Alþýðublaðið - 31.10.1987, Page 15

Laugardagur 31. október 1987
15
leiddu tölvur, eða svonefndar
súpertölvur. Þeir uppgötvuöu
röntgenleysibyssuna. Þeir
fullkomnuðu ýmsa leysi-
geislatækni sem áðurvar
óþekkt. Þeir þróuðu rafeinda-
byssuna og lausa elektrónu
leysinn (Free Electron Laser).
Á örfáum árum lögðu þeir
grunninn að stjörnustrlðs-
tækninni. Þessi tækni var
byggð á mörgum eldri hug-
myndum en var samt algjör
bylting; nýsköpun í tækni
sem átti eftir að setja alþjóð-
leg stjórnmál á annan end-
ann. Það voru þessir strákar
sem drukku kók og spiluðu
rokk (frístundum sinum sem
voru höfundar stjörnustríðs-
ins. Það var þekking þeirra
og uppgötvanir í þessum sól-
brenndum dal Kaliforníu sem
lýsist upp að næturþeli af
stórkostlegum stjörnuhimni,
sem gaf Ronald Reagan for-
seta efni í hina frægu
stjörnustriðsræðu í mars-
mánuði 1983 þegar hann gaf
grænt Ijós á geimvarnaráætl-
unina.
10—50 milljónir
doliara að sprengja
eina sprengju
Það er einkennileg tilfinn-
ing að standa i miðju þessu
vígirta þjóðfélagi þar sem
stjörnustriðið hófst.
Michael Ross, blaðafulltrúi
Livermore; brosmildur, dökk-
hærður náungi á fertugsaldri
með alskegg og snögg svör,
segirvið mig: „Lowell vinnur
hérna ennþá, en stjörnu-
striösstrákarnir upphaflegu
eru langflestir farnir aftur til
háskóla sinna. En það eru
aðrir komnir I staðinn. Og
Edward gamli Teller er hér
enn. Hann er reyndar kominn
á eftirlaun en vinnur hér sem
ráðgjafi. Ég gæti útvegað þér
viðtal við hann en því miður
er hann erlendis þessa
stundina."
Ross segir mér að tilrauna-
stofur Livermore séu mjög
margþættar og hér fari alls
kyns starfsemi fram. Hér eru
kjarnorkuvopn hönnuð og
teiknuð og einstakar tilraunir
fara fram, en hér eru ekki
kjarnorkusprengjur sprengd-
ar í tilraunaskyni. Það fer
fram I Nevadaeyðimörkinni
að langmestu leyti. „Hér
vinna visindamenn og tækni-
menn,“ segir Ross brosandi.
Og bætir við: „Þetta eru einu
tilraunastofurnar í Bandaríkj-
unum sem hafa þekkingu og
mannafla til að framleiða
kjarnorkusprengjur. En þú
Edward Teller er guðfaðir Liver-
more. Umdeildur visindamaður sem
hallaði sér að hœgrisinnuðum
stjórnmálamönnum og áhrifamönn-
um innan viðskiptalifsins og hers-
ins. Honum og eftirmanni hans
tókst að veiða helstu ungu vísinda-
mennina til Livermore.
verður að muna að samsetn-
ingin erorðin mjög flókin —
ekki síst með tilliti til örygg-
is. Við kærum okkur ekki um
að skemmdarvargar eða
hryðjuverkamenn komist í
formúlurnar okkar.“
Hér eru sterkustu tölvur í
heimi. Ross segir við mig:
„Tölvur eru bæði ódýrar og
hagnýtar fyrir vopnaiðnaðinn.
Tilraunir með kjarnorkuvopn
eru hins vegar mjög dýrar.
Það kostar 10 til 50 milljónir
dollara að sprengja eina
kjarnorkusprengju í tilrauna-
skyni.“
Livermore-rannsóknastof-
urnareru í eigu Kaliforníuhá-
skóla en fá styrki viða að,
bæði frá því opinbera og
einkaaðilum. „Frá stjórnvöld-
um fáum við mestu pening-
ana frá orkumálaráðuneytinu
en ekki varnarmálaráðuneyt-
inu,“ segir Ross brosandi.
„En ef vel tekst þá fær varn-
armálaráðuneytið bomburnar
en ekki orkumálaráðuneytið.
En auðvitað er hægt að nota
kjarnorku til annars en
vopnaframleiðslu."
Vísindi og siðfræði
Við göngum eftir litlum
bílalausum götum. Húsin á
báða bóga eru lág og úr
ódýru efni; aldur þeirra og út-
lit ber með sér að sum hafi
verið byggð í stríðinu. Ungir
menn, berir i stuttbuxum eru
i blaki á litlum velli við göt-
una. Svitinn glampar á brúnni
húð þeirra. Hitinn fer hækk-
andi enda að nálgast hádegi.
Við göngum inn á skrifstofu
Ross. Þar hittum við Kent G.
Johnson; hressilegan, rauð-
hærðan mann á miðjum aldri.
Hann er aðstoðarstjóri við
þróunar- og varnarkerfisáætl-
un rannsóknarstofanna.
„Við í Livermore stofnuð-
um eigin deild eftir að Reag-
an hélt stjörnustríðsræð-
una,“ segir Johnson. „Grúpp-
an okkar vinnur að ýmsum
tækninýjungum geimvarnar-
áætlunarinnar."
Þegar ég spyr hann hvern-
ig honum finnist sem vís-
indamanni að fást við rann-
sóknir á geimvarnarvopnum,
svarar hann að bragði: „Við
erum að hjálpa til viö varnir
landsins."
Vísindamennirnir sem ég
hitti í Livermore voru ekki
fúsir að ræða um siðfræði
vinnunnar á öðrum forsend-
um en þessum; þeirværu að
leggja sitt á vogarskálarnar
til að tryggja öryggi og varnir
lands síns. í bókinni
„Stjörnustríðsmenn" (Star
Warriors) sem blaðamaðurinn
og Pultizer-verðlaunahafinn
William J. Broad skrifaði um
vísindamennina að baki
stjörnustrlðsáltluninni, telur
hann að flestir vísindamenn-
irnir slævi óþægilegar hugs-
anir af siðfræðilegum toga
með þekkingu sinni. Þeir eru
með öðrum orðum svo niður-
sokknir i rannsóknir sínar á
sínu sviði að þeir horfa
sjaldnast yfir heildina fyrr en
eftir á. Margir þeirra fá þá
bakþanka eins og sjálfur Ein-
stein varð frægur fyrir. Uppi-
staðan I andófshreyfingu vis-
indamanna gegn kjarnorkuvá
I Bandaríkjunum eru eldri vis-
indamenn. Broad bendir
einnig á, að þegar visinda-
menn eru ungir eru þeir
kappsfullir og ( mikilli sam-
keppni við aðra vlsndamenn.
Margir eru með Nóbelsverö-
launin I sigti. Rannsóknastof-
ur eins og Livermore er að-
gangur að tækjum, pening-
um og möguleikum sem
hvorki háskólar né fyrirtæki
Lawrence Livermore — rannsóknar-
stofurnar liggja í sólbökuðum dal
suðuraustur af San Fransisco í A'-
Kaliforniu. Háþróað tœknisamfélag
vísindamanna sem fást við byggingu
kjarnorkusprengja og geimvarnar-
vopna. Það var hér sem stjörnu-
stríðið hófst.