Tíminn - 21.01.1967, Síða 9

LAUGARDAGUR 21. janúar 1967
TlfVSINN

1899. Sú útgerð var lí'ka í
ólestri, og stóð aðeins frá vori
til jiausts.
Ólíkt' betur lánaðist þilskipa-
útgerð íslenzkra manna, sem
tóku sér bólfestu í Hafnarfirði
næstu árin. Skal þar fyrstan
nefna Pétur J. Thorsteinsson,
útgerðarmann á Bíldudal.
Keypti hann verzlunarhús Þor-
steins Egilsonar á Hamarskots-
möl og hóf jafnframt mikla
þilskipaútgerð frá Hafnarfirði.
Verzlunar- og útgerðarstjóri
Thorsteinssonar í Hafnarfirði
var Sigfús Bergmann frá
Hrafnabjörgum í Hörðudal, síð
ar kaupmaður.
August Flygering gerðist og
atkvæðamikill útgerðarmaður í
Hafnarfirði upp úr aldamótun-
tim. Gerði hann bæði út skút-
ur og gufubáta.
Þriðji stærsti útgerðarmaður
inn var .JP.T. Bryde. Hann
hóf verzlun og útgerð í Hafn-
arfirði árið 1902.
Einar Þorgilsson, er siðar
varð einhver helzti útgerðar-
maður bæjarins, gerði út stór-
an kútter á þessum árum.
Loks er að geta „Fiskveiða-
féiags Faxaflóa,“ er átti tog-
arann Coot, fyrsta íslenzka
botnvörpunginn. Var hann
gerður út frá Hafnarfirði um
allmargra ára skeið.
Til vitnis um það, að útgerð
frá Hafnarfirði var ekki orð-
in neitt smáræði um þær mund
ir, sem Verkamannafélagið
Hlíf var stofnað, skal hér birt
stutt yfirlit um útveginn árið
1907, stofnár félagsins.
Pétur J. Thorsteinsson og
Sigfús Bergmann gerðu út sex
kúttera, flesta stóra. Voru á
kútterum þessum samtals 95
lögskráðir sjómenn, að því er
skipaskráningabækur votta.
August Flygering gerði út
tvo gufukúttera á haldfæra-
veiðar .Á skipum hans voru
samtals 95 sjómenn.
Einar Þorgilsson gerði út
kútter Surprise. Skipshöfn
hans var 21 maður.
Loks var togarinn Coot gerð
ur út til botnvörpuveiSar í
Faxaflóa. Ekki virðast hafa
verið lögskráðir á hann nema
8 menn á vertíðinni 1907.
Alis voru því gerð út frá
Hafnarfirði árið 1907 18 fiski-
skip, um 1270 _ smálestir að
stærð samtals. Á þeim voru 278
sjómenrt.
Kjör hafnfirzkrar alþýðu.
Það var ekki vonum fyrr,
sem íslenzkir verkamenn mynd
uðu samtök með sér og hófu
skipulagða baráttu fyrir bætt
um lífskjörum. — Ástandið
var sannarlega svo bágborið í
hagsmunamálum þeirra, að lítt
varð við unað. Hin mesta
óregla ríkti um alla daglauna-
vinnu. Kaupmenn og útgerðar-
menn, vinnukaupendurnir,
réðu einir öllu um skilyrðin
og notfærðu sér þá einokunar-
aðstöðu óspart. Vinnutíminn
var algerlega óákveðinn og oft
ast goldið sama lága kaupið,
hvenær sólarhringsins, sem
unnið var. Þar við bættist, að
daglaunamenn höfðu engan
ákveðinn tíma til að neyta mat
ar. Urðu þeir, eins og það er
orðað í einni heimild „að stel-
ast til að rífa í sig matinn
undir pakkhúsveggjunum og á
bryggjunum, eins og hungrað-
ar skepnur eða siðlausir villi-
menn.“ Launin voru óheyrilega
lág. Fram til ársins 1902, er lög
gjöf var sett um kaupgreiðslur
og jafnvel lengur, fengust þau
ekki greidd í peningum, heldur
urðu verkamenn að taka þau
út í rándýrum vönim. Margir
Hafnarfiorour.
daglaunamenn urðu mjög háð-
ir kaupmanni þeim, er þeir
skjptu við, vegna skulda, og
áttu undir högg til hans að
sækja um atvinnu alla. Svo ill
sem kjör verkamanna voru,
höfðu verkakonur þó sýnu verri
aðstöðu að flestu leyti. Þær
fengu allt að þvi helmingi
lægra kaup en karlmenn.
Gilti einu, þótt þær ynnu sömu
störf og þeir, kvenmaður bæri
t.a m. á börum móti karlmanni
•dag eftir dag. Var verkakonum
þráfaldiega misboðið með illa
borgaðri, heilsuspillandi strit-
vinnu.
Ástand þetta mun sízt hafa
verið betra í Hafnarfirði en
öðrum kaupstöðum landsins.
Guðmundur Jónasson verk-
stjóri, einn af forystumönnum •
„Hlífar" um langt skeið, hefur
dregið upp einkar glögga mynd
af kjörum og aðbúnaði hafn-
firzkra verkamanna eins og
það var um þær mundir, sem
„Hlíf“ var stofnuð. Birtist við
hann fróðlegt viðtal í 30 ára
afmælisblaði „Blífar,“ er út var
gefið í janúarmánuði 1937. Þar
segir svo, meðal annars:
„Vinnutilhögun í þá daga
var þannig, að verkafólk fór
til vinnu kl. 6 að morgni, og
. var svo unnið sleitulaust með-
an verkið entist. Þá þekktist
það ekki, .að kallað væri til
matar eða í kaffi. Heimilisfólk-
ið, konur og börn, urðu að
færa matinn á vinnustaðinn,
og það tók oftast upp allan
daginn, því að þá var oft etið
og drukkið, en ekki verið lengi
að því í hvert skipti. Það væri
synd að segja: Morgunverður
eða frúkostur var k'l. 9 að
morgni, kaffi kl. 12, miðdagur\
kl. 2, kaffi kl. 3 o.s.frv. Svo
var ekkert um það talað að
hætta vinnu fyrr en verkið var
búið. Ég man mörg dæmi þess,
að unnið var samfleytt í 36
tíma, t.d. við afgreiðslu skipa
og því um likt. Enga hvíld var
að fá og engan ákveðinn tíma
til matar. Menn gleyptu í sig
matinn þar sem þeir stóðu, er
hann kom, í skipinu, í flæðar-
málinu eða hímandi undir hús-
hlið —og htvernig sem veðrið
var . . . Ég fullyrði það, að
þetta var ekkert annað en
ómenning a f verstu tegund,
engin skynsamleg ástæða var
fyrir þessu. Atvinnurekendur
græddu ekki vitundarögn á
þessu framferði, og verkamenn
misstu heilsuna á þessu, þegar
til lengdar lét ... Það var
ekki fyrr en verbalýðssamtök
in tóku til starfa, að þetta var
afnumið, svo að það má segja,
að þau hafi ekki einungis unn-
ið að hækkuðu kaupi verka-
fólks, heldur einnig aukið
menningu þess og hrundið
ómennimgunni af því.“
Stofnun „Hlífar."
Svo ilía hefur til tekizt, að
fyrsta gjörðabók Hlífar er glöt
uð. Það, sem vitað verður með
fullri vissu um stofnun féiags
ins og starf fyrstu sjö árin,
er því nokkuð í molum. Ým-
islegt um þetta efni er þó að
finna í öruggum, rituðum heim
ildum. Að öðru leyti er byggt
á frásögn stofnenda félagsins,
sem enn eru á lífi eða voru
lifandi á 30 ára afmæli þess,
og rifjuðu þá upp endurminn-
ingar sínar. Ber þeim saman
í öllum höfuðatriðum, þótt
nokkuð greini á um það, hve-
nær félagið var stofnað og af-
mæli þess verði því eigi dag-
sett.
í fundargerðarbók Verka-
manntafélagsins Dagsbrúnar í
Reykjavík segir frá því, að á
fundi félagsins 13. jan. 1907
hafi verfð lesið upp bréf frá
þrem mönnum úr Hafnarfirði,
þar sem þeir óskuðu eftir því,
að Dagsbrún gengist fyrir
stofnun verkamannafélags í
Hafnarfirði. Menn þeir, er bréf
ið skrifuðu, voru Jóhann Tóm-
asson, Jón Þórðarson frá Hliði
og Gunnlaugur Hildibrands-
son.
Dagsbrúnarmenn tóku vel
máialeitan Hafnfirðinganna.
Samþykkti fundurinn að fela
stjóminni að senda tvo eða
þrjá menn úr sínum hópi til
að aðstoða við stofnun félags-
ins. Hófst nú undirbúningur-
inn af fullum krafti. Var geng
ið á milli verkafólks í Hafnar-
firði, karla og kvenna og það
hvatt til að bindast samíök-
um og koma á stofnfund fé-
lagsins. Var hann boðaður á
ákveðnum degi í Góðtemplara
húsinu í Hafnarfirði. Mun það
hafa verið seint í janúar eða
snemma í febrúar
Fundardagurinn rann upp.
Á tilskildum tíma var kominn
allmikill mannfjöldi í Góðtempl
arahúsið. Fulltrúar Dagsbrún-
,ar voru þangað komnir, og er
ivitað, að í þeim hópi voru Pét-
ur G. Guðmundsson fjölrftari,
iþáverandi ritstjóri AlþýðuMaðs
'ins gamla, og Ásgrímur Magnús
'son kennari. Hófust nú umræð-
ar um félagsstofnunina. Haldn
ar voru margar hvatningarræð-
'ur, en engin rödd heyrðist, sem
úrtölur hafði í frammi. Virtust
allir albúnir að ganga til félags
’stofnunar. Þegar á skyldi herða
og menn áttu að innritas.t í
'félagið, varð reyndin þó nokk-
'uð önnur. Vitað var, að -t-
Vinnurekendur á staðnum litu
„brölt“ þetta óhýru auga. Marg-
'ir verkamenn voru enn svo
háðir atvinnurekendavaldinu,
að þeir þorðu ekki að eiga það
á hættu, að gerast meðlimir
í verkamannafélagi. Slík af-
staða var skiljanleg. Menn þess
’ir voru margir hverjir skuld-
ugir kaupmönnum, höfðu allt-
af átt undir högg til þeirra
að sækja um vinnu og verzlun-
arúttekt, og þekktu ekki -nátt
samtakanna, voru óvitandi
þess hverju öflugur verkalýðs-
fél'ags'skapur gat til leiðar kom
ið.
Þegar umræðum um félags-
stofnunina var lokið, skyidu
tvæntanlegir félagsmenn rita
inöfn sín undir stofnskrána. Að
’þvf er bezt verður vitað, voru
það um 40 manns, karlar og
konur, sém gengu í félagið á
þessum fundi. Aðrir fóru út,
ien því næst var stofnfundi
ihaldið áfram. Stjórn var kosin,
log var formaður hennar fsak
ffijarnason á Óseyri, siðar
ibóndi í Fífuhvammi. Félagið
var skírt og hlaut það nafnið
ijJHlif."
Næstu vikur eftir stofnfund
inn var kappsamlega að því
unnið að efla félagið og fjölga
imeðlimum þess. Varð vel
ágengt í því efni. Alþýðublað-
ið 17. marz 1907 skýrir frá
Stofnun félagsins, 0g getur þess
að það hafi þegar haldið þrjá
fundi. Séu félagar orðnir 230
að tölu, þar af 70—80 kven-
menn. Annað blað, Þjóðvilji
Skúla Thoroddsens, sem út var
gefinn á Bessastöðum, getur
einnig um félagsstofnunina og
skýrir frá kaupkröfum þeim,
sem félagið hafi lagt fram,
eins og síðar verður að vik-
ið. Önnur blöð nefna ekki at-
burð þennan.
Það verður ekki annað sagt
en „ð Hlíf hafi fengið góðar
viðtökur hjá alþýðu Hafnar-
fjarðar þegar í upphafi. Nokk-
uð á þriðja hundrað meðlimir
eftir fárra vikna starf er eng-
an veginn lítill árangur, miðað
við aðstæður allar. Sýnir þetta
glögglega, að forystumennim-
ir hafa ekki legið á liði sínu,
þótt við ramman reip væri að
draga þar sem var beinn fjand-
skapur atvinnurekenda annars
vegar, en tregða margra verka-
manna og hræðsla þeirra við
útgerðar- og kaupmannavaldið
á hinn bóginn.
Eins og fyrr var sagt, hafði
sjómannafélag starfað í Hafn-
arfirði um alfmargra ára skeið,
er Hlíf var stofnuð. Mun það
félag að einhverju leyti hafa
orðið Hlíf til fyrfrmyndar um
skipulag. Þó mun meira hafa
verið sótí til verkamannafé-
lagsins Dagsbrúnar, og lög þess
félags lögð til grundvallar, er
lög Hlífar voru samin. En hið
sama er að segja um Hlíf og
flest hin eldri verkamannafé-
lög, að meginfyrirmyndin um
starfsháttu og skipulag var
Framhald á bls. 13.
Fiskvinna í Hafnarfirði skömmu éftir að Hlíf var stofnuð.