Alþýðublaðið - 04.06.1988, Síða 11

Laugardagur 4. júní 1988
11
FRETTASKYRING
Ingólfur Margeirsson
skrifar
Gorbatsjov á erfiða flókksráðstefnu framundan:
BJÖRNINN
TAMINN?
Gorbatsjov Sovétleiðtogi hefur kvatt Reagan
Bandaríkjaforseta í Moskvu og snýr sér nú að
valdabaráttunni í Kreml. Framundan í þessum
mánuði er ráðstefna Sovéska kommúnístaflokksins
þar sem framtíð umbótastefnunnar — perestrojku
— mun verða lögð í hendurnar á hinum 5 þúsund
ráðstefnugestum. Og að sjálfsögðu er pólítískt líf
Gorbatsjovs einnig að veði.
Gorbatsjov fékk ekki stóra vinninginn úr leið-
togafundinum, en engu að síður styrkti Moskvu-
fundurinn Sovétleiðtogann fyrir fund flokksþings-
ins.
Og Gorbatsjov er með mörg tromp á hendinni
— og í erminni — til að tryggja áframhaldandi
völd sín og framtíð umbótastefnunnar.
19. ráöstefna Sovéska
kommúnistaflokksins — og
sú fyrsta síns eðlis siöan
1941 — mun vera afgerandi
fyrir áframhaldandi völd
Gorbatsjovs sem Sovétleið-
toga og umbótastefnu hans
sem ýmist hefur gengið und-
ir heitinu glastnost eða
perestrojka.
Allt frá því að Gorbatsjov
komst til valda i apríl 1985 og
hóf að bylta sovésku þjóðfé-
lagi með umbótastefnu sinni,
hefur perestrojkan verið ný
von um opnara þjóðfélag,
aukið félagslegt og pólítiskt
frelsi og umbætur í efna-
hags- og atvinnumálum. Það
hefur verið haft á orði að
Sovétrikin séu orðin eitt alls-
herjar málfundarfélag.
Beðið eftir
brotlendingunni
En margir hafa líka beðið
eftir magalendingunni, ef
ekki brotlendingu
Gorbatsjovs. Slikar umbætur
hafa verið reyndar áður; bæði
Krútsjeff og Brésnjeff áttu
sln þiðutimabil og tilraunir til
aukins lýðræðis og frelsis í
Sovét. Þær tilraunir mistók-
ust — eða voru kveðnar i kút-
inn réttara sagt.
Og nú — þremur árum eftir
að umbótastefna Gorbatsjovs
kom fyrir augu alheimsins —
er margt sem bendir til þess
að leiðtogi Sovétríkjanna
kominn i einhverjar ógöngur
með umbótastefnu sína.
Flokksforystan virðist þó
sameinuð um að að leysa
efnahagsvandann í Sovét, en
engu að síður hefur
Gorbatsjov ekki tekist að
bæta lífskjör hins almenna
sovétborgara á þann hátt að
hann hafi fengið fulla trú á
tilraun leiðtogans.
Árangurinn ( þjóðfélaginu
er þó auðsær; umræðan
hefur opnast mjög mikið og
staðreyndir um fortlðina hafa
verið birtar, prent- og mál-
frelsi aukið til muna, en þó
innan ákveðinna marka. Eins
og t.d. kom í Ijós þegar
sovésk yfirvöld misstu þolin-
mæðina gagnvart Grigory-
ants, ritstjóra tímaritsins
Glastnost og opinskáum
greinum og fréttum blaðsins.
Sameinuð flokksforysta;
og þó. Jegor Lígatsjov, næst-
æðsti sovéska kommúnista-
flokksins hefur unnið gegn
umbótastefnu Gorbatsjovs,
bæði Ijóst og leynt. Sem
valdamesti maður eftir
Gorbasjov, hefur Lígatsjov
mikil áhrif og ummæli hans
nýverið þar sem hann lofaði
Stalín fyrir styrk og festu við
uppbyggingu hins sovéska
þjóðfélags, hafa ekki fallið í
geð Gorbatsjov-sinna. Hins
vegar hefur sjálfur Sovétleið-
toginn aftekið með öllu að
víkja Ligatsjov úr embætti
eða reka hann úr flokknum.
Sennilega kýs Gorbatsjov
fremur að halda friðinn en
opna djúpa gjá milli glast-
nostfylkingarinnar og ihalds-
mannanna með því að ráðast
á Lígatsjov.
Aðalritari og aðrir
valdamenn kjörnir til
ákveðins tíma?
Hins vegar er það velþekkt
staðreynd, að Stalín er eng-
inn guð í augum Gorbatsjovs
og félaga. Fremur goðgá. Og
því er almennt spáð að eitt af
stóru skrautnúmerum
Gorbatsjovs á flokksráðstefn-
unni i mánuðnum verði sögu-
leg herferð gegn Jósep heitn-
um. Það mun ekki aðeins
vera hugsun Gorbatsjovs að
setja Stalín í rétt sögulegt
Ijós, heldur er herkænska
hans sú að einangra gömlu
stalínistana, þar á meðal
Lígatsjov. Það er einnig
áhyggjuefni fyrir Gorbatsjov,
að nýleg skoðanakönnun í
Sovétrikjunum sýnir, að 34
prósent aðspurðra telur hlut-
verk Stalíns afgerandi við
uppbyggingu sovésks þjóðfé-
lags. Þessum hugmyndum
m.~4fuarm> a»>
verður Gorbatsjov að ryðja úr
vegi til að geta haldið áfram
umbótum sínum.
Það er ennfremur áhuga-
vert, að stuðningsmenn
Gorbatsjov hafa byggt upp
geysiöfluga sveit aðstoðar-
manna sem munu prenta og
birta allar ræður sem fluttar
verða á ráðstefnu Sovéska
kommúnistaflokksins. Til að
auðvelda innlendum og
erlendum vinnu og fréttir af
flokksþinginu? Já — en um-
fram allt til að opinbera og
einangra andstæðinga pere-
strojkunnar.
Annað tromp sem Gorbat-
sjov mun hafa í erminni er að
fjarlægja hina hefðbundnu
flokksembættismenn sem
sitja stjarfir og aðgeróarlaus-
ir á flokksþingum. Hugmynd
Gorbatsjovs mun vera sú, að
stokka hinni 5 þúsund
manna ráðstefnu upp, og
gegnumsýra hana af glast-
nost. Pravda orðaði þetta svo
fyrir nokkru: „Valið er á milli
þögulla, aðgerðarlausra
áhorfenda eða framvarðar-
sveitar umbótasinna."
Enn eitt tromp: Gorbatsjov
mun mjög sennilega leggja
tillögu þess efnis fyrir ráð-
stefnuna, að allir æðstu
valdamenn kommúnista-
flokksins verði kjörnir til
ákveðins tíma, þar á meðal
aðalritarinn. í viðtali við
bandaríska fréttatímaritið
NEWSWEEK, fyrir leiðtoga-
fundinn, svaraði Gorbatsjov
að menn yrðu að bíða og sjá
hvort slík tillaga kæmi fram á
fundinum, en sjálfurværi
hann hugmyndinni fylgjandi.
Pólitískt mikilvœgi
friðar
Vandinn sem Gorbatsjov á
fyrst og fremst við að glíma,
er að sanna að umbótastefn-
an sýni árangur. Efnahagsleg-
an árangur og pólítískan.
Efnahagslegi árangurinn
verður að koma í Ijós heima
fyrir með betri fjárhag ríkis-
ins og framförum og vexti í
þjóðfélginu. Pólítíski árang-
urinn verður að koma í Ijós i
alþjóðapólítíkinni. Þar er þýð-
ingarmest fyrir Gorbatsjov að
sýna fram á styrka stöðu
Sovétríkjanna á alþjóðavett-
vangi. Þar sem fjárhagslegir
og tæknilegir yfirburðir
Bandaríkjamanna i vopnum
eru Ijósir, sérstaklega eftir
geimvarnaráætlun Reagans,
er friðurinn æ mikilvægara
stjómtæki Gorbatsjovs.
Og tíminn vinnur með hon-
um, því heimurinn vill frið og
afvopnun. Friðarpólítík
Gorbatsjovs, jákvæður vilji til
samninga við Bandaríkja-
menn um gagnhliða afvopn-
un, og eyðingar skamm-
drægra sem langdrægra
Gorbatsjov Sovétleiðtogi getur átt pólitiskt lif sitt og umbótastefnu
sinnar undir flokksráðstefnunni nú í júni. En leiðtoginnhefur mörg
tromp á hendi og sum i erminni og liklegt að hann fái rússneska
björninn til að dansa i glasnost-takt við sig.
(Teikning Finn Graff/Arbeiderbladet)
vopna, hefurkomið Banda-
rikjamönnum dálítið í opna
skjöldu. Og þó friðurinn sé
meginmálið, er mönnum
einnig Ijóst, að gagnkvæm
eyðing allra kjarnorkuvopna
stórveldanna, minnkar ekki
aðeins forskot Bandaríkja-
manna á Sovétmenn, heldur
gerir stórveldin með nokkrum
pennastrikum að jafningjum í
herstyrk. Og færir Gorbatsjov
mikinn pólítískan sigur
heimafyrir.
En auðvitað gerir þessi
stefna þá kröfu til Gorbat-
sjovs að hann sé trúverðugur.
Hann hefur gert allt til að
sanna það, kallað heim her-
sveitir (á réttum tima fyrir
Moskvufundinn) frá Afganist-
an, sýnt lit i mannréttinda-
málum heimafyrir og lýst því
yfir nýverið i Belgrad, að
sovéskar hersveitir muni
aldrei oftar ráðast inn i
austur-evrópskt þjóðland.
Sagan frá Ungverjalandi 1956
og Tékkóslóvakíu 1968 muni
aldrei endurtaka sig.
Tékkneskur húmoristi
sagöi nýverið, að 1968 hafi
Rússar komið á skriðdrekum
inn í Tékkólsóvakíu til að
berja niður umbótastefnu
Dubceks, en nú 20 árum síð-
ar kæmu þeir brosandi til
baka og hvöttu menn til að
taka upp gömlu Dubcek-
stefnuna!
Lenín spenntur fyrir
vagninn
Samfara umbótastefnu
sinni og byltingarkenndum
hugmyndum í átt til frelsis
og lýðræðis, hefurGorbat-
sjov mjög hampað Lenín
gamla. Sennilegasta skýring
er sú að með þvi að undir-
strika styrk lenínismans í
perestrojkunni, vilji Gorbat-
sjov tengja hina sögulegu
byltingarhefð við tilraunir sín-
ar og fá virðulegan og viður-
kenndan blæ sosialsimans á
perestrojkuna. Hann vill ein-
faldlega taka upp hanskann
þar sem Lenín sleppti hon-
um. Þetta er einnig skýring á
nauðsyn þess að ófrægja
Stalín. Stalín afmyndaði
sósíalismann og engum hef-
ur tekist að fá rétta mynd á
þá göfgu stefnu aftur — fyrr
en Gorbatsjov kom til skjal-
anna. Stalín var með öðrum
orðum svikari — og innan
sviga má einnig lesa að þeir
sem enn fylgja Stalin í and-
anum, séu einnig svikarar.
Og skæöustu andstæðingar
Gorbatsjovs og glastnost eru
einmitt hallir undir sterka
miöstýringu í anda stalín-
isma.
Þetta er hefð sem Rússar
eru orðnir nokkuð slungnir í
— að finna sökudólga og
koma á þá svikara- og land-
ráðastimpli. Og aðalhug-
myndafræðingur og helsti
ráðgjafi Gorbatsjovs,
Alexander Yakovlev, hefur
einmitt verið að vinna að því
að endurvekja heiður látinna
bolsévikka, sem Stalín lét
taka af lífi. Gorbatsjov hefur
sjálfur beðið um að frum-
gögn frá valdatíma Stalíns
verði lögð fram á flokksráð-
stefnunni í júní, til að sanna
persónulegan þátt Stalins í
ýmsum morðum og aftökum.
Fjölmiðlar tryggja völd
Gorbatsjovs
Gorbatsjov hefur verið afar
iðinn og kænn að koma vel
frá sér hugmyndum pere-
strojkunnar. Hann skrifaði
meira að segja metsölubók á
Vesturlöndum um hina nýju
umbótastefnu. Og hann er
áhugasamur um að koma
fram í fjölmiðlum og skapa
jákvæða imynd af sjálfum sér
— og Raisu sem bandaríska
fréttatímaritið TIME helgaði
síðasta tölublað sitt.
Að margra áliti hafa vestur-
lenskir fjölmiðlar tryggt
Gorbatsjov i sessi. Hin
sterka mynd leiðtogans er-
lendis og heima fyrir einnig,
hafi gert það að verkum að
erfitt muni vera fyrir aftur-
haldsmenn f valdastöðum að
hagga við Gorbatsjov. Sú
hallarbylting gæti reynst
Sovétríkjunum of dýrkeypt. í
þrjú ár eru sovétborgarar
búnir að fá reykinn af réttun-
um. Það gæti þýtt nýja bylt-
ingu ef réttirnir vær bornir frá
þeim aftur. Það eru því allar
líkur á því að Gorbatsjov hafi
tekist að temja sovéska
björninn.
Alla vega að sinni.
-4-