Alþýðublaðið - 04.06.1988, Blaðsíða 37

' Laugardagur 4. júní 1988
Á SVIÐI OG UTAN
Eyvindur Erlendsson
skrifar
.37
HAF OG HETJUR
Haf og hetjur
Úr því nú er sjómannadag-
urinn þá er hollt aö nota
tækifæriö og hugsa um ein-
hverja þá hluti sem í senn
eru voldugri, hollari og áþreif-
anlegri en listirnir — hafiö
og hina hraustu menn. Þessi
dagur er raunar aö miklu leyti
til þess ætlaöur aö linku-
menn i landi þakki hetjunum
fyrir sig og viðurkenni, þó
ekki sé nema einn dag á ári,
þakkarskuld sína við hina
hraustu sem alla hina daga
ársins berjast fyrir lífi sínu
og annarra viö geig og háska
hinnar köldu, djúpu og duttl-
ungafullu keldu. Viö skulum
þá heldur ekki gleyma því að
einnig listirnar, heimspekin,
trúarbrögöin — öll mennt ög
menning, lifir á þessu háska-
legu starfi; listin er þeir fisk-
ar sem afgangs eru þegar all-
ir hafa fengið nóg aö boröa,
er haft eftir einum okkar
mesta listamanni og spek-
ingi, sem einnig var sjómað-
ur — og hraustmenni. En úr
því á hann er minnst þá ligg-
ur jafnframt í augum uppi
tvennt: Aö það virðist aldrei
ætla aö takast, hversu mikið
sem Jóhannes Kjarval dró af
fiskum, svo og aörir menn,
aö láta nokkurn fisk ganga af
til aö fóöra listina enda þótt
honum hafi fundist hún þaö
einaverðmæti sem væri
þess vert að leggja fjármuni
í, og jafnframt hitt aö menn
sem hætta á sjó og fara aö
stunda listir, með „fast undir
fótum“ eru þar meö oftast
búnir aö setja sig í þúsund
sinnum meiri háska (sálar-
háska aö minnsta kosti) en
þeir nokkru sinni voru í úti á
hinni votu gröf.
Því líf manna er hvarvetna
hlaöið lífsháska.’Hann býr
ekki i hafinu sérstaklega, eöa
illviörunum. Hann er innifal-
inn í lífiö sjálft og okkur gef-
inn um leið og þaö.
/ lífsins ólgusjó
Viö erum semsagt öll seld
undir þann mikla dóm og hin
endanlegu úrslit baráttu vorr-
ar fyrirfram ráöin, hvað sem
líður garpskap og góöum
vilja. Hér þýöir því ekki aö
spyrja aö leikslokum heldur
einungis aö því hversu menn
standa sig þá stund sem
stríðið varir. Til þess aö
standa sig er betra aö hugsa
sem mest um hina hraustu
og æðrulausu menn en reyna
að velta sér ekki um og upp
úr raunum og ævisögum
þeirra sem í sífellu eru aö
„missa fótanna" „renna á
rassinn" „skripla á skötum"
eða „lenda á eyrnasneplun-
um“ svo dæmi séu tekin af
hressilegu oröfæri um þessa
hluti. Viö beinum því aödáun
okkar og sem mestu af sjón-
inni, aö hinum sísigrandi
hetjum, meö svalvindana í
heitan faöm sér, en guöi sé
lof, þá er mönnum jafnframt
gefin vorkunn og hjálpsemi
við hina sem ekki þola mik-
inn gust. Tilvera vor manna
byggist á þessum tvennum
lyndiseinkunnum: aðdáun á
þeim hrausta og hjálpsemi
viö hinn veika. An þeirra yröi
„Listin eru þeir fiskar sem afgangs eru
þegar allir hafa fengið nóg að borða, var
haft eftir einum okkar mesta listamanni
og spekingi, sem einnig var sjómaður — og
hraustmenni. “
aldrei sjúkum liknað, engum
hvítvoðungi komiö til manns
og aldrei neinum úr sjávar-
haska bjargaö.
Án þeirra yröi öll hin fagra
list í útideyfu, — hjálpar.
Sjómaður dáðadrengur...
Framhald visunnar þekkja
menn: hann var drabbari eins
og gengur, hann sigldi úr
höfn út á svalfexta dröfn þeg-
ar síldin sást ekki lengur...
Þannig hafa menn haft
ímynd sjómannsins. Hann er
hraustur en villtur og hæpinn
á að treysta, eins og líafiö
sjálft, nema þaö aö hann get-
ur rokið til og rifið upp lífs-
björg handa heilum þorpum
og borgum áeinni nóttu,
þegar gefur og sá gállinn er á
honum. Þessvegna verður
líka aö fyrirgefa honum þótt
hann fari á sjóðandi fyllirí,
sviki þá sem vildi hann elska
umfram allt og á hann
treysta, lendi í áralöngum vill-
um í lífsins ólgusjó. Kannske
kemur hann aldrei aftur,
kannski lendir hann i brjál-
aðri síld annarsstaðar,
kannski gengur hann í ham-
arinn meö nornum og tröllum
í rauöljósahverfum stórborga,
langt í burtu og kannski hirð-
ir „sá sem átti hann“ sinn
feng og samsamar endan-
lega hans ólgandi skammlifa
blóö sínu eigin — eilífa. En
komi hann nú einhverntíma
aftur til sinna þá er oft tekið
viö honum á ný, kannski oft-
ast, og hann elskaður meir
en sá sem dvaldi kyrr og
vakti kannski yfiröllu þvi
sem hann forsómaöi. Þaö er
kannski ekki réttlæti en þaö
er nú samt hinn einkennilegi
og óviðráðanlegi galdur lífs-
ins, sem Guö hefur skapaö.
Viö eigum erfitt meó aó
skilja hann engu síður en
hafiö. Viö skynjum aö hann
hefur sín lögmál, rétt eins og
hafiö þyngdarlögmál og
bylgjuhreyfingu, en hann er
nákvæmlega jafn óútreiknan-
legur, dyntóttur og tillitslaus
og þaö. Hvaö veldur?
Er það kannski tryggðin
sem mestu stjórnar i lifi
mannanna og veldur því aö
þeir koma alltaf til baka,
hversu langt sem þeir þvæl-
ast frá sér sjálfum og sínum?
Eöa er þaö geigurinn?
Þrátt fyrir allt er þaö líkn
sem viö þurfum og hún ein
um það er lýkur. Hetjan einn-
ig. Og þótt menn haldi hana
óttalausa þá er það ekki rétt.
Hinir stærstu og sterkustu
sægarpar sem ég hefi þekkt
báru allir „Hina miklu ógn“ í
brjósti og töluðu viö mig um
þaö, þegar þeir voru fullir.
Annaö mál var aö þeir kunnu
aö umbera ógnina í sjálfum
sér og sjálfan sig í ógninni,
standa sína plikt, taka hrot-
una þegar hún kom og storm-
inn þegar hann kom, í tveim
oröum sem þeim er svo tamt
að nota: „standa klár“.
Ævintýri úr Eyjum
Ég hef sennilega aldrei
lent í eins ógnvænlegu brimi
og á landleguballi í Eyjum.
Fékk þó ýmsa sullsama ferö
með gamla Herjólfi og stóö
oft, lostinn klökkri hrifningu
niðri á Skansi ad horfa á
fiskiflotann koma inn, hlað-
inn, í þessháttar ferðum aö
iöulega var annar hver bátur
horfinn meö rá og reiða en
hinir rambandi, sitt á hvaö, á
hliðinni, drifnir ógegnsæju,
hvítu særoki. Svona balli er
ekki hægt aö lýsa, allra síst
hljóöum þess sem byrja með
lágværum kliö, líkt og öldur
hjala viö steina en breytast
svo í þungan nið og siðast í
brimöskur, ýmist rísandi, ým-
ist fallandi, líkt og Atlants-
hafið i ham. Þaö er þrifið í
axlir, þrifiö í rassa og þung-
um hnefum skellt á trýn.
Brennivínsflöskum grýtt í
veggi af alefli. Mönnum lika.
Götur fullar, eftir dansinn af
hálfbjargarlausum mönnum
aö staulast heim.
Ég er ekki hrifinn af svona
samkomuhaldi en hitt veröur
að játast aö strax að morgni
voru þessir sömu menn
komnir niður á kajann þar
sem Lagarfoss var að slitna
upp í hávaðaroki og slagviöri,
búnir aö binda allan vörubíla-
flota staöarins viö skiptiö, og
undir gjörsamlega æörulaus-
um skipunum hafnsögu-
mannsins gamla, sem í
svona tilfellum tekur víst viö
ábyrgö á skipinu, héldu þeir
þarna áfram aö leysa, binda,
hífa, slaka, kúpla, gefa inn og
skipta um gíra til skiptis eftir
því sem aldan þrýsti skipinu,
ýmist viöráðanleg eöa óvið-
ráðanleg, aö og frá. Hvaö eft-
ir annað voru afturhjól bíl-
anna komin út á kant. Engum
brá. Þar voru einnig komnar
konur meö bita og heitt kaffi
handa mönnum sínum sem
ekki máttu taka fæturna af
fótstigum bílanna né báöar
hendur af stýrinu alla þessa
fjóra klukkutíma, en héldu
áfram að handleika sveifar
sínar, kaöla og festingar meö
þeirri blöndu af mýkt og
handfestu sem þeir lögöu
þessar sömu hendur á brjóst
kvenna sinna, — uns ólguna
haföi lægt og þetta mikla
skip lá kyrrt, — bundið.
Afgangsfiskarnir
Sjómannslífið hefur breyst.
Skipin eru tryggari. Menn
segja aö þaö sé orðinn meiri
háski aö vera innanum bíla-
umferðina á þurru landi held-
ur en úti á hinum votu veg-
um. Ég veit ekki hvort þaö er
satt. En sé þaö svo, þeim
mun sárara er til þess aö
hugsa aö afgangsfiskar þeir
sem Jóhannes Kjarval talar
um skuli sífellt fara til þess
að kaupa þessi háskalegu
tæki og svo að byggja hallir
sem enginn hefur þörf fyrir
og virðist f því efni vera alveg
sama hvaö þessir fiskar
veröa margir. Það viröist
endalaust vera óútskýrö þörf
fyrir fleiri hallir. En þaö mega
líka sjómenn sem aðrir vita
aö hér er vandsiglt. Viö vitum
aldrei, á hverri tíö hvort ein-
hver listamaöur, Jóhannes
eöa annar, er meira viröi en
bíll. Þetta er háski listarinnar,
— háski lífsins, óháöur því
hvort viö erum á hafi eða
ekki hafi.