Tíminn - 27.10.1967, Síða 6

ÞINGFRETTIR
TÍMINN
FÖSTUDAGUR 27. október 1967.
Frumvarpið um byggðajafn-
vægissjóð flutt í 6. sinn
Gísli Guðmundsson hafði í
gær framsögu í neðri deild
fyrir frumvarpi sínu um sér-
stakar ráðstafanir til að
stuðla að verndun og eflingu
landsbyggðar og koma í veg
fyrir eyðingu lífvænlegra
byggðarlaga. Meðlflutnings-
menn Gísla að frumvarpinu
eru Guðmundur Jónasson,
Halldór E. Sigurðsson, Vil-
hjálmur Hjálmarsson, Ágúst
Þorvaldsson og Sigurvin Ein-
arsson, en þetta er sjötta þing
ið í röð, sem Gísli flytur þetta
mál.
í upphaíi imáls síns sagði Gísli,
að nieð frumvarpsflutningi þess-
TVÖ KJÖRDÆMIS-
ÞING
Kjördæmisþing Framsóknar-
manna í Norðurlandskjördæmi
vestra verður haldið í Miðgarði
við Varmahlíð sunnudaginn 5.
nóv. og hefst kl. 2 e. h. Pingmenn
fíokksins í kjördæiminu mæta á
þingmu.
Sijóin kjördæmissambandsins.
Kjöædæmisþing Framsóknar-
manna í Norðurlandskjördæmi
eystra verður haldið á Akureyri
laugardaginn og sunnudaginn 11.
og 12. nóvember. Þingið hefst kl.
14 og fundirnir verða að Hótei
KEA. Formenn Framsóknaríélag
anna í kjördæminu eru sérstak-
lega minntir á þingið, og vinsnm
lega beðnir að sjá um, að fulltrúa
kjör fari fram sem fyrst. Tilkynn
ingar um kjörna fulltrúa óskast
sendar til skrifstofu Framsóknar
flokksins á Akureyri. Kjördæmis-
ráð.
um væri gerð tilraun til að spyrna
gegn þeirri þróun, sem eftir lik-
um að dæma yrði á komandi ár-
um mesta vandamiál hins unga
íslenzka lýðveldis og gæti haft
í för með sér, að aldur þess yrði
skemmri en vonir stæðu til. Hætta
vofir yfir, sagði Gísli, að fslend-
ingar haldi áfram að safnasit sam-
an i stórborg og leggja land sitt
í eyoi að meira eða minna leyti.
Á einum aldarfjórðungi eftir
194ó fjölgaði landsmönnum í
heiid um nálega 60%. En svo
mjög raskaðist á þessum tíma jafn
vægið milli landshluta, að í ein-
um landshluta fjölgaði fólki á þess
um tíma um nær 134% en í öðr;
um fækkaði um rúmlega 19%. í
hinum landshlutunum var fjölgun
in 9—31% eða hlutfallslega fækk
un.
í Stór-Reykjavík býr nú meira
en helmingur þjóðarinnar sem
mun vera heimsmet
Fimm sinum hefur þetta frum-
varp annað hvort enga afgreiðslu
fengiö eða verið vísað frá með
þeim rökstuðningi, að þess væri
ekki þörf. Þó verður þess nú
greimlega vart, að rökstuðningi
fyrn miálinu hverju sinni hefur
verið veitt athygli, og áhrifa hans
er jainvel tekið að gæta. í löggjöf
síðustu ára, þó að of skammt sé
gengið.
Ég sá það. nýiega í blaði mér
til ánægju, að borgarstjórinn í
Reykjavík hefur í ávarpi til ungra
manna í flokki sínum, tekið undir
þau sjónarmið, sem hér er um að
ræða.
Við hin stærstu viðfangsefni
þarf óvenjuleg tök, og með smá-
tækum ráðstöfunum verður lands-
byggð hvorki vernduð né efld hér
á landi eins og sakir standa. Hér
er im framtíðarm'ál að ræða og
þess vegna eiga tímabundnir erfið
leikar í stjórnarfari og efnahags-
lífi ekki að hafa áhrif á meðferð
þess á þingi.
Það er efni fruimvarpsins að sér
stök og sjálfstæð ríkisstofnun,
sem kalla mætti byggðajafnvægis
stofnun vinni að verndun og efl-
ingu iandsbyggðar með rannsókn
um. áætlanagerð og fjárhagsleg-
um stuðningi, sem um muni. —
Stjórn þessarar stofnunar verði
kosin af Alþingi og starfsemi henn
ar taki til þeirra landshluta, þar
sem bein eða hlutfallslega fólks-
fækKun hefur átt sér stað eða er
talin yfirvofandi. Frumvarpið
gerir ráð fyrir stofnun og starf-
semi Byggðajafnvægissjóðs, sem
ætiað er það hlutverk að leggja
fram fjármagn til þeirrar starf-
semi, sem hér er um að ræða, og
gert er ráð fyrir að útvegað verði
með árlegu lögbundnu framlagi úr
ríkissjóði og lántökum með ríkis-
ábyrgð og auk þess sem gerð er
ráð íyrir að hinn nýi Byggðajafn
vægissjóður, ef lögfestur verður,
yfirtaki núverandi Atvinnujöfn-
unarsjóð og fjármuni hans.
Þá gerði Gísli nánari grein fyr-
ir einstökum atriðum í frumvarp
inu og verður þessa máls getið
frekar í Þingsjá Tímans á sunnu
dag.
Listasöfn og listsýningar
utan Reykjavíkur
Ingvar Gíslason og Ólafur Jó-
hannesson flytja tillögu til þings-
ályktunar um listasöfn og listsýn-
ingar utan Reykjavíkur.
Tillagan er svohljóðandi:
„Alþingi ályktar að kjósa 7
manna nefnd til þess að gera til-
lögur um stofnun og starfrækslu
opinberra listasafna utan Reykja
víkur. Jafnframt skal nefndin gera
tillögur um það í samráði við sam
tök myndlistarmanna, hvernig
helzt mætti stuðla að því, að haldn
ar verði fleiri myndlistarsýningar
(samsýningar og sérsýningar) ut-
an höfuðborgarinnar. — Kostnað
pr við störf nefndarinnar greiðist
úr rikissjóði."
í greinargerð segir:
Tillaga þessi hefur áður verið
flutt, en ekki hlotið afgreiðslu.
Fylgdi henni svohljóðandi grein
argerð.
Landsbyggðin utan Reykjavikur
er ærið fátæk að listasöfnum og
undantekning, ef myndlistarmenn
þjóðarinnar sýna verk sín opinber
lega annars staðar en í Reykja-
vík. Jafnvel á Akureyri eru mynd
listarsýningar fágætir viðburðir
Slíkt ástand er engan veginn
heillavænlegt. Hversu háskalegt
sem það er landsbyggðinni að
dragast aftur úr í atvinnulegum
efnum — og um það er enginn
ágneiningur — þá felst einnig
dulin, ef ekki augljós hætta, þeg-
ar menningarskUyrði eru að veru
leugm mun lakari á einum stað
en öðrum. Félags- og menningar-
legur ójöfnuður meðal þjóðarinn-
ar, hvort heldur er milli einstakra
stétta eða landshluta, hefur hættu
í för með sér, sem gefa þar nánar
gætur og hindra sem framast má
verða.
Telja má með réttu, að löngum
hafi menningarlegur jöfnuður ver-
ið aðal íslenzku þjóðarinnar. Lista
og bókmenntaáhugi var sameign
allra manna, hvort sem þeir vmu
efnaðir eða örsnauðir. Menningar
skilyrði voru almennt lík í lands
hlutunum. Því er vart að heilsa nú
á tímum. Ójöfn menningarskilyrði
eru næsta áberandi í landinu. Þær
tvær listgreinar t. d. sem grósku
mestar hafa verið síðustu áratugi,
myndlist og tónlist, eru mjög ein-
skorðaðar við Reykjavík. Á það
þó alveg sérstaklega við um mynd
listina. Listsýningar, hver annarri
betri, eru tíðum haldnar í höfuð
borginni. Líður varla sú vika, að
ekki sé eitthvað að gerast í Lista
mannaskálanum eða Bogasal Þjóð
minjasafnsins. Menntaskólanemar
I Reykjavík hafa komið upp tveim
ur ógleymanlegum myndlistarsýn-
ingum í vetur í húsakynnum skól-
Gerö verði áætlun um fullnað-
aruppbyggingu þjóðvegakerfisins
Gísli Guðmundsson, Ingvar
Gisiason, Stefán Valgeirsson, Sig-
urvin Einarssom, Ágúst Þorvalds-
son, Ásgeir Bjarnaison, Vilhjálmur
Hjáimarsson og Guðmundur Jónas
son, fiytja tillögu. Tillagan hljóðar
svo:
„Alþingi ályktar að skora á rík-
isstjórnina að fela vegamálastjóra
að láta svo filjótt sem unnt er. og
ekki síðar en fyrir árslok 1968,
gera sundurliðaða kostnaðaráætl-
un um fullnaðaruppbyggingu þjóð
vegai.erfisins á einum áratug, eða
sktmmri tíma, ef fært þætti, enda
sé í áætluninni miðað við þá gerð
vega, sem stefna ber að samkv.
12. g,r. vegalaga, nr. 71, 30. des.
1963, og að tekið verði ríkislán
til nraðbrauta og þjóðbrauta, en
landsbrautir gerðar fyrir fé úr
vegasjóði. Framkvæmdaröð í áætl
uninni verði við það miðuð, að
lanasbyggð haldist og eflist, svo
og æskilegt jafnvægi milli lands-
hlutanna. — Kostnaður við áætl-
unina greiðist úr rikissjóði".
f greinargerð segir:
Tiilaga þessi er byggð á álykt-
un kjördæmisþings Framsóknar-
manna i Norðurlandskjördæmi
eystra, er haldið var að Laugum
í Reykjadail dagana 2.-3. sept.
1936, en jafnframt höfð hliðsjón
af aiyktun 14. flokksþings Fram-
sóknarmanna (1967) um vegamál.
Með fullnaðaruppbyggingu hrað-
brautanna og þjóðbrautanna, væri
fengin sú „vandaða hriingbraut"
um byggðir sem áætlun kjördæm
isþingsins fjallar um, er að jafn-
aði mund; verða fær árið um
kring, ef að líkuni lætur, enda
gert ráð fyrir, að sú framkvæmd
verði gerð möguleg með ríkislán-
tökurn, en landsbrautir gerðar
fynr fé vegasjóðs, eins og um
var rætt ályktuninni.
Samkvæmi skýrslum vegamála-
skrifstofunnar var flokkun þjóð-
veganna sem hér segir í árslok
1934:
Hraöbrautir
Þjóöbrautir
Landsbrautir
Þjóðvegir í þéttbýli
148,5 km.
2960,9 —
6272,1 —
96,4 —
Samtals 9477,9 km.
„Þjóðvegir í þéttbýli“ skiptist
milli aðalflokkanna þriggja. En
ólagt eða ófullgert var talið í árs
lok 1964:
HraiVorautii 127,9 km.
Þjóðbirautir 648,3 —
Landsbrautir 2432,5 —
Óbruaðar ár á þjóðvegum voru
taldar 174. Síðan í árslok 1964
hafa að vísu ýmsir vegakaflar ver-
ið fuligerðir, t.d. Keflavíkurvegur,
sem ei hraðbraut, og nokkrar brýr
byggóai Hins vegar má telja víst,
að ængd ófullgerðra þjóðvega sé
vantalm eí miða skal við 12 gr.
vegajaga og nauðsyn uppbygging-
ar cöa endurnýjunar vegamann-
virkja.
í vegamálum er ísland enn van
þróað land og núverandi vegakerfi
engan veginn við hæfi þeirra sam
g'iagutækja sem keypt hafa verið
til iandsins fyrir of fjár, eða
byggðarlaganna, sem við það eiga
að bua um land allt. Með áætlun
þeiiri og stefnuyfirlýsingu um
fj'áröflun, sem tillagan f.jaillar
um, yrði gert mögulegt að horf
ast augu við verkefni, sem ekki
er unnt að komast hjá. Hér er
um fiamtiðarmál að ræða, sem
tímabundnir erfiðleikar í stjórnar
far og efnahagslífi mega ekki
hafa áhrif á.
Flm. er ljóst, að áætlun sú, sem
hér er um að ræða, mundi þurfa
endurskoðunar við síðar, a.m.k.
ýmis atriði hennar, og á það yfir
leitt við um allar áætlanir. sem
geiðai eru fram í tímann Eigi
að síðui mif ætla að hún næði
þefm tilgangi. sem að er stefnt
og vikið hefur verið að hér a@
framan.
ans. Útlend list er einnig sýnd við
og við í höfuðborginni. Með þessu
er þó alls ekki sagt, að ekkert
standi til bóta í listmálum höfuð
borgarmnar. Listamannasfeálinn
er t. d. gjörónýtt hús og með öilu
ósamboðinn sem listsýningarstað-
ur. Það breytir hins vegar ekki
þeirri staðreynd, að Reykjavik ein
nýtur nær alls þess, sem gerist í
myndiist á íslandi. Þessi mál eru
almennt í algerri vanrækslu úti
um landið. Úr þeim þarf að bæta
með sérstöku og skipulegu átaki
í anda þeirra tillögu, sem hér er
flutt. Þjóðfélaginu ber að búa svo
um hnútana, að öllum landsmönn
um sé tryggð sem jöfnust aðstaða
til að kynnast því, sem gerist og
gerzt hefur í listum hér á landi.
Með þeim hætti má skapa frjálsa
list fyrir fólkið, gera listina að al-
menningseign. Eitthvað er bogið
við það þjóðfélag, sem stefnir til
menningarlegs ójafnaðar. Slík þró
un er þeim mun ógeðfeldari hér
á landi sem vitað er, að íslenzka
þjóðin hefur alvallt verið listeisk
og listnjótendur óháðir þjóðfélags
stöðu og búsetu. Enda er mikill
áhugi á listum í sveitum og kaup
stöðum víðs vegar um landið.
Þann áhuga má glæðka og veita
fullnægju með skynsamlegri list
kynningu og stofnun listasafna
svo víða sem kostur er. Þeir tilröiu
lega fáu listamenn, sem sýnt hafa
verk sín úti um land, hafa orðið
aufúsugestir.
Stofnun listasafna utan Reykja
víkur þarf að undirbúa svo vel, að
við verði unað um langa framtíð.
Fjárhags- og skipulagsgrundvöllur
verðui að vera traustur og veita
svigrúm til eðlilegrar framþróun
ar. Þótt listasöfn séu stofnuð í
kaupstað, sýslu eða stærri iands
hluta, þá ber þeim eigi að síður
að vera á „landsmælikvarða". þau
eiga aðeins að sækjast eftir h;nu
bezta í listum. En æskilegt er og
raunar sjálfsagt, að þau sinni
einnig sérstaklega þeirri iistsköp
un, sem kann að eiga sér stað inn-
an hvers safn'hverfis. Mundi þá
væntanlega koma í ljós betur en
ella ,hvers virði slík list er í raun
og veru. En umfram allt ættu al-
mc.iii listasöfn að gefa sem sann
asta mynd af listmenningunni á
hverjum tíma
Annað aðalatriði þessarar tilögu
er, að ráð verði fundin til þess að
fjölga myndlistarsýningum utan
höfuðborgarinnar. Ef til vill er
fjölgun listsýninga nauðsynlegur
undanfari stærri aðgerða í list-
málum landsbyggðarinnar. Virðist
það og tiltölulega auðleyst verk-
efni. Víða eru sæmilegar aðstæður
til myndlistarsýninga, og ef þær
væru nýttar sem kostur er, mætti
stórlega fjölga listsýningum úíi
um land án teljandi viðbúnaðar
eða kostnaðar.