Tíminn - 27.10.1967, Side 8

3__________________TÉMINN_
Ungmennafélagsskapurinn
var okkar bezti skdli
Þegar leiðin liggur frá Reykja-
vík og vestur í Dali, getur glögg-
ur ferðamaður átt þess kost að
sjá margbreytileg svipbrigði láðs
og lagar, sé veðráttan hagstæð,
og sá sem veginn fer, ekki hlut-
laus og afskiptalítill gagnvart um-
hveríinu utan farartækisins sem
hann hefur valið sér.
Tindaihá fjöll, hvítar jökul-
bungur, blátærar, fossandi ár, grá
og uíin jökulvötn, óm-ælisvídd
tii úthafs og að síðustu Hvamms
fjörður, sem getur, a.m.k. á kyrru
sumarkvöldi, minnt meir á fjalla
vatn en svala seitu, þar sem allt
umhverfið er milt og mjúklyndis
legt.
Við þurfum held-ur ekki að
kvarta undan óblíðum viðtökum
þeirrá, sem við hittum hér^ að
m-áli, en nú eru það hjónin Árni
Tómasson, skrifstofumaður hjá
Kaupfélagi Hvammsfjarðar og
kona hans Þórey Þorleifsdóttir,
sem við erum stödd h-já. Og Árni
fellst á að bregða upp fyrir mig
ofuniítilli skyndimynd ævi sinnar,
enda þótt hann byrji með þess-
um venjulega fonm'ála: „Ég hef
ekktíít markvert að segja, sízt af
öllu niarkvert“.
— Ég er fæddur í Gilhaga í
Strandasýslu. Poreldrar mínir
voru Tómas Tómasson frá Branda
gili i Hrútafirði og Guðrún Áma
dóttir írá Grænumýrartungu.
— Hvernig datt þér svo í hug
að íiytja vestur í Dali?
— Mér datt það ekki í hug og
og át-ti þar vóst lítinn hlut að
máii, því foreldrar minir fluttu
að Gyliastöðum í Laxárdal, þegar
ég var þriggja ára, bjuggu þar
í tvö ár, en fóru þá að Lamiba-
stöðum og voru þar alla sína bú-
skapaitíð úr því, en það var árið
1900. sem þau réðust þar til stað-
festu. Árið 1943 fluttu þau svo með
okkur hjónunum hingað til Búðar
dals.
— Hvernig litur svo lífsmynd
liðins tíma út í þínum augum,
Árni?
TRÚLOFUNARHRINGAR
Fljót afgreiðsla.
Sendum gegn póstkröfu-
GUÐM ÞORSTEINSSON
gullsmiður
Bankastræti 12.
— Það var gott að lifa. Við
höfðum nóg að bíta og brenna.
Lífs-baráttunni var stillt í hóf.
Flest sparað, sem ekki var talið
til brýnma nauðsynja, og menn
undu því litlu lakar, að ég hygg,
en rnunaði dagsins í dag, sem
suma virðist þó seint fá full-
mettað. Hefðu menn nóg að borða,
hlýjan og góðan fatnað, þá var
krófunum að mestu fullnægt.
Fræðslulögin, sem tóku gildi
1907, urðu þess valdandi, að ég
fékk nokkra uppfræðslu fyrir
fermingu og síðam nokkuð þar til
viðibótar. Því haustið 1911, segir
faðir minn mér það, að hann hafi
í hyggju að leyfa mér að fara til
námsdvalar í Harðarholtsskólann
í hánd farandi vetur, og það þótti
mér mikill fengur. Þá var þar
skólastjóri séra Ólafur Óiafsson,
og var þetta annað starfsár skól-
ans. Eg var svo þarna einn vetur
við nám ,og tel að sá timi hafi
orðið mér mikils virði í fleiru
en einu tilliti.
— Hvenær hófst þú svo sjálf-
stæðan búrekstur?
— Það var árið 1920, sem ég
byrjaði að hokra. Við áttum þá
eina kú og innan við 20 kindur,
enda varð aldrei um neinn stór-
búskap að ræða. Lambastaðir eru
heldur ekki jörð, sem býður upp
á slíkt. Ég var heldur aldrei sér-
stakiega hneigður til búskapar,
enda þótt ég kynni þvi vel að vera
minn eigin herra. Þau störf, sem
ég hef unnið síðan ég réðist að
Kaapféllagi Hvamimisfjarðar í Búð-
ardai, hafa á margan hátt verið
mér betur að skapi, og ætti ég
að byrja lífið á ný, og ætti fleiri
kosta völ en áður, mundi ég frá-
leitt leiða hugann að búrekstri.
Þó hef ég vel fundið, að sveita-
lífið hefur upp á ýmislegt að
bjóða, se-m hvergi er hæga að
öðlasi eða njóta annars staðar.
— Hvað segir þú um persónu-
leika hins sjálfráða sveitabónda
og persónuleika þjónsins á möl-
inní hins vegar?
— Ég hef nú ekki gert mér
ljósa grein fyrir þvi hver ábrif
visst starfsvið hefði á pensónu-
skópun einstaklingsins. En þó álít
ég, að i hvaða stöðu eða starfi
sem maðurinn er, þá þroskist hans
persónuleiki í rétta átt, vinni hann
svo ve-1 sem kostur er á.
— Er ekki hægt að draga úr
personuleikanum hjá hverjum ein
stakim-gi, sé lífsstarf hans þamn veg
hiáttað, að hann finni sig sífellt
öðrum háðan og um of undir-
gefinn?
— Ég býst við að sjálfstæður
atvinnurekstur, sérstaklega aukin
ábyigð, þroski menn og gefi þeim
aukið manngildi, sérstaklega þó,
ef þeir finna sig vaxa með starf-
inu og sjá jákvæðan árangur. Það
seirn feefur starfi mínu hér hjá
kaupféiaginu gildi fyrir mig, er
fyrst og fremst sú þjónusta, sem
ég geí látið sveitafólkinu í té,
mér fmnst sem í því finni ég
vissa fullnægingu og það sé mér
hugðarefni.
— Ef ég kem sem bóndi fram-
an ur Laxárdal eða annars stað-
ar ui héraðinu, hins vegar sem
reykvískur ferðam-aður og bið um
þjónustu þína. Gerir þú þér
mannamun þegar þú veitir hana?
— Það vildi ég ekki gera, en
fúslega skal ég játa, að það er
ekxi sami hugblær sem grípur
mig . báðum tilfell-um. Ég held
kaupmenniskan sé ekki eins rík
í mér þegar ég afgreiði sveita-
manmnn.
—-Þú hefur nú sagt mér, að
enda þótt búsumsýsla væri þitt
aðalstaff á löngu tímabili, hafi
það þó aldrei verið þér verulega
hugstætt?
— Ég byrjaði líka á slæmum
tírna. Verðfall það, sem þá kom
á framJeiðsluvöruna kom illa við
efnalítinn frumbýling, öll upp-
bygging varð erfiðari og lífið
snauðara. Þó hygg ég þetta hafi
verið enuþá verra við sjávarsíð-
una, því menn, sem voru milljóna
mæringar 1919 voru öreigar 1920.
— Þú áttir heima á bakka veiði
ár í áratugi. Fannst þér það ekki
laðandi?
— Ég hef nú aldrei verið mikill
veiðimaður, en var þó einn af
stofnendum fiskiræktarfélagsins,
en á þeim -árum datt engum í hug
að áin gæti orðið tekjulind, öðru-
vísi en úr henni mætti fá fisk
í matinn. Nú er þetta alveg breytt,
nú metast menn um tekjurnar.
Laxa getur áreiðanlega orðið
mikii og góð veiðiiá, sé henni sómi
sýndur.
— Þú hefur unað hag þínum
vel síðan þú komst til Búðardals?
— Já, ágætlega. Ég er í eðli
minu fremur værukær og kanu
því vei að ganiga að ákveðnu
yerxi og hvíla mig svo á milli.
Ég nef aldrei verið umbrotagjarn.
Annars vil ég segja, að bezti
skólinn, sem ég og jafnaldrar mín
ir áttu kost á frá fermingaraldri
og fram til tvítugsára, var ung-
mennafélagsskapurinn. í gegnum
þá slarfsemi fengum við mikinn
þroska.
Fyrstu kynni mín af Ungmenna
félagmu, „Ólafi pá“ í Laxárdal,
voru þau, að boðað hafði verið
til íundar í Lambastaðalandi.
Þarna var reistur bláhivíti fáninn
og hiver af öðrum þeirra er að
félaginu stóðu, gekk upp að fán-
anum og hélt ræðu. Svo var glímt
og menn höfðu ýmiss kouar gleði-
leiki. Þetta mun hafa verið árið
1910, eða árið eftir að ég fermd-
ist. Það var þó ekki fyrr en tveim
árum seinna, veturinn sem ég var
i Hjarðarholti. að ég gekk í fé-
lagiö
— Þetta hefur orðið þér andieg
uppoygging á æskuárunum?
— Já, og það sem maður lærði
sérstaklega, það var að fórna sér
fyrir eitthivað annað en sjálfan
sig. Við lærðum að skynja að við
vorum ekki ein í heiminum og
það var eitthvað til, sem v-ar þess
virði að lifa og berjast fyrir. —
Við eignuðumst hugsjónir. Ég
vai aldrei formaður ungmenna-
félagsins, en sat lengi í stjórn
þess. Margt ungt fólk var í sveit-
inni og góðir starfskraftar. Söng-
líf var mikið og leitt af listelsku
fóiki. Voru þar fremst í flokki
Hjaióarholtssystkinin. börn séra
Ólafs og svo Ljárskógasystkiniu,
þegar þau uxu upp og ýmsir
fleiri Ég vil segja. að á tóma-
bili 'r.afi ungmennafélaaið verið
ákaficga sterk og pýðingarmikil
Rætt við Árna Tómasson hjá
Kaupfélagi Hvammsfjarðar
FÓSTUDAGUR 27. október 1967.

ASstöSugjöldin
og ranglætiS,
sem fylgir þeim
Blekslettan í stílabókinm
Við Guðmundur í Ási flytj-
uiii frumvanp á Alþingi um
breytingar á lögunum um
tekjustofna sveitarfélaga.
Tillögur okkar eru tvær. í
fyrsta lagi um að aðstöðugjöld
skuli á lögð eftir sömu regliun
um allt land. í öðru lagi að
ekki skuli heimilt að hækka
utsvör um meira en 5% frá
þeim gjaldstiga, sem er í lög-
unum, en nú er heimilt að bæta
allt að 20% álagi á útsvörin.
Við höfum nefnt mörg dæmi
um þann ójöfnuð, sem nú ríkir
í álagningu aðstöðugjalda. Þann
Ig eru t.d. aðstöðugjöld á mat-
vöruverzlunum víða um Iand
ailt upp í 300% hærri en á
hliðstæðum verzlunum í Reykja
vík og Kópavogi. Þetta hvílir
á þyí fólki, sem býr á þeim
landsvæðum, þar sem háu að-
stöðugjöldin eru, jafnt launa
fólki sem öðrum. Viðskiptin
verða því óhagstæðari sem
þessu nemur.
nVERS Á ÞETTA FÓLK
AÐ GJALDA?
Hér skal nefnt annað dæmi.
Tilbúinn áburður er ein helzta
nauðsynjavara bænda. Þeir
verja árlega miklum fjármun-
um til áburðarkaupa. Komast
ekki hjá því. Þar er ójöfnuður
inn á svo háu stigi, að á meðan
bóndi í einu héraði, sem kaup-
ir áburð fyrir 40 þúsund kr.
þarf að borga 100 kr. í að-
stöðugjald af áburðinum á sín
mn verzlunarstað, eru bændur
i öðrum héruðum, sem kaupa
jafn mikið af áburði, látnir
boiga margfalt meira og allt
upp í 800 kr. í aðstöðugjald
af þeim viðskiptum.
Núgildandi lög um aðstöðu-
gjóld og framkvæmd þeirra er
hneyksli, sem Alþingi ber
shjlda til að uppræta án tafar.
a mig að reyna að. læra þau
utan að. En það vil ég segja,
hófundinum til lofs, að hann
gctu: vel ort kvæði undir þann
ig háttum, að hægt sé að læra
þau. Nokkur slík kvæði eru í
i bókinni, og auka gildi hennar
: mínum augum.
í bókinni hans Matthíasar,
XXXV. kafla, 3. og 4. versi, er
þetta:
Þegar við vorum nng
var himinninn alltaf heiður
jalnvel einnig þegar úrillir
kennarar
skömmuðu okkur fyrir svartar
klessur
i stflabókunum.
En þú sagðir ekkert.
Himinninn er hættur að vera
gagnsæ heiðríkja
og bleksletturnar í stflabók-
unum,
Ég eignaðist bók í haust.
Þetta er nýleg bók, gefin út
i íyrra. Höfundur hennar heit-
ir Matthías. Ekki er það sá
gamli Matthías, okkar 19. aldar
mannanna. Þessi er ritstjóri
biaðs, sem nefnist Morgimblað-
ið og er gefið út í Reykjavík.
Ýmsir munu nefna þetta
Ijoðabók. En flest verkin í
Jienni eru svo nýtízkuleg á
sviphin. að ég legg það ekki
eru orðnar að svörtum
Diettum á sál okkar.
Svo mörg eru þau orð, og
raunar fleiri. Þetta væri bara
nokkuð gott, ef það væri f þann
ig formi að auðvelt ræri að
iæra það.
Þegar við alþingismenn vor-
um að skrifa löggjafarstflinn
um aðstöðugjöldin í Alþingi
fyxii nokkrum árum, hefur far
ið fyrir okkur eins og skáldið
segir í framanrituðum orðum.
Það hefur komizt bleksletta á
stíiinn. Og þessi bleksletta er
orðin að svo svartri og ljótri
kiessu, að við getum ekki látið
bann stfl sjást lengur, hvorki
innan þings eða utan. Það væri
okkur til háborinnar skammar.
Þess vegná eigum við að fleygja
þessum gamla stíl út á rusla-
haug borgarstjórnarinnar hér í
lienni Reykjavík, svo að hann
tortímist í þeim eldi sem þar
togar nótt og nýtan dag.
Svo eigum við að fá okkur
nyja. hreina og fallega stflabók,
og skrifa í hana nýjan stfli um
aðstöðugjöld. Og þá þurfum
við að vanda okkur vel, svo
ad ekki lcomi bleksletta á nýja
stilinn. Og við eigum að setja
okkur fyrir að ljúka því að
skrifa þann nýja stfl áður en
við fáum jólafríið í vetur. Það
má ekki dragast lengur.
Skúli Guðmundsson.
framfarahreyfing í byggðinni.
Samstarfið var heilt og náið.
Þegar við komum saman til gleði-
funda. þá var því næst sem um
væri að ræða eina fjölskyldu. Okk
ur bótti gaman að vera til. Við
nutum samfélagsins. Það verður
að teljast einken-ni gömlu Lax-
dælinganna
Nu er ég sjálfsagt orðinn
á eftir tímanum, staðnaður í for-
tíðinrii og hættur að skilja unga
fóiíið, sem satt sagt hneykslar mig
stuiitíum með framferði sínu. Þó
hef eg enga ótrú á lífinu og fram
tíðinm Ég vona að íslendingar
ben gæfu til að halda sínu þjóð-
erni. þó ég álíti að að því sé
vegið úr öllum áttum — og því
er verr, að við gerum það líka
sjálfir.
— Nú ert þú búinn að lifa
sem Laxdælskur bóndi og athafna
maður við önnur störf langa ævi.
Verður þér nokkru sin-ni hugsað
norö'n um neiðar til þeirra staða
hvai pú fyrs' leizt ljós dagsins?
— Jú, víst verður mér oft hugs-
að bangað, enda lágu spor min
oft f norðurátt áður fyrr Þær
vori> ekki fáar heiðarferðirnar þá
Og þaó hvarflaði stundum að mer
þegai ég sá út vfir Hrútafjörð
inn, að eg væri á heimleið. enda
er bióðskyldan beint að norðan.
Þor.M.