Lesbók Morgunblaðsins - 08.07.2000, Blaðsíða 16

Morgunblaðið/Orri Póll Inga Jónsdóttir formaóur framkvæmdanefndar jöklasýningarinnar og Guðrún Ingimundardóttir
Jökull I tekur á móti gestum fyrir framan Sindrabæ. Hann er Bombardier, árgerö 1972, sem starfsmaður upplýsingamiðstöðvarinnar á Höfn og jöklasýningarinnar við þrjú af textaspjöldun-
Jöklarannsóknafélag íslands gaf til varðveislu á fyrirhuguðu jöklasafni. um átján sem getur að líta á sýningunni.
YFJR VINDKALQAR
HRIMÞURSA SLOÐIR
Vatnajökull - náttúra, saga, menning eryfirskrift
i' öklasýningar sem stendur yfir á Höfn í Hornafirði í
sumar. Renna þar saman náttúruvísindi, þjóðlegur
fróðleikur og i myndlist. ORRI PÁLL ORMARSSON
fi aug austur og skoðaði sýninguna sem heimamenn
vona að verði vísirað jöklasafni í sveitarfélaginu.
Hann er víðforull nóg,
því raeð Vetti hann fló
yfir vindkaldar hrímþursa slóðir;
og um láðið gjðrvalt, bæði logheitt og svalt
hefir leiðimar kannað vor bróðir.
etta kvæði flutti séra Jón Jónsson á
Stafafelli í brúðkaupi Páls Pálssonar og
Önnu Ingibjargar Sigbjömsdóttur frá
Kálfafellsstað í Suðursveit haustið 1876.
Páll þessi, oft kenndur við jökul, var kunnur
jöklafari og ævintýramaður sem gengið hafði
ásamt Englendingnum William Lord Watts
norður yfir Vatnajökul sumarið áður og hlotið
frægð fyrir. Eftir honum er nefnt Pálsfjall í
vestanverðum jöklinum.
Minningunni um Pál og fleiri slíkar kempur
er haldið hátt á lofti á jöklasýningunni Vatna-
jökull - náttúra, saga, menning sem haldin er í
Sindrabúð á Höfn í Homafirði í sumar. Aðal-
hetjan er þó jökullinn sjálfur enda verður bú-
seta í Austur-Skaftafellssýslu ekki skoðuð
nema í samhengi við þennan volduga nágranna
sem gnæfir yfir byggð og borgara. Óvíða á ís-
landi er maðurinn smærri andspænis afrekum
almættisins.
VATNAJÖKULL er stærsta jökul-
hvel utan heimskautasvæða, 8100
km2 að flatarmáli. Hann er að með-
altali rúmlega 400 m þykkur, en
mest um 950 m. Meginhluti Vatnajökuls
hvílir á hásléttu í 600 m til 800 m hæð, en
aðeins um tíundi hluti af botninum rís yfir
1100 m hæð, - sem er meðalhæð hjam-
marka á sunnanverðum jöklinum. Hyrfi jök-
ullinn yrði hann því ekki til á ný við núver-
andi loftslag. Hins vegar eru 70% af
yfirborði jökulíssins ofan við 1100 m hæð.
Jökullinn helst því við vegna eigin hæðar.
Hjarnbreiður Vatnajökuls eru að vestan
bornar uppi af megineldstöðvunum Bárðar-
bungu, Grímsvötnum og Kverkfjöllum en að
austan af Breiðubungu. Frá suðvestri til
norðausturs mjakast flatar og breiðar jök-
ultungur, svipaðar jökulbreiðum sem lágu
Inga Jónsdóttir, formaður framkvæmda-
nefndar jöklasýningarinnar og formaður
menningarmálanefndar Homafjarðar, segir
hugmyndina að jöklasafni á Höfn hafa komið
fram þegar Ásmundur Gíslason lagði fram til-
lögu á aðalfundi Ferðamálafélags Austur-
Skaftafellssýslu, fyrir um það bil þremur árum,
að þar yrði stofnað jöklasafn. I framhaldi af því
var óskað eftir því að bæjarstjómin ynni að því
að svo gæti orðið. En meðal jöklafræðinga er
umræðan líklega eldri.
„Það var svo í byrjun síðasta árs að við hitt-
umst að beiðni bæjarráðs, formenn nokkurra
nefnda á svæðinu, til að huga að verkefnum fyr-
ir árið 2000. Við urðum fljótt sammála um að
jöklasafn væri verðugt verkefni og jöklasýning
gæti þá verið góður undanfari. Framkvæmda-
nefnd var sett á laggirnar og stefnt að því að
leggja mikla vinnu og metnað í sýninguna.“
Óviða meiri þekking
- En hvers vegna hefur safni af þessu tagi
ekki löngu verið komið á fót?
„Það er góð spuming. Ekki síst í Ijósi þess að
þekking á jöklum var óvíða meiri á 18. og 19.
öld en hér á landi. Það stafar fyrst og fremst af
yfir norðvestanverðri Evrópu á síðasta jök-
ulskeiði. Stærstar em Síðujökull og
Tungnaárjökull að suðvestan, en Dyngjujök-
ull og Brúarjökull að norðan.
Suðaustur frá Breiðubungu, upp af Lóni,
og frá Öræfajökli streyma brattir, spmngn-
ir og torfærir daljöklar, líkir aípajöklum.
Breiðamerkurjökull safnar saman ís úr
mörgum daljöklum, líkt og víða má sjá í Al-
aska og á Svalbarða. Mestur skriðjökla
Vatnajökuls er Skeiðarárjökull og er
straumur hans svo öflugur að hann breiðir
úr sér þegar kemur niður á láglendi. Báðir
hafa Breiðamerkurjökull og Skeiðarárjökull
grafið botn sinn niður fyrir sjávarmál.
Framan við stærstu skriðjöklana em sand-
ar, sem hafa verið ótæmandi rannsókna-
verkefni ísaldarjarðfræðinga frá ýmsum
löndum.
nábýlinu við fyrirbær-
ið, ekki síst héma í
Austur-Skaftafells-
sýslu. En þetta er eins og
V annað, spurn-
ing um pen-
inga. Það er
fjárfrekt að setja
svona safn á laggimar og ekki
fyrr en á allra síðustu misser-
um að menn eru famir að huga
að sér- tækum söfnum á Islandi. Nefni ég
þar Síldarminjasafnið, Stríðsminjasafnið og
Vesturfarasetrið. Vonandi bætist jöklasafnið
senn í hópinn.“
- Hver eru rökin fyrir því að staðsetja jökla-
safnáHöfn?
„Vatnajökull, fyrst og síðast. Hann hefur alla
tíð verið mikilvægt kennileiti fyrir byggðina.
Jöklasafnið er annars vegar hugsað sem mið-
stöð jöklarannsókna á landinu, í tengslum við
Austurlandssetur Háskóla íslands, og því mik-
ilvægt að stutt sé í viðfangsefnið. Hins vegar á
safnið að vera lifandi kynning á þeirri miklu
þekkingu sem til er - og stöðugt er að bætast
við - um jökla á íslandi. Við Hornfirðingar
njótum því staðsetningar okkar."
- Hver voru helstu markmið við undirbúning
sýningarinnar?
„Að hafa hana fjölbreytta. Sveitarfélagið er
stórt og brýnt að allir njóti góðs af. Við ákváð-
um til dæmis að færa sýninguna út fyrir veggi
Sindrabæjar með því að benda á ákveðna án-
ingarstaði við þjóðveginn víðsvegar um sveitar-
félagið, þar sem vert er að skoða ummerki jök-
uls (sjá meðfylgjandi kort).“
- Hverniggekk að safna efni?
„Vel. Það liggur mikil vinna að baki þessari
sýningu. Við lögðum mikið upp úr því að fá
fagaðila til liðs við okkur. Þar vom Helgi
Bjömsson jöklafræðingur, Sverrir Scheving
Thorsteinsson jarðfræðingur og Sýslusafn
Frá Vatnajökli falla flest mestu vatnsföll
landsins og teygir hann greinar sínar um
hálft ísland, frá Þjórsárósum að Skjálfanda.
Á hverju ári nemur úrkoma á hann um 20
km3 af vatni (nálægt 0,6% af heildarrúm-
máli hans). Er það um fimmfalt meira en
bráðnaði við eldgosið haustið 1996. í hlýjum
ámm fellur enn meira vatn frá jöklinum því
að gengið er á ísforðann, en á kuldatímabil-
um heldur jökullinn eftir hluta af úrkom-
unni og vex.
í meðalári er safnsvæði Vatnajökuls um
60% af heildarflatarmáli hans, en stærð
þess hefur sveiflast frá 30 til 80% eftir ár-
ferði næstliðnum áratug.
Undir vestanverðum Vatnajökli hefur
gosið meir en 80 sinnum sl. 800 ár.
(Texti: Helgi Björnsson)
Austur-Skaftafellssýslu í lykilhlutverkum. Við
fengum síðan Ama Tryggvason og Ebbu Dið-
riksdóttur hjá Auglýsingastofunni A plús ehf.
til að hanna sýninguna og innrétta. Verslunin
Everest lánaði, jöklafarann árið 2000“ og fyrir-
tækið Eðalís flutti stóran ísklump sem komið
var fyrir utan við Sindrabæ. Hann bráðnaði á
tveimur vikum. Þá tekur á móti gestum Jökull
I, Bombardier árgerð 1972, sem Jöklarann-
sóknafélag Islands gaf til varðveislu á fyrirhug-
uðu jöklasafni. Allt hefur þetta verið afar vel
heppnað."
Merkir munir
- Hér er líka ýmsa merka muni að íinna ?
„Það er rétt. Þegar við fórum að grennslast
fyrir um muni kom ýmislegt upp úr krafsinu.
Eiga Sverrir Scheving Thorsteinsson og Kví-
skerjabræður ekki síst heiðurinn af því. Jökull-
inn, eðli hans og saga, er auðvitað í öndvegi en
munimir gera sýninguna persónulegri. Mig
grunar að fjölmargir munir sem tengjast jökla-
ferðum séu í eigu einstaklinga hér á landi og
þegar jöklasafnið verður tekið til starfa eiga
menn örugglega eftir að hafa mikinn áhuga á
því að færa því gjafir."
- Svo er það myndlistin ?
„Við urðum strax spennt fyrir því að flétta
myndlist inn í sýninguna. Þar gæti skapast for-
vitnilegt sjónarhorn. Við Tryggvi Þórhallsson,
fyrrverandi aðstoðarmaður bæjarstjóra, völd-
um listamennina með hliðsjón af viðfangsefn-
inu, Vatnajökli. Þremenningarnir, Anna Lín-
dal, Finnbogi Pétursson og Eggert Pétursson,
nálgast viðfangsefnið hvert með sínum hætti og
verkin em afar ólík - en mynda skemmtilega
heild. Þetta var kærkomið tækifæri fyrir
myndlistarmennina að taka þátt í svona sýn-
ingu á eigin forsendum og nefna má að Finn-
boga þótti ekki koma til greina að hafna boðinu,
þótt hann væri störfum hlaðinn. Mér finnst
þessi verk ómissandi á sýningunni og sýna og
sanna að myndlistin getur fyrir utan hið sjón-
og listræna gildi verið hafsjór af fróðleik."
- Má ekki segja að sýningin sé prófsteinn á
það hvort raunhæft sé að reisa jöklasafn á
Höfn?
„Vissulega. Síðastliðið haust fengum við
styrk frá Rannís og höfum notað helminginn af
honum til að safna saman á einn stað öllum
heimildum sem til em um Vatnajökul. Það var
merkilegt framtak. Hinn helminginn ætlum við
síðan að nota til að leggja mat á sýninguna og
árangurinn sem hún hefur skilað. Við skrifum
hjá okkur allar athugasemdir sem kunna að
vera gerðar í því skyni að styrkja gmnninn sem
safnið verður svo vonandi reist á.“
Góð aðsókn
- Hvemig hefur aðsóknin verið?
„Hún hefur verið góð. Við opnuðum sýning-
una um miðjan maí og mikill fjöldi hefur þegar
lagt leið sína hingað, Islendingar og útlending-
ar. Við búumst við enn fleira fólki í júlí og ágúst
sem er aðal ferðamannatíminn hér sem annars
staðar. Allur texti er bæði á íslensku og ensku
og ef framhald verður á sýningarhaldi næsta
sumar vonumst við til að geta haft hann líka á
þýsku og jafnvel frönsku."
- Talandi um framhaldið. Eru menn farnir að
sjáfyrirsérhvarjöklasafn eigi að vera til húsa?
„Nei, ekki ennþá en draumurinn er að það
rísi á lóð þar sem jökullinn blasir við. Það gæfi
safninu aukið vægi.“
- Hverju gæti sýningin og þá síðar meir safn
skilað fyrir byggðarlagið?
„Fyrst og fremst jákvæðri ímynd og þegar
frammí sækir auknum tekjum. Straumur
ferðamanna ætti að aukast sé rétt haldið á
spöðum. Sýning af þessu tagi er ákveðin ný-
sköpun í ferðaþjónustu. Það er að mínu viti
mjög mikilvægt að bjóða upp á menningarlega
STÆRSTIJÖKULL EVRÓPU
1 6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/USTIR 8. JÚLÍ 2000