Alþýðublaðið - 17.04.1984, Blaðsíða 12

12
Iðnaðarbankinn
Hæsta innlánsaukningin
Ohætt mun vera að fullyrða að sjaldan hafi um lang-
an tíma verið jafn mikið að gerast hjá íslenskum bönk-
um og einmitt núna. Bankarnir virðast vera komnir í
raunverulega samkeppni um innlánsféð og sameiginlega
eru þeir einnig í samkeppni við ríkis- og fjárveitingar-
vald um ráðstöfun þess. Til þess að fræðast nánar um
þetta og hina aimennu þróun í peninga — og bankamál-
tókum við einn yngsta bankast jóra landsins, Ragnar
Önundarson, aðstoðarbankastjóra í Iðnaðarbankanum
tali.
Ragnar greindi ukkur fyrsl frá
nokkrum atriðum í sögu Iðnaðar-
bankans en hann var stofnaður árið
1953 og átti þvi' þrítugs afmæli á
síðasta ári, sem var veglega minnst.
Fjórtán hundruð hluthafar eru í
Iðnaðarbankanum og mun hann
því vera næst stærsta hlutafélag
landsins á eftir Eimskipafélagi ís-
lands. Aðdragandinn að stofnun
bankans var langur eða um tíu ár og
var knúið á um stofnun bankans af
iðnfyrirtækjum landsins, sem
fannst að hinn mikli vaxtarbroddur
í íslensku atvinnulífi, sem iðnaður-
inn var, fengi ekki næga fyrir-
greiðslu hjá þáverandi lánastofnun-
um.
„A síðasta ári var innlánsaukn-
ing okkar 88,4*%“, sagði Ragnar
„og gefur það til kynna hina góðu
stöðu bankans, því meðal innláns-
aukning banka og sparisjóða á síð-
asta ári var 80,6%. Reyndar vorum
við með hæstu innlánsaukninguna
á síðasta ári af bönkunum".
Ragnar vék því næst að þróun ís-
lenska lánamarkaðarins og sagði:
íslenski
lánamarkaðurinn
„íslenski lánamarkaðurinn hefur
áratugum saman verið mjög ófull-
kominn og löngum verið verulegt
misræmi milli framboðs og eftir-
spurnar á honum. Er það einkum
vegna opinberrar íhlutunar um
starfsemi hans og hníga rök að þvi,
að þetta ástand hafi verið alvarleg-
ur hemill á efnahagslegar framfarir
þjóðarinnar og bitnað á lífskjörum
hennar í samanburði við aðrar
þjóðir.
Meginhlutverk banka og spari-
sjóða, bæði hér á landi og í öðrum
löndum, er að veita viðtöku inn-
lánsfé, sem að formi til er óbundið
eða bundið iii tiitöiulega skamms
tíma. Þetta innlánsfé er síðan ávaxt-
að í útlánum, einkum í þágu at-
vinnuveganna. Þessi útlán eru yfir-
leitt til tiltölulega stutts tíma, enda
er bönkunum einkum ætlað að sjá
atvinnuvegunum fyrir rekstrarfé.
Þar sem lánamarkaðir eru til-
tölulega fullkomnir ríkir sam-
keppni um útlánin og taka bankar
því iðulega verulega áhættu í starf-
semi sinni. Þegar tekin er áhætta í
útlánum, þá hljóta útlán ævinlega
að tapast í nokkrum mæli, en traust
eiginfjárstaða og rekstrarafkoma
geta gert bönkum kleift að taka
slíkt á sig. Það er athyglisverð stað-
reynd, að í ársreikningum íslenskra
bankastofnana hefur á undanförn-
um árum varla verið að sjá nokkur
merki þess, að þær hafi tapað út-
lánum. Enda þótt verðbólgan hafi
sjálfsagt leyst einhver erfið útlána-
mál, þá bendir þetta fyrir sitt leyti
til þess, að þeir forðist áhættu og
séu því ekki eins virkir þátttakend-
ur í nýjungum í efnahagslífinu og
æskilegt væri. Er ekki nema skilj-
anlegt, að við skilyrði óseðjandi eft-
irspurnar sé lánsfénu beint til
þeirra, sem geta boðið bestar trygg-
ingar. Skiptir arðsemi þess rekstrar
eða fjárfestingar, sem verja á fénu
til þá minna máli.
Við skulum hins vegar gá að því,
að jafnvel við skilyrði jafnvægis-
ástands á fullkomnum lánamark-
aði mun lánsfé æviniega verða
skammtað í vissum skilningi, því
aldrei munu allir lánbeiðendur
njóta trausts. Jafnvel við slík skil-
yrði munu bankar því halda uppi
ákveðnum vörnum gagnvart út-
IB—BONUS
Aukið frelsi — Bœtt kjör
Iðnaöarbankinn kynnir nú nýj-
ung i vaxtaniáium, IB bónus.
IB bónus er 1.5% vaxtabónus
sem leggst sjálfkrafa, auk venju-
legra vaxta, við innistæðu á
bundnum sex mánaða reikningi
tvisvar á ári ef ckki er tekiö út af
honum.
Ársávöxtun á bundnum 6 mán-
aða reikningi í Iðnaðarbankanum
með IB bónus, verður því 21,6%.
Jafnframt kynnir bank-
inn nýja bankareikninga
Bundnir sex mánaða reikningar
verða nú tvenns konar:
— verðtryggðir að fullu, með
1.5% vöxtum, eins og verið hefur,
en vextir verða færðir tvisvar á ári.
— óverðtryggðir, sem áður
voru til tólf mánaða verða nú til
sex mánaða og vextir 19% p.a.
reiknast tvisvar á ári sem fyrr.
Sama regia gildir um úttekt á
báðum reikningunum. Þeir eru
lausir tvisvar á ári, mánuð í senn,
á sama hátt og verðtryggðir reikn-
ingar hafa verið.
Frjálst er að færa innistæðu
hvenær sem er milli verðtryggðra
og óverðtryggðra reikninga án
lengingar binditíma.
AHir reikningar sem þegar hafa
verið stofnaðir í Iðnaðarbankan-
um til 6 mánaða eða lengri tíma,
falla sjálfkrafa undir þessar regl-
ur. Nú eru tæplega 330 millj. kr.
inniáþessumreikningumí Iðnað-
arbankanum.
Aukið frelsi — betri kjör
Frjálsræði var aukið í vaxta-
máium snemma á þessu ári, með
því að Seðlabankinn heimilaði
hækkun innlánsvaxta innan
vissra marka. Iðnaðarbankinn
var fyrsti bankinn sem notfærði
sér þessa heimild með því að
hækka innlánsvexti á 1B lána
reikningum. (IB lánum). Ákveðið
var að fyrsta skrefið yrði að láta
þá njóta vaxtahækkunar sem
stunduðu reglubundinn sparnað á
þennanhátt. Næstaskref, IBbón-
usinn, sem nú er og kynntur og
greint hefur verið frá áður í fjöl-
miðlum, er fyrir hinn almenna
sparifjáreiganda sem vill ávaxta
sitt fé á sem hagkvæmastan hátt
og hyggur ekki á fjárfestingar al-
veg á næstunni.
IB bónus er reiknaður i júlí og
janúar ár hvert. Bónusinn verður
fyrst reiknaður í júlí 1984. Þá
leggst 1.5% vaxtabónus p.a. auk
vaxta, við alla 6 mánaða reikn-
inga, verðtryggða og óverð-
Framh. á síðu 17,
Ragnar Önundarson, aðstoðar-
bankastjóri Iðnaðarbankans: Mik-
ið að ske hjá bönkunum þessa
dagana.
Ljóstn.: G.T.K.
Rœtt við
Ragnar
Önundarson
aðstoðar-
bankastjóra
Iðnaðarbankans
um þróunina á
lánamarkaðinum
samkeppnina um
fjármagnið og
aðstöðumun
banka- og inn-
lánsstofnana
lánaáhættu, með því að viðhafa
vönduð vinnubrögð við lánveiting-
ar, þekkingu á fjárhag lántakenda,
hæfilega dreifingu útlána eftir at-
vinnugreinum og fyrirtækjum og
virkar innheimtuaðferðir.
íslensku bankarnir
Fyrsti viðskiptabankinn hér á
Iandi, Landsbanki íslands, hóf
starfsemi á árinu 1886, og öðrum
banka, íslandsbanka var hleypt af
stokkunum 1904. Útvegsbanki ís-
lands tók við af íslandsbanka 1930
og sama ár hóf Búnaðarbanki Is-
lands starfsemi sína. Þessir þrír rík-
isbankar voru einu viðskiptabankar
landsins allt til ársins 1953. Árið
1929 voru sparisjóðirnir hins vegar
orðnir 50 talsins, og fjölgaði þeini
hægt síðan, uns þeir náðu hámarks-
tölunni 64 árið 1960. Árið 1953
urðu viss tímamót í sögu banka-
mála á íslandi, því þá hóf fyrsti
einkabankinn, síðan íslandsbanka
leið, starfsemi sína. Þetta var Iðn-
aðarbanki íslands hf. Það er fróð-
legt að athuga nánar hverja nauð-
syn Alþingi taldi bera til, að sett
yrðu sérstök lög um nýjan banka, á
þessum tíma, ekki síst vegna þess að
samsvarandi sjónarmið leiddu til
stofnunar annarra einkabanka síð-
ar. í greinargerð með frumvarpinu
sagði svo:
„Þegar vel árar njóta iðnaðar-
menn og iðnaðarfyrirtæki lánsvið-
skipta hjá öllum bönkum með
venjulegum láns- og vaxtakjörum,
en þegar að þrengir og bankarnir
draga úr útlánastarfsemi, þá telja
lánastofnanirnar það vera fyrir ut-
an sitt verksvið að greiða sérstak-
!ega úr -iánsþöríum iðnaöarins,
vegna þess að sérstakur lönaðar-
banki er ekki til. Iðnaðarfyrirtæki
vantar sérstaklega tryggingu fyrir
því, að einhver viss lánastofnun
fullnægi iánsfjárþörf þeirra, þegar
erfitt er að fá lán og þeim er mest
þörf á lánum til þess að reksturinn
stöðvist ekki“.
Einnig var bent á í greinargerð-
inni, að meira en fimmtungur
landsmanna hefði þá framfæri sitt
af iðnaði. í samþykkt frumvarpsins
fólst vitaskuld sú skoðun Alþingis,
að stjórnendur ríkisbankanna hafi
ekki fylgt atvinnuþróun landsins
nógu vel eftir á þessum tíma. Þeir
hafi fremur lánað til þess sem fyrir
var, en þess sem koma skyldi.
Með tilkomu einkabankanna
festist sú skipan enn frekar í sessi,
sem komið var á árið 1930, að ein-
stakir bankar skyldu þjóna tiltek-
inni atvinnugrein, fyrst og fremst.
Þessi skipan á að mínum dómi ræt-
ur í íhlutun stjórnvalda í lánamark-
aðinn, í því skyni að veita vissum at-
vinnugreinum betri aðgang að Iáns-
fé og hagstæðari lánskjör en aðrir
njóta.
Opinber íhlutun
íhlutun í markaðsstarfsemina
verður jafnan til þess að skekkja
markaðinn. Leiðir íhlutunin þvi
jafnan til óhagkvæmni eða sóunar
af einhverju tagi.
íhlutunin hefur aðallega verið
fólgin í eftirfarandi:
1. Ákvarðanir um inn- og útláns-
vexti, svo og gjaldskrá, liafa ekki
verið á hendi bankanna sjálfra.
2. Rúmur íjóröungur allra innlána
hefur verið bundinn í Seðla-
bankanum, til þess að standa
undir forréttindalánum á sér-
stökum kjörum, svonefndum
endurkaupalánum.
3. Aðgangur bankanna að mark-
aðnum hefur verið takmarkað-
ur, með því að stofnun útibúa
hefur verið háð leyfum.
4. Flestir bankanna hafa aðeins
getað veitt takmarkaða þjón-
ustu, með því að þeir liafa ekki
fengið ótakmarkað leyfi til að
versla með eriendan gjaldeyri.
5. Ríkisbankarnir hafa einir notið
ábyrgðar ríkissjóðs á innlánum
sínum, án endurgjalds.
6. Fjármálaráðuneytið hefur gefið
út fyrirmæli til allra ríkisfyrir-
tækja og ríkisstofnana um að
þau beini viðskiptum sínum ein-
göngu til ríkisbankanna.
Skal ég nú gera nokkra grein fyrir
þessari íhlutun stjórnvalda og því
hvernig hún í sjálfu sér er undirrót
þeirrar óhagkvæmni sem stjórn-
málamennirnir sjálfir gagnrýna
bankana fyrir.
Vaxtaákvarðanir
og gjaldskrá
í fyrsta lagi vil ég nefna að á
kvarðanir um inn- og útlánsvextí
bankanna eru í höndum Seðla-
bankans að rhestu. Ræður hann því
vaxtamuninum sem bankarnir hafa
af lánsfjármiðluninni, en talið hef-
ur verið, að lánsfjármiðlunin sé um
40% af starfsemi bankanna, miðað
við vinnuaflsnotkun. Einnig hefur
Seðlabankinn löngum haft forystu í
gjaldskrármálum bankanna, en
gjaldskráin tekur til annarra þátta
rekstrarins, svo sem gjaldeyrisvið-
skipta, innheimtuþjónustu, á-
byrgða o.fl. Var lengst af Ieitað sam-
þykkis Viðskiptaráðuneytisins fyrir
öllum breytingum á gjaldskránni.
Mismunur inn- og útlánsvaxt-
anna, vaxtamunurinn, hefur verið
látinn bera afkomu bankanna uppi.
Gjaldskráin var árum saman ó-
breytt að stofni til og sjaldan tek-in
til endurskoðunar, þrátt fyrir mikla
verðbólgu. Fyrir nokkrum árum
var hún þó tengd við póstburðar-
gjöld, sem tryggði að hún var nokk-
urn veginn jafn röng frá einum tíma
til annars. Þótti það mjög til bóta.
Þetta fyrirkomulag í verðlags-
málum bankakerfisins var ákveðið
af stjórnmálamönnum, ýmist með
lögum eða tilskipunum. Menn geta
velt því fyrir sér hvort þetta hafi ver-
ið heilbrigt og leitt til hagkvæmni í
rekstri. Ætli það sé t.a.m. heppilegt
að haga málum svo, að einu gildi
hvort ýmis þjónusta sé seld eða gef-
in? Ætli það sé sanngjarnt, að
sparifjáreigendur og lántakendur
greiði fyrir greiðslumiðlun og inn-
heimtuþjónustu sem aðrir nota?
íhlutun stjórnvalda i verðlagsmál
lánamarkaðarins hefur greinilega
dregið dilk á eftir sér. Væntanlega
mun þjónustan verða í vaxandi
mæli seld a.m.k. á kostnaðarverði á
næstunni. Jafnhliða getur vaxta-
munurinn tekið að lækka á ný.
Forréttindalán
í öðru lagi hefur Seðlabankinn
um áraraðir endurkeypt afurða- og
rekstrarlán af viðskiptabönkunum.
Rökin fyrir endurkaupunum hafa
verið þau, að árstíðabundin fjár-
þörf sjávarútvegs og landbúnaðar
sé umfram útlánagetu þeirra
banka, sem þessir atvinnuvegir
hafa aðallega skipt við. Með bindi-
skyldu innistæðufjár aflar Seðla-
bankinn sér fjár til að miðla á þenn-,
an hátt. í þessu sambandi þarf að
hafa í huga að lánsfjármiðlunin er
miklu víðtækari en svo að hún sé
aðeins milli þeirra banka sem þjóna
hinum hefðbundnu atvinnuvegum.
Þvert á móti beinist hún að fjár-
magnsflutningi frá öllum innláns-
stofnunum í formi bundins fjár, og
er fénu síðan beint til hefðbundnu
atvinnuveganna í gegnum við-
skiptabanka þeirra.
Hið bindiskylda hlutfall inn-
istæðna innlánsstofnana hjá Seðla-
bankanum er nú 28%, og nægir það
til að standa undir endurkaupa-
kerfinu. Með lánakerfi þessu hlut-
ast stjórnvöld bæði til um kjör láns-
fjárins og eins aðgang að lánsfé.
Með hinum svonefndu Ólafslögum
frá 1979 var heimild Seðlabankans
til að ákveða bindiskylduna hækk-
uð úr 25% í 28% og jafnframt var
ákvörðun um kjör þessara sérstöku
lána tekin úr höndum Seðlabank-
ans og færð til ríkisstjórnarinnar
sjálfrar.
Með því að tryggja sérstökum
forréttindaaðilum aðgang að þess-
um lánum og meina Seðlabankan-
um að samræma kjör þeirra al-
mennum vöxtum á lánsfjármark-
aðnum, var ríkisvaldið í raun að
fela lánastofnunum hlutverk, sem
þeim var annars aldrei ætlað. Þær
hafa ekki aðeins miðlað lánsfé í
þessu tilfelli, heldur einnig hreinni
eign, verðbólgugróða, og það í stór-
um stíl.
Sérstök lánskjör eru af mörgum
talin eiga rétt á sér á tilteknum svið-
um, en þá verða liin sérstöku kjör
að vera borin uppi af sameiginleg-
um sjóðum landsmanna allra, en
ekki eigendum innlána einum. Það
er alveg ljóst, að þetta ástand hefur
verið afar ósanngjarnt og leiðir fyr-
ir sitt leyti augijóslega ekki til þess
að hagkvæmasta fjárfestingin eða
reksturinn geti valist úr og gengið
fyrir. Það er sannfæring mín, að af-
urðaiánakerfið sé orðið að alvar-
legu vandamáli, það sé hemill á
efnahagsþróun landsins.
Stofnun útibúa
í þriðja lagi má nefna að stofnui
útibúa hefur verið háð leyfum, póli
tískri úthlutun. Á tímabilinu 1961
Framhald á bls. 21