Lesbók Morgunblaðsins - 12.08.2000, Side 8

var upphaf hinnar ofbeldislausu byltingar
sem leiddi til hruns múrsins. Af þessum sök-
um er Leipzig stundum nefnd hetjuborgin.
Fyrir nokkrum árum sýndi Ríkissjónvarpið
þýska sjónvarpsþáttaröð um þessa atburði.
Þættirnir báru nafn kirkjunnar.
Meðan við gátum setið morgunmessuna í
Nikulásarkirkjunni heyrðum við fyrri hluta
kantötu eftir nemanda Bachs, Johann Gott-
lieb Goldberg, þann sem tilbrigðin voru sam-
in fyrir. Strákurinn hafði greinilega lært þó
nokkur af brögðum meistarans og ég vona
að maður fái tækifæri til að heyra kantötuna
í heild einhvern tíma. Fáeinum klukkutímum
síðar var komið að næstu tónlistarguðsþjón-
ustu. Það var hin vikulega laugardagsathöfn
í Tómasarkirkjunni, þar sem kantötur og
mótettur Bachs og annarra tónskálda eru
fluttar. Venjulega standa Tómasardrengirn-
ir uppi á orgelloftinu og syngja fyrir kirkju-
gesti, en nú hafði annar þýskur drengjakór
komið sér þar fyrir. Það er spurning hvort
Windsbacher Knabenchor er ekki besti
drengjakór heims um þessar mundir. Sú
hugsun skaust upp í kollinn á mér eftir að
hafa heyrt hann flytja nokkrar mótettur eft-
ir Mendelssohn (sem eru að vísu mjög mis-
jafnar að gæðum) og kantötu Bachs nr. 93.
Við urðum of sein á næstu tónleika. Þeir
fóru fram í stóra salnum í hinu glæsilega
tónleikahúsi borgarinnar, Gewandhaus. Það
var ekki hlaupið að því að komast inn eftir að
Michael Schönheit, organisti hússins, var
byrjaður að spila. Sú staðreynd að miðarnir
höfðu orðið eftir á hótelinu auðveldaði okkur
heldur ekki inngöngu. Starfsfólk hússins var
þó tiltölulega þolinmótt og við vorum svo
heppin að hitta á frú Krebs í ágætu skapi.
Hún sagðist myndu láta okkur í té starfs-
mannasætin sín tvö, en við yrðum að bíða
þar til fólkið færi að klappa. Ský dró fyrir
sólu þegar annar maður í sömu sporum og
við sagðist ætla að reyna að fínna konuna
sína í salnum. Þá fannst frú Krebs of langt
gengið: „Ekki það að ég sé neitt pirruð, en
ég var að enda við að lofa þessum tveimur
starfsmannasætunum mínum og svo ætlar
þú að fara að klifra hérna upp í rjáfur!“ Mað-
urinn lét þó segjast og allt féll í ljúfa löð.
Okkur var hleypt inn milli verka og við
heyrðum meirihluta efnisskrárinnar. Eg er
enn að velta því fyrir mér hvort frú Krebs sé
tengd Johanni Ludwig Krebs, uppáhalds-
nemanda Bachs.
Næstu tónleikar voru einnig haldnir í
Gewandhaus. Þar var Masaaki Suzuki í aðal-
hlutverki, þar sem hann fór fyrir Bach Coll-
egium Japan í yndislegum flutningi á tveim-
ur af veraldlegu kantötum Bachs.
Ekki létum við þó þar við sitja, heldur af-
réðum að sitja eina tónleika enn, kl. 11 um
kvöldið. Þeir fóru fram í Tómasarkirkjunni
og báru yfirskriftina Tribute to Bach. Tón-
listarmenn af ýmsu tagi sameinuðust í heill-
andi spunagjörningi til heiðurs Bach. Margt
var vel gert, en í ljósi þess, sem á undan var
gengið þessa tvo fyrstu daga hátíðarinnar,
var tveggja tíma seta yfir sundurlausum
hugmyndum dálítið löng. Islendingarnir
tveir í Leipzig voru jafnvel enn þreyttari við
komuna á hótelið en þeir höfðu verið nóttina
áður. Þess vegna var sú erflða ákvörðun tek-
in að sleppa morgunmessu og tónleikum með
fíðluleikaranum Thomas Zehetmair daginn
eftir og hefja dagskrána kl. 1 eftir hádegið á
sögugöngu um miðborg Leipzig.
Frá Skálholti tíl Leipzig
Félagar í háskólakór borgarinnar leiddu
gönguna með söng og dansi og í tilefni dags-
ins voru þeir klæddir í átjándu aldar bún-
inga. Hápunktur göngunnar var athöfn á
þeim stað þar sem gamla háskólakirkjan,
Paulinerkirche, stóð. Þegar kommúnistarnir
leituðu að heppilegri staðsetningu fyrir nýja
Karl-Marx-háskólann á sjöunda áratugnum
varð þessi staður við Augustusplatz fyrir
valinu. Fyrirmyndarríkið hafði enga þörf
fyrir kirkjur og því var þessi sögufræga
bygging einfaldlega sprengd í loft upp árið
1968. Altaristöflunni var þó bjargað og er
hún nú í Tómasarkirkjunni. Sárin sem þessi
atburður olli í sálum ótalinna borgarbúa eru
enn ógróin, eins og heyra mátti í tilfinninga-
þrunginni ræðu sem eldri herramaður hélt.
Þótt Bach hafi ekki komið reglulega við sögu
þessarar kirkju, er t.d. vitað að hinn frægi
sorgaróður hans, BWV 198, við texta eftir
Gottsched, var frumfluttur þar.
Göngunni lauk á aðaljárnbrautarstöðinni
þar sem tvær veraldlegar kantötur eftir
Bach voru fluttar. Við Ragnheiður sögðum
þó skilið við háskólakórinn áður en að því
var komið og ákváðum að fylgjast með seinni
flutningnum á kantötunum daginn eftir. Á
leiðinni heim á hótel rákumst við fyrir tilvilj-
un á enska gömbuleikarann Mark Levy. Við
höfðum heyrt hann flytja Tónafórnina ásamt
félögum sínum í Skálholti fáeinum dögum
fyrr og ákváðum að inna hann eftir erindi
hans í borginni. í ljós kom að hann var að
fara að spila á kammertónleikum hálftima
síðar í gömlu kauphöllinni með hópnum The
Cambridge Musick. Okkur tókst að komast á
tónleikana og var það vel, því þeir voru
glimrandi góðir.
Síðustu tónleikar þessa þriðja dags hátíð-
arinnar voru spennandi. Tómasarkórinn
söng tónlist Bachs í fyrsta sinn við undirleik
upprunalegra hljóðfæra í Tómasarkirkjunni.
Hin frábæra Berlínarsveit Akademie fiir
Alte Musik studdi strákana með ráðum og
dáð og Biller stjórnaði á sannfærandi hátt,
eins og á opnunartónleikunum. Það er von-
andi að honum verði að ósk sinni og að tón-
listarflutningur í Tómasarkirkjunni verði
framvegis í barokkstillingu.
Fyrri helgi Bachhátíðarinnar miklu í
Leipzig á 250. ártíð meistarans lauk þannig
eins og hún hófst; á söng Tómasarkórsins í
Tómasarkirkjunni. 850 milljónum króna hef-
ur verið varið í endurbyggingu kirkjunnar
og í henni er að finna glænýtt svokallað
Bachorgel, sem kostaði 75 milljónir. Ólíklegt
er að þessar framkvæmdir hefðu reynst
mögulegar ef ekki hefði verið fyrir Bach og
áhuga manna á honum víðsvegar um heim-
inn árið 2000. Meðal þeirra sem gáfu fé til
viðgerðanna voru Bill Gates, Kurt Masur og
Anne-Sophie Mutter og meira að segja Hel-
mut Kohl átti einhvern þátt í því að endar
virðast ætla að ná saman.
30 tónleikar á 10 dögum
Það hefur sennilega ekki mikið upp á sig
að þræða alla daga hátíðarinnar jafn ná-
kvæmlega og hér hefur verið gert. Hver ein-
asti dagur var yfirfullur af athyglisverðum
tónleikum, tónlistarguðsþjónustum, leiksýn-
ingum, umræðum og tónleikaferðum til
staða í nágrenni borgarinnar. Ég læt mér
nægja að nefna nokkra hápunkta í viðbót:
Kantötur með Ton Koopman og fólkinu
hans frá Amsterdam í Nikulásarkirkjunni.
Fáheyrður kraftur og útgeislun. Sama
kvöld: Goldbergtilbrigðin með hinum ágæta
semballeikara Christine Schornsheim.
Matteusarpassían í Tómasarkirkjunni, þar
sem hún hljómaði fyrst. Philippe Herre-
weghe, meistari fínleikans og hófstilltrar en
djúprar innlifunar. Collegium Vocale og frá-
bærir einsöngvarar. Christoph Prégardien
sem guðspjallamaðurinn! Andrúmsloftið var
mettað undir lokin.
Jóhannesarpassían daginn eftir í Nikulás-
arkirkjunni, þar sem hún var frumflutt! Allt
annar flutningsmáti, eldri, þyngri: Gewand-
haushljómsveitin og Utvarpskór Berlínar
undir stjórn Svíans Herberts Blomstedts.
Landi hans Peter Mattei frábær í hlutverki
Pílatusar og stórkostlegur í bassaaríunum.
H-moll messan daginn þar á eftir í Tómas-
arkirkjunni með Tómasarkórnum á dánar-
degi meistarans. Á meðan Kyriekaflinn
hljómaði voru liðin nákvæmlega 250 ár frá
andlátinu. Fyrr um daginn höfðum við heyrt
bæði Tónafórnina og Fúgulistina og á eftir
messunni var komið að fjölbreyttum útitón-
leikum með snillingum á borð við Jacques
Loussier og Bobby McFerrin.
Dánardagurinn var að sjálfsögðu tilfinn-
ingaleg þungamiðja hátíðarinnar og þegar
honum var lokið var farið að síga á seinni
hluta hátíðarinnar. Það var þó nóg eftir af
spennandi tónleikum og á laugardeginum
heyrði ég t.d. átta af mótettum Bachs og
þrjár af hljómsveitarsvítunum. Hinsvegar
skal það viðurkennt hér og nú að þegar loka-
tónleikunum með Helmuth Rilling og
Gachinger Kantorei í Gewandhaus var lokið
á sunnudeginum, fannst manni nóg komið af
tónlist í bili. Við höfðum sótt rúmlega þrjátíu
tónleika og guðsþjónustur á tíu dögum, sem
var þó ekki nema tæpur þriðjungur af því
sem í boði var á hátíðinni.
Handrit meistarans og
málverkið af honum
Upphafleg áætlun okkar gerði ráð fyrir
nokkrum dögum í Berlín áður en við snerum
heim á leið, en þegar upp var staðið áttum
við of mikið ógert í Leipzig. Þar voru nefni-
lega ellefu Bachsýningar, stórar sem smáar,
í söfnum, bönkum og kirkjum, óskoðaðar.
Okkur hafði hreinlega ekki unnist tími til að
fara í þennan áhugaverða leiðangur á meðan
á hátíðinni stóð. Það er að sjálfsögðu ólýsan-
leg tilfinning fyrir Bachaðdáanda að sjá
nokkur af handritum meistarans í fyrsta
skipti. Eða að standa augliti til auglitis við
eina málverkið sem vitað er að málað var
með Bach sem lifandi fyrirmynd, í salnum í
Gamla ráðhúsinu þar sem hann skrifaði und-
ir starfssamning sinn. Það er best að láta
staðar numið hér, því annars er hætt við að
ég missi mig útí óþarfa tilfinningasemi!
Þeim sem vilja upplifa Leipzig í Bachhá-
tíðarskapi skal bent á næstu hátíð, sem verð-
ur haldin 23.-27. maí á næsta ári.
Mér býður í grun að íslandi muni eiga að
minnsta kosti tvo fulltrúa meðal hátíðar-
gesta einnig það árið.
Höfundur er útvarpsmaður.
FYRSTU ALD
SAMKVÆMT frásögn Strabos
„áttu ættflokkar, litlir og stórir,
heimkynni sín umhverfis borgina,
og bjuggu sumir þeirra í þorpum,
engum háðum og utan samtaka
þjóðflokka". Eldri borginni voru
sagðir hjarðlífshelgisiðir, Palilia
og Lupercalia, sem við lýði héld-
ust fram á háskeið rómverska lýðveldisins.
í Róm, á Palatin-hæð, hafa fornleifafræðingar
grafið upp grunna híbýla, kofa, frá 8. öld f. Kr., en
eldri minjar búsetu á Álbanhæðum og víðar í
grennd við borgina. Af uppgreftri í Forum Rom-
anum verður ráðið, að á því svæði hafi ekki verið
byggð fyrr en um 670 f. Kr. og það hafi ekki verið
fram ræst fýrr en öld síðar. Kemur það heim við
Sjöhæðahátíðina, Septimontium, sem Forum
Romanum var utan við og rakin er til foms
byggðabandalags. Og uppgröftur fomminja styð-
ur ekki arfsagnir um vöxt og viðgang á fyrstu
tveimur öldum hennar. Róm var þyrping kofa-
hýsa á sjöundu öld f. Kr.
Upp úr þyrpingu kofahýsa tók borg að rísa
kringum 575 f. Kr. Bygging húsa úr leirsteini
hófst, eftir að Etrúrar hófust til forræðis í Róm.
EFTIR HARALD J
Búsetu á hæðum Rómar F
höfóu áar þeirra komið í
aðflutnings eða innrásar Ir
árþúsundi f. Kr. Samkvæ
kvikfjárhaldarar og veiðii
átti eftir að verðí
Mastama eða Semus Tullius, annar etrúrsku
konunganna þriggja, mun hafa til hásætis hafist
með hervaldi að veggmyndir í Francois-gröfinni í
Vulci benda til. Á 7. öld f. Kr. voru útfarir í Róm
oftar að greftmn, etrúrskum sið, heldur en að lík-
brennslu, helsta, þótt ekki eina, grafsið latverskra
Rómverja. Og í hundrað og sjötíu ár, sem til þess
árabils tóku, gerðu Rómverjar engar styttur af
Málverk franska málarans Nicolas Poussln (1594 -1665); Sabínakonum rænt í Róm. Samkvæmt sögnu
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 12. ÁGÚST 2000