaldi
af velheppnaðri sýningu. Henni verður strax að
fylgja eftir svo að hún verði upphafið að jökla-
safni.“
Helgi er ekki ókunnugur jöklasöfnum en
hann kom að máli þegar jöklasafninu í Fjær-
land, inn af Sognsfirði í Noregi, var komið á fót
fyrir níu árum. Að því safni stendur sjálfseign-
arstofnun, stofnuð af háskólunum í Osló og
Björgvin, framhaldsskóli Sogn og Fjordane,
Heimskautastofnun Noregs, Ferðafélag Nor-
egs, Orkustofnun Noregs og Alþjóðlega jökla-
rannsóknafélagið. „Þetta safn hefur tekist afar
vel. Þangað koma sjötíu þúsund gestir á ári, að
stórum hluta erlendir ferðamenn, þótt það sé
ekki í alfaraleið. Ég efa því ekki að gott jökla-
safn á Islandi, við stærsta jökul í Evrópu,
myndi líka ganga vel og draga til sín fólk víða
að. Ég veit engan stað þar sem mönnum þykir
eðlilegra að fræðast um jökla og mannlíf undir
jöklum en við rætur Vatnajökuls," segir Helgi.
VATNAJOKULL
20 km
Mávabyggðir.
1/iS þjótioeginn ha(a nokkrir
áningarstaðir óerið merktir,
(raulletraðir á kortinu)
þar sem óert er að skoða
ummerki jökuls
VÍSINDIOG FRÓÐLEIKUR
EFNI er fjölbreytt á jöklasýningunni.
Þar getur meðal annars að líta ellefu
fræðsluspjöld unnin af Helga Björns-
syni jöklafræðingi þar sem eftirfarandi
er skýrt: Hvernig jöklar myndast; landmótun
jökla og jökulfljóta; rennsli vatns í jöklum; yfir-
lit yfir helstu jökla og jökulár íslands; yfirborð
og botn Vatnajökuls; jökulhlaup frá Vatnajökli;
framhlaup skriðjökla Vatnajökuls; breytingar
Breiðamerkurjökuls frá landnámi; breytingar
á Jökulsárlóni; jöklabreytingar og áhrif þeirra
á landsig og ris við suðurströnd íslands og loks
ýmsar spurningar og svör við þeim.
Jafnframt eru á sýningunni sex fræðslu-
spjöld, unnin af Sýslusafninu, þar sem eftir-
farandi er til umfjöllunar: Sveinn Pálsson;
rannsóknir Austur-Skaftfellinga á jöklum;
Jökull, mannsnafn/viðurnefni; 1. leiðangur ís-
lendinga yfir Vatnajökul; samgöngur í Austur-
Skaftafellssýslu; áhrif flóða á byggð og mannlíf
á Mýrum; ljóðmæli ogþjóðsaga tengd jökli.
Sverrir Scheving Thorsteinsson hefur kort-
lagt nokkra helstu leiðangra á Vatnajökul.
Þrettán fræðsluspjöld, unnin af Orkustofn-
un, vatnamælingadeild, þar sem gerð er grein
fyrir jökulsárhlaupum á Skeiðarársandi.
Spjöldin eru gefin af Vegagerðinni.
Myndir unnar af bömum í sýslunni eru í
barnahorni.
Munir, sem tengjast rannsóknum og ferða-
lögum á jökli, fyrr og nú, Ijósmyndir teknar af
Ragnari Th.
Fyrirlestrar í máli og myndum, sem tengjast
Vatnajökli, eru á þriðjudagskvöldum kl. 20.
Myndlist tengd Vatnajökli setur svip á jökla-
sýninguna. Þrír ólíkir myndlistarmenn koma
þar við sögu. Eftir Önnu Líndal er verkið Jaðar
sem er myndbandainnsetning, tengd ferð með
Jöklarannsóknarfélaginu. Málverkin eru af
Innsetnlng Önnu Líndal.
gróðri í Esjufjöllum í Vatnajökli máluð af Egg-
erti Péturssyni og Finnbogi Pétursson hefur
unnið hljóðmynd, eftir hljóðupptöku við Hof-
fellsjökul.
Um verk sitt á sýningunni segir Anna Línd-
al: „1997 fór ég í fyrsta skipti með Jöklarann-
sóknarfélaginu í rannsóknarleiðangur á Vatna-
jökul. Þá kviknaði sú hugmynd að gera
myndverk um rannsóknir, þörfina til að skrá
og mæla og tengja þetta við samfélagið. í þess-
ari ferð fór ég að safna myndefni og velta fyrir
mér sannleiksþrá mannsins, þörfinni til að
skilja náttúruöflin sem í raun eru ofvaxin
mannlegum skilningi. Það er spennandi að
tefla þessu gegn okkar flókna daglega veru-
leika. Ég held að hver einstaklingur geymi
náttúruna og tímann í sér, trúi jafnvel að hann
eigi náttúruna, meðan það er náttúran sem á
hann. Á milli tilfinninga og tækni er falin
óbeisluð orka, mín listræna glíma felst aðallega
í því að finna þessari orku viðeigandi sjónrænt
tjáningarform."
Finnbogi Pétursson segir svo frá: „í gegnum
árin hef ég tekið upp mikið af umhverfishljóð-
um; reyndar hef ég notað upptökutækið mitt
eins og ljósmyndavél. Verkið, sem ég sýni á
jöklasýningunni er upptaka af Vatnajökli, tek-
in uppi við Hoffellsjökul. Ég semsé hljóðrita
jökulinn, spila upptökuna inn á tölvu, læt tölv-
una reikna út hljóðkúrfuna, súmma inn í hana
þar til eftir stendur aðeins brot úr sekúndu,
eitt augnablik, af upphaflegu upptökunni. Að
lokum læt ég skera línuna í yfirborð pappírs. .m
Þannig verður útkoman umbreytt landslag;
annar jökull en þó samt Vatnajökull."
Eggert Pétursson hefur málað með olíulit-
um nærmyndir af gróðri í Esjufjöllum. Og af
nógu er að taka samkvæmt lista sem getur að
líta á sýningunni. Það kennir margra grasa á
jökli.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 8. JÚLÍ 2000 1 7
»-'vS JL L .8 lilfLj\v.)í ' ihr £í>licCÍAliilfii-O^OMXOEc5J i-