Tíminn - 14.03.1967, Blaðsíða 7

ÞINGFRÉTTIR
ÞRIÐJUDAGUR M. marz 1967
TIMINN
7
Oheillaþróunin í sjávarútvegi
stafar af rangri stjórnarstefnu
Frumvarpið um ráðstafanir
vegna sjávarútvegsins var til 1.
umræðu í neðri deild Alþingis í
gær. Mæltu þeir Eggert G. Þor-
steinsson, sájvarútvegsmálaráð-
herra, og Magnús Jónsson, fjár-
i málaráðherra, fyrir ráðstöfunum
og niðurskurði á framlögum til
verklegra framkvæmda og 20 millj
ón króna skerðingu á f jármagni til
sveitarfélaganna. Jón Skaftason
tók næstur til máls og flutti
skörulega ræðu. Fer hluti ræðu
Jóns hér á eftir:
Hr. forseti.
Frumvarpi þessu er ætlað
að koma í veg fyrir meiriháttar
stöðvun í þorskveiðunum og hrað
frystiiðnaðinum um nokkurt skeið.
Hér er um bráðabirgðaaðgerð að
ræða, fer víðs fjarri að reksturs-
grundvöllur sé nú fyrir hendi fy-
ir þessa mikilvægu framleiðslu-
greinar í meðalárferði hvað afla-
brögð og viðskiptakjör á erlend-
um mörkuðum við kemur.
Hvernig stendur á að svona er
komið eftir margra ára samfelld
aflauppgrip í sjávarútveginum, ef
á heildina er litið?
Talspienn hæstvirtrar ríkis-
stjórnar vilja um kenna verðfalli
því sem varð síðari hluta árs 1966
á frystum fiskafurðum.
Vissulega hefur það haft sin
áhrif en ég tel að hinar raunveru-
legu orsakir liggi annars staðar
og þá fyrst og fremst í þeirri
óðaverðbólgú er hér hefir verið,
því skipulagsleysi, sem einkennt
hefir uppbyggingu atvinnuveg-
anna á Viðreisnartímabilinu, og
minnkandi þorskafla.
Að kenningin um að verðfallið
síðari hluta árs 1966 sé ekki rétt
sem megin ástæðan fyrir ráðstöf-
unum þeim, sem nú er verið að
ræða, má m.a. marka af því,
að strax á árinu 1964 var
43 millj. kr. varið til u-ppbóta á
framleiðslu frystra fiskafurða til
fiskverkenda, 1965 33 millj., og
1966 50 millj. Á árunum 1964
og 1965 var um mjög veru-
lega hækkun á frystum fiski
að ræða á erl. mörkuðum, sem þó
'nægðu fyrstihúsunum ekki til þess
að greiða hækkandi hráefnisverð
og standa undir innlendum hækk-
þnuni framleiðslukostnaðarins,
án þessara aðstoðar úr rikissjóði.
Ennfremur má á það minnast
að 1964 var talið óhjákvæmilegt
að greiða 6% uppbót úr ríkissjóði
á fiskverð þess árs, til að standa
.straum af hækkandi útgerðarkostn
: aði og þæta upp kjör sjómanna á
þorskveiðum.
Þessar staðreyndir sýna vel, að
iþrátt fyrir hækkandi verðlag á
} erlendum mörkuðum, þá hefur orð
ið að veita verulegan fjárhags-
stuðning til vissra greina sjávar
útvegsins og fiskiðnaðarins, enda
vita allir, sem vilja vita, að af-
’koma þessara framleiðslugreina
?nú er mjög bágborin. Þær hafa
orðið fórnarlömb þeirrar þró-
una: sem hér hefur verið
að gerast undanfarandi ár
■ og upp á það hefir verið horft
skilningssljóum augum valdhaf-
anna af því að góðærið í ýms-
’um öðrum greinum hefir forðað
I'iiðarskútunni frá strandi til
■þessa En felst mikil fyrirhyggja
í slíku? Geta íslendingar verið
t miátir um þorskveiðarnar og
h rað fr ystiiðnaðinum, saltfiskverk-
unina og skreiðarverkunina. Ég
fvrir mitt leyti svara því afdrátt-
arlaust neitandi.
Ég vil nú í fáum orðum reyna
"reina frá meginástæðum fyrir
því óheillaástandi, sem nú rákir
í mikilvægustu greinum sjávarút-
vegs og fiskiðnaðar. Hæstv. sjáv-
arútvegsmálaráðherra hefir ítrek-
að talað um „tímabundna erfið-
Ieika“ án þess að færa nokkur
rök að þeirri staðhæfingu. Ég
vildi gjarnan mega trúa því, að
ekki væri um annað verra að
ræða, en til þess skortir mig háld-
betri rök .
Það' var yfirlýstur megintilgang
ur ríkisstjórnarinnar, í upphafi
valdaferils „að framleiðslustörf-
um og viðskiptalífi landsmanna
væri skapaður traustari, varan-
legri og heilbrigðari grundvöllur
en atvinnuvegirnir hefðu átt við
að búa undanfarin ár. Alveg sér-
staklega var tekið fram í hinni
góðu bók, „Viðreisn," sem nú
virðist ófáanleg af einihverjum á-
stæðum, að útflutningsframleiðsl-
an skyldi rekin hallalaust, án bóta
eða styrkja. Hin marglofaða Við-
reisnarstefna átti að tryggja þetta.
í dag iim 7 og hálfu ári frá, því að
fyrirheit þetta var gefið ásamt
ýmsum fleirum, því að stjörnar-
herrarnir voru ósparir á loforðin
þá, má sjá í hnotskurn af fjár-
lögum yfirstandandi árs hversu
gjörsamlega Viðreisnarstefnan hef
ir brugðist í höfuðatriðum.
Af tekjum rikissjóðs 1967, sem
áætlaðar eru rúmir 4,7 milljarðar
ganga 1.276.000 kr. til uppbóta
og niðurgreiðslna á vöruverði inn
anlands, en tilgangurinn með þeim
er að halda niðri kaupgjaldsvlsi-
tölu og kaupi svo að atvinnuveg-
irnir þurfi ekki að greiða hærra
kaupgjald.
Þessi upphæð skiptist þannig að
um 320 millj. kr. ganga til sjáv-
arútvegsins, 248 milij. kr. til að
verðbæta útfluttar landbúnaðar-
vörur og um 708 millj. kr. ganga
til niðurgreiðslna á vöruverði inn
anlands. Er þá hér aðeins talið
það eitt, sem í þrengstu merkingu
er talið undir niðurgreiðslur og
uppbætur, en auðvitað kemur
fleira til sem stuðningur við at-
vinnuvegina úr ríkissjóði.
Þessar eru staðreyndir hinna
köldu talna um hinn trausta grund
völil atvinnulífsins.
Það er ómögulegt að afsaka
lélega aðstöðu atvinnuveganna nú
með einhverjum verðfallsútskýr-
ingum, ef á heildina er litið. Gvlfi
Þ. Gislason viðsk.r. upplýsti þann-
ig á fundi kaupmannasamtakanna
28. febr. s.l„ að þjóðarframleiðsla
á mann hefði aukizt um 3,7%
á tímabilinu frá 1960—1965 en
aukning þjóðartekna hefði á sama
tíma numið 5,7% á mann vegna
síbatnandi viðskiptakjara.
Megin ástæðurnar fyrir erfið-
leikunum í sjávarútveginum eru
aðallega þrenns konar:
Óðaverðbólgan, skipulagsleysið
í framkvæmdum og minnkandi
þorskafli.
Undanfarin ár hefir dýrtíðar-
vöxtur verið með eindæmum hér
á landi. Afleiðingar þess segja
til sín á flestum sviðum þjóðlífs
ins og þá ekki hvað sízt í undir-
stöðuatvinnuvegi þjóðarinnar,
sjávarútvegi og fiskiðnaði, sem
er eini gjaldeyrisaflandi atvinnu-
vegur landsmanna, svo um mun
ar._
Á árunum 1960—1965 hækkaði
neyzluverðlag hér um 12,4% á
ári hverju til jafnaðar á sama
tima og verðlagshækkun í helztu
'viðskiptalöndum okkar nam að-
eins um Vi þessarar hækkunar.
Tilkostnaður við útflutningsfram-
leiðsluna hækkaði tilsvarandi eða
nálega 3—4 sinnum meira, en
hjá keppinautum okkar um mark-
aðina og kaupendur. Augljóst er
að slík þróun hlýtur fyrr eða sið-
ar að leiða til alvarlegra vand-
ræða innanlands, stöðvunar at-
vinnuveganna og atvinnuleysis,
sem íslendingar hafa blessunar-
lega verið lausir við síðasta ára-
tuginn en sem virðist nú aftur
tekið aðl þrydda á t.d. í Hafnar-
firði, þar sem fjöldi verkakvenna
hafa verið taldar atvinnulausar
vegna lokunnar fiskvinnslustöðv-
anna þar í bæ.
Undanfarin ár hefir síldarútgerð
in og fiskiðnaðurinn getað tekið
á sig þennan stórhækkaða fram-
leiðslukostnað sökum stórfelldra
aflauppgripa og hagsstæðrar verð-
lagsþróunar í markaðslöndum sjáv
arafurða.
Jón Skaftason
Á árunum 1960—1965 hefir afla
magnið þannig vaxið um 50,9%
en mjög misjafnt á einstakar fisk-
tegundir, þannig hafa sildarafurð
ir aukizt um 300—400% á tíma-
bilinu en magn fryst fiskjar að-
eins um 6,7%. Rétt er að hafa
í huga, þegar þessi magnvöxtur
er virtur, að tillcostnaðurinn við
öflun hans hefir stórvaxið, skip-
in eru stærri og dýrari veiðar-
færi og veiðitæki sömuleiðis, og
athyglisvert er, að fjöldi starf-
andi sjómanna, sem aflann hafa
sótt á miðin, hefir ekki vaxið,
svo talandi sé um. Ilins vegar hef-
ir veiðitími siíldveiðanna lengist
mjög og vinnutími þeirra þar
með.
Á þessum árum hefir meðailverð
útfluttra sjávarafurða hækkað að
meðaltaþ um 45% en nokkuð mis-
jafnt eftir verkunartegundum.
Þetta tvennt aukning aflamagns,
og hækkandi markað9verð hefir
ásamt með umtalsverðri hagræð-
ingu í rekstri fiskvinnslustöðv-
anna gert útflutningsatvinnu-
grein þessari fært, að standa und-
ir hækkandi framleiðslukostnaði,
en öllum hugsandi mönnum hef-
ir lengi verið ljóst a- þetta kynni
að breytast fyrr en varði. Og nú
virðist að þessu komið, um sinn
a.m.k.
Fregnir berast nú um verulegt
verðfall í frysíum fiski, en hann
var næst stærsti liðurinn í út-
flutningi okkar, tæp 1,7 milljarð-
ur 1965.
Við vitum að sjáifsögðu ekki,
hvort verðfall þetta verður áfram
haldandi. Við vonum að svo verði
ekki en verðum þó að játa að
um það ráðum við sáralitlu eða
engu.
Það fer a^, mestu :ftir velgengni
keppinauta okkar í austri og
vestri, hvernig verðiagið þróast
fyrir okkur á frysta fiskinum.
í þessu sambandi vil ég minna
á og undirstrika þann ásetning
t.d. Rússa, Pólverja, Austur Þjóð-
verja o.fl. þjóða að vera sjálfum
sér nógir í náinni framtíð um
fiskafurðir og gerast útflytjendur
þeirra og þannig keppinautar
okkar um markaðina eins og þeg-
ar hefir borið á t.d. með saltaða
síld.
Þegar þessar staðreyndir eru
virtar, er Ijóst, hversu gífurlegt á-
fall og blóðtaka það er þessari
atvinnugrein, að óðaverðbólgan
hefir ætt jafn hratt áfram og raun
ber vitni á Viðreisnartímabilina.
Menn deila um orsakir verðbólg-
unnar, en um eitt ætti ekki að
þurfa að deila, og það er, að eðli
málsins samkvæmt verður sú rík-
isstjórn og sá þingmeirihluti er
hana styður að teljast ábyrgur
fyrir þessari óheillaþróun enda
margt það í sjálfri stjórnarstefn-
unni, sem beinlínis hefir stuðlað
að þessari þróun en tímans vegna
er ekki hægt að rekja það nán-
ar.
Af þeim fáu orðum, aem ég
hefi nú sagt um áhrif verðbólg-
unnar á sjávarútveginn ætti öli-
urn að vera Ijós skaðsemi hennar
á hagsmuni hans. í framhaldi af
því má fullyrða, að sú ríkisstjói'n,
sem mistekst að halda verðbólgu
í skefjum vegi að undirstöðum
bilómlegs sjávarútvegs og það
þeim mun verr sem verðbólgan er
meiri.
En fleiri höfuðvandamál er við
að glima í þessari atvinnugrein
nú en verðbólguna. Hráefna-
sbortur frystihúsa á bolfiski hefur
í ár verið mjög tilfinnanlegur og
nú svo komið að mörg frysti-
hús hafa lokað eða eru að loka
og ómögulegt er að fullyrða hversu
mörg þeirra opna aftur. Ástæður
hráefnaskortsins eru tvær aðal-
lega. f fyrsta lagi verðbólguvöxtur
síðustu ára, sem kippt hefur grund
vellinum undan hagkvæmum
rekstri þeirra fiskibáta og togara
sem séð hafa vinnslustöðvumim
fyrir hráefni og í öðru lagi minnk-
andi afli bolfisks á hverja sóknar-
einingu, sem rekja má til ofveiði,
helztu nytjafiska á íslandsmiðum.
Með samanburði á afkomu með-
albáts á vetrarvertíð árið 1962
annars vegar og 196?5 hins veg-
ar sézt, að afkoma hefir verið
13% lakari 1965 en ‘62. Til þess
að bæta þetta upp hefði fiskverð
á árinu 1965 þurft að hækka um
18%.
Frá og með 1. jan 1966 hækk-
aði fiskverð um 15,5% fyrir utan
sérstaka aukagreiðslur á línufiski
0,5 kr.
Þetta sýnir að þrátt fyrir um
talsverða hækkun fiskverðs á þess-
um 4 árum, sem hækkandi verð
lag erlendis hefir gert fiskvinns,
stöðvunum fært að greiða, þá hel
ir hækkandi útgerðarkostnaður
bátsins, fyrst og síðast af völdum
vaxandi verðbólgu, gleypt hana
og raunar talsvert meira til.
Annað atriði sem vekur lélegri
afkomu þessara báta er sú breyt-
ing sem orðin er á göngum síldar-
innar. Fyrir nokkrum árum var
algengt að 60—70 tonna bátnr og
stærri færu norður á síldveiðar að
aflokinni vetrarvertíð og stund
uðu veiðar fram á haust með
sæmilegum árangri. Að aflokinni
sumarvertíð tók við haust og vetr-
arveiði síldar við Suð-Vesturland.
Nú hefur síldin horfið af Norður-
slóðunum og heldur sig langt út
í hafi út af Austfjörðum, og öll
síld er horfin úr Faxaflóa oig
við S-Vesturland s. 1. 3 ár. Minni
bátarnir hafa því svo til alyeg
misst af síldveiðunum, en sitja
margir hverjir uppi með rándýr-
an síldveiðiútbúnað, sem kemur,
þeim að engu gagni. Reynt hefir
verið að bæta úr þessum dauða
tíma með þvi að gera út á drag-
nót og togveiðar og hefir það gef-
izt misjafnlega en skapar mikla
vinnu í frystihúsunum.
Við þessar aðstæður er ljóst, að
útgerð smærri bátanna, sem að
meginlhluta hafa aflað hráefnis til
frystihúsanna geta hvorki keppt
viö störu síldarskipin um hinn
takmarkaða fjölda sjómanna og
endurtekið reksturstap þeirra ár
eftir ár hefir komið fram í því,
að vanskil á greiðslun stofn og
reksturslána hrúgast upp í lána-
stofnunum landsins. Þannig námu
vanskil báta undir 120 smá-
lesatum um 53,5 milj. kr. 1. júní
s.l. við Fiskveiðasjóð.
Ofan á þessa erfiðleika bátanna
bætizt svo minnkandi aflamagn á
þorskveiður. Sem dæmi þessa
nefni ég að á vetrarvertíð 1964
fiskuðu 393 bátar 234.146 lestir,
en á síðustu vetrarvertíð 1966
fiskuðu 397 bátar 173.982 lestir,
eða 60.164 lestum minna.
Fiskifræðingar slá því nú
föstu að meira sé nú tekið úr
ísl. þorskstofninum en hann þoli.
Á tímabilinu 1954—194 hefur
sóknin í íslenzka þroskastofnin
aukizt um 87%, en heildarafli þó
minnkað um 22%.
Á valdatíma ríkisstj. hefur tog-
araútgerðin verið í stórfelldri aft-
urför. Á rúmum 7 árum hefir
togurunum í rekstri fækkað um
rúmlega 40 niður í 20 skip.
Togararnir hafa aflað mikils
hlutar af hráefni frystihúsanna
á undanförnum árum og mikið al
aflanum hefir borizt á hentugum
tírna fyrir frystihúsin, þegar nt
inn fisk var að fá frá smærri bat-
um.
Öryggið fyrir frystihúsin, sem
fólst í rekstri togaranna var
því mikið.
En engin endurnýjun hefir orð
ið í togaraflokknum, allt stjórnar-
tímabil Viðreistnarstj. Margir
þeirra hafa verið seldir úr landi
eða liggja yfirgefnir og bundnir
inn á Sundum. Þeir fáu sem enn
þá eru í rekstri eru reknir með
miklu tapi og liggur við stöðvun.
Halldór Halldórsson skistj. á
metaflaskipinu Maí frá Hafnarf.
hefir lýst því yfir í viðtali við daig-
blað, að þótt ísl. togarar afli fyrir
100.000 kr. á dag, þá sé tap á
útgerðinni en enskur eða þýzkur
togari skili hagnaði méð helmingi
minni dagsafla.
Þannig er ástandið á þeim bæ-
unum. Vissulega ber að fagna
"fðborinni yfirlýsingu hæstv. sjáv-
t 1 tvegsmálaráðherra um að hæstv.
- ikisstjórn muni beita sér fyrir
kaupum á 3—4 nýtizku skuttog-
urum, en um hana má segja, að
hún komeur allt of seint.
Ríkisstj. telur frelsi í viðskipt-
um og framkvæmdum æðsta tak-
mark sitt. Fyrir þvi verði flest
annað að víkja. Ekki vil ég gera
lítið úr frelsinu, fjarri sé mér það.
En allt frá því að fjölgun varð i
mannheimi með tilkomu Evu. þá
er það viðurkennd staðreynd ið'
einhverjar reglur verða að
gilda í sambúðarmálum
manna, jafnt í viðskiptum
og framkvæmdum, sem á öðrum ,
sviðum. Ríkisstjórn ber m- a. að ;
reyna að sjá til þess, að lands-j
gœði séu nýtt og framkvæmdum
Framhald i bls. 2. )