Alþýðublaðið - 20.10.1990, Blaðsíða 9

Laugardagur 20. október 1990
9
Strið eða friður?
„Dolly Parlon" skriðdrekor íraka gœtu komið
Bandarikjamönnum ó óvart ef þeir lóta til skarar
skriða gegn írökum ■ Persaflóadeilunni. Ýmsir hern-
aðarsórfrmðingar og fróttaskýrendur telja að hern-
aðarmóttur íraka só vanmetinn ó sama tima og
Vesturvoldin ofmeti sjólf sig. Það virðist lika ætla að
taka lengri tima en róð var fyrir gert að „svelta re-
finn úr greninu." Aldagamlar smyglleiðir opnast að
nýju og Irakar eru kannski ekki eins illa staddir og
halda mætti. Saddam Hussoin óttaði sig ekki ó þeim
gjörbreytingum sem heimurinn hefur tekið ó fóein-
um órum og viðbrögð umheimsins komu honum þvi
á óvart.
JÓN DANÍELSSON SKRIFAR
Persaflóakreppan hefur haft af-
ar víðtæk áhrif á umheiminn og
ruglað marga í ríminu. Óvissan í
kringum hana er bæði mikil og
víðtæk. Því hefur m.a. verið hald-
ið fram, — og kannski ekki alveg
að ófyrirsynju, — að þessi kreppa
sé í upphafi til orðin fyrir misskiln-
ing. Þessi kenning felst í því að
Saddam Hussein hafi talið sig hafa
ástæðu til að ætla að Bandaríkja-
menn myndu ekki grípa til neinna(
aðgerða, heldur láta sér nægja
kurteisleg mótmæli. Kenningin
felur jafnframt í sér að bandaríska
utanríkisráðuneytið hafi sofið á
verðinum dagana fyrir innrás ír-
aka í Kúvæt og látið hjá líða að
gera Saddam Hussein grein fyrir
því eftir diplómatískum leiðum,
hver áhrif slík innrás myndi hafa.
Hussoin mat___________________
stöðuna rangt_________________
Það getur tæpast leikið nokkur
vafi á því að Saddam Hussein hafi
í upphafi metið stöðuna rangt.
Hefði honum í upphafi verið ljóst,
hverjar afleiðingarnar yrðu, er
trúlegt að hann hefði látið nægja
að semja við Kúvæta um eftirgjöf
skulda og e.t.v. greiðari aðgang að
sjó, en lagt beinar landakröfur á
hilluna. Það er hins vegar nokkuð
ljóst að Hussein ofmat stöðu íraka
og ímyndaði sér að hann fengi
meiru framgengt með innrás. í
þessu sambandi er raunar vert að
minnast þess að yfirráðakröfur ír-
aka í Kúvæt eru ekki nýjar af nál-
inni.
Hefðu írakar verið nokkrum ár-
um fyrr á ferðinni, er vel hugsan-
legt að þeim hefði haldist uppi að
leggja Kúvæt undir sig. Heims-
myndin hefur hins vegar breyst
gríðarlega á allra síðustu árum.
Kalda stríðinu er endanlega lokið,
— með fullkomnum sigri Vestur-
veldanna. Þótt ráðamenn í Sovét-
ríkjunum horfi e.t.v. með vissum
söknuði á fyrrverandi bandamenn
sína í írak vera svo ofurliði borna
sem raun ber vitni, eiga þeir þess
engan kost að styðja þá. Sovét-
veldið er hrunið. Það ógnarjafn-
vægi sem menn töluðu mest um
fyrir fáeinum árum, er ekki lengur
til staðar. Þeir menn sem nú raða
rústum austurblokkarinnar horfa
vonaraugum til Vesturveldanna
eftir efnahagsaðstoð og eru reiðu-
búnir að uppfylla flest eða öll skil-
yrði sem sett verða til að öðlast
hana. Gorbatsjov dettur ekki í hug
að spilla möguleikum sínum í
tiessu sambandi með því að styðia
raka. Þvert á móti taka Sovet-
menn þátt í umsátrinu, þótt þeir
séu þar ekki fremstir í flokki og
reyni vissulega að leggja sitt af
mörkum til leysa deiluna á frið-
samlegan hátt. Fyrir fimm árum
má reikna með að Sovétríkin
hefðu beitt neitunarvaldi í Örygg-
isráði Sameinuðu þjóðanna til að
koma í veg fyrir að Bandaríkin
gætu brugðið nafni þeirra fyrir sig
í deilunni.
Hvaö hóldu Írakar?
Vera má að Saddam Hussein og
ráðgjafar hans hafi ekki áttað sig
til fulls á þeim ótrúlegu stakka-
skiptum sem heimurinn hefur tek-
ið á fáeinum árum. Hvað sem öðru
líður er ljóst að írakar áttu ekki
von á því að viðbrögð umheimsins
yrðu jafn harkaleg og raun ber
vitni. Nú er í sjálfu sér ekki fyrir
hendi aðgangur að upplýsingum
umjjað hver hin upphaflega áætl-
un Iraka var. T.d. hvort þeir gengu
út frá því sem gefnu að þeir næðu
undir sig Kúvæt og fengju jafnvel
í kaupbæti aðgangi að bankainni-
stæðum þeirra á Vesturlöndum.
Það verður þó að teljast fremur
ótrúlegt. Hitt er víst að Hussein
hefur ætlað sér að ná fram auð-
veldari aðgang að sjó og það er
líka auðvelt að færa rök að því að
írakar hafi ekki haft neitt á móti
því þótt einhver taugatitringur á
Vesturlöndum yrði til þess að
hækka olíuverð enn frekar en orð-
ið var með síðustu samþykkt
OPEC-ríkjanna í lok ágúst. Þar var
olíuverð hækkað úr 18 dollurum á
hverja tunnu í 21 dollar og sú
ákvörðun þótti viss sigur fyrir
Hussein og íraka.
Olíuverðið hækkaði í kjölfar
innrásarinnar. Það hækkaði sjálf-
sagt margfalt meira en sem svar-
aði björtustu vonum íraka. Hitt
kom þeim í opna skjöldu að sjálfir
skyldu þeir í engu njóta góðs af.
Þvert á móti tapa írakar stórum
fjárhæðum hvern dag sem Persa-
flóakreppan stendur.
En Irakar eru ekki einir um að
tapa á Persaflóakreppunni. Það
gera flest önnur ríki einnig. Ný-
frjálsu ríkin í Austur-Evrópu hafa
um áratugi getað gengið að olíu
frá Sovétríkjunum a langtum
lægra verði en því sem tíðkaðist á
hinum frjálsa heimsmarkaði. í
kjölfar þess að Austurblokkin
leystist endanlega upp á síðustu
mánuðum ársins í fyrra, var tekið
fyrir þessi viðskipti eins og önnur
á undirmarkaðsverði. Olíunoktun
í Austur-Evrópu er víða mikil og
því kom það eins og köld vatnsg-
usa framan í ráðamenn þar að
þurfa til viðbótar öllum öðrum
vanda að taka á sig olíukaup fyrir
stóran hluta, — eða jafnvel meiri-
hluta, — gjaldeyristeknanna. Það
er því auðvelt að ímynda sér þann
vanda sem það skapar í þessum
ríkjum þegar olíuverðið tvöfaldast
vegna Persaflóladeilunnar.
Allt fyrir samstöðuna
Bandaríkjaforseti lýsti því yfir í
vikunni að hann myndi beita sér
fyrir stórauknum lánveitingum Al-
þjóðabankans og Alþjóðagjald-
eyrissjóðsins til Austur-Evrópu-
ríkja. Fyrir forsetanum vakir að
sjálfsögðu að treysta samstöðu
heimsins gpgn írökum og koma í
veg fyrir brotthlaup þjóða sem
ekki treysti sér til að gjalda sam-
stöðuna því verði sem hún kostar.
Fyrir Austur-Evrópuríkin er þetta
fjármagn hins vegar lífsnauðsyn,
ef þau eiga með einhverju móti að
ráða við núgildandi heimsmark-
aðsverð á olíu. Og á þessu stigi
málsins veltir því enginn fyrir sér
hvað gerast kunni þegar lánin
falla í gjalddaga. Bush Bandaríkja-
forseti lýsti því hins vegar yfir við
Saddam Hussein er
áhyggjufullur. Hann átt-
aði sig ekki á þeirri
gjörbyltingu sem heim-
urinn hefur undirgeng-
ist á fáeinum árum.
Harkaleg viðbrögð um-
heimsins við innrásinni
í Kúvæt komu honum á
óvart.
sama tækifæri að einu gilti þótt
breyta þyrfti útlánareglum til að
Austur-Evrópuríkin fái þessi lán.
Þau ummæli segja sína sögu.
Þeir aðilar sem hagnast á Persa-
flóadeilunni eru teljandi á fingrum
sér. Olíuframleiðsluríkin hafa að
vísu beinan hagnað af núverandi
ástandi meðan það varir. Gróða-
gleði sumra þeirra kynni þó að
reynast skammvinn ef styrjöld á
Persaflóasvæðinu leiðir til stór-
felldrar eyðileggingar olíumann-
virkja. Vopnaframleiðendur hagn-
ast Ííka á ástandinu, a.m.k. ein-
hverjir. Bandaríkjamenn hafa e.t.v.
ávinning sem nemur því að þeir
treysta ítök sín og stíga nú fram í
sviðsljósið sem sigurvegarar kalda
stríðsins og allsherjaryfirvald
heimsbyggðarinnar; stórveldi af
því tagi sem sennilega hefur ekki
verið að finna í veröldinni síðan á
velmektardögum Rómverja.
Spurningin sem brennur á vör-
um fólks um heim allan er hins i
vegar þessi: Verður stríð, eða næg-
ir umsátrið til að kúga Iraka til
uppgjafar? Til viðbótar hafa er-
lendir fréttaskýrendur sett spurn-
ingarmerki við lengd hugsanlegr-
ar styrjaldar, mannfall og eyði-
leggingu.
„Polly Parton"_________________
Svörin eru ekki einföld. Al-
mennt virðist því trúað að styrjöld
myndi ekki taka nemaí hæsta lagi
fáeina daga áður en frakar væru
að fullu yfírbugaðir. Það er á hinn
bóginn ýmislegt sem mælir gegn
þessu ef málið er skoðað betur. Ir-
aksher er talsvert öflugur og vel
vopnum búinn. Varahlutir verða
að vísu fljótlega af skornum
skammti vegna viðskiptabannsins
og þátttöku Sovétmanna í því, en
vopn íraka eru mestanpart af sov-
éskum uppruna. Engu að síður má
reikna með að her íraka muni
duga til bardaga lengur en í
nokkra daga af þeim sökum.
„Mórallinn" í írakska hernum
virðist líka vera í góðu lagi enda
verður ekki annað séð af fregnum
frá írak en Hussein og stjórn hans
njóti almennrar hylli. Því má held-
ur ekki gleyma að náttúrufar
svæðisins er hermönnum Vestur-
landa framandlegt og erfitt viður-
eignar. Irakar eru aftur á móti á
heimavelli og vel bardagafærir í
hádegishitunum þegar Vestur-
landabúar eru varla færir um
stærri afrek en að blaka blæ-
vængnum.
„Dolly Parton“ skirðdrekarnir
sem minnst var á hér í upphafi eru
sovéskrar gerðar og nafngiftin er
til komin vegna þess hve þykkt
stál er í þeim framanverðum. Á
það hefur verið bent að Irakar eigi
4 þúsund skriðdreka en á svæðinu
eru hins vegar 600 bandarískir og
120 breskir skriðdrekar. Þrátt fyrir
algera yfirburði Bandaríkja-
manna og samherja þeirra í lofti,
eru ýmsir erlendir fréttaskýrend-
ur þeirrar skoðunar að þeir sem
ætli sér að sigra íraka á fáeinum
dögum, vanmeti stöðuna.
ðskyggjq______________________
Vestrænir stjórnarerindrekar í
Bagdad eru í persónulegum sam-
tölum sagðir vera mun svartsýnni
á áhrif viðskiptabannsins, heldur
sem svarar ríkjandi viðhorfum á
Vesturlöndum. Þeir sérfræðingar
eru líka til sem telja að þessi ríkj-
andi viðhorf séu fremur byggð á
óskhyggju en raunverulegum
staðreyndum málsins. í þessu sam-
bandi er m.a. bent á að ævafornar
smyglleiðir frá íran og Tyrklandi
opnist nú á ný fyrir þungri umferð.
Auk þess er auðvitað talsvert af
nauðþurftum framleitt í landinu
sjálfu.
Að því er næst verður komist
hafa Vesturveldin undir forystu
Bandaríkjanna ekki enn gert það
upp við sig hvort ráðist verði á ír-
aka. Enn sem komið er virðast
ráðamenn á Vesturlöndum þó
þeirrar skoðunar að rétt sé að bíða
eftir því að viðskiptabannið dragi
a.m.k. einhvern mátt úr óvinin-
um. Á hinn bóginn hefur reynslan
sýnt að það kostar sitt að halda
samstöðunni, sérstaklega hvað
varðar afstöðu arabaríkjanna.
Morðin í Jerúsalem urðu Banda-
ríkjunum kostnaðarsöm að því
leyti að þau neyddust til að brjóta
odd af oflæti sínu að því er við-
kemur allt að því skilyrðislausum
stuðningi við ísrael. Vegna þess
hve miklu þarf að kosta til að
halda samstöðunni gegn írak, er
ekki víst að Vesturveldin treysti
sér til að bíða of lengi eftir því að
viðskiptabannið hrífi.
Á meðan ferðast sovésk sendi-
nefnd milli ríkja vestan hinna
hrundu múra og biður um gott
veður fyrir íraka, þannig að finna
megi friðsamlega lausn sem allir
geti við unað. Kannski má spyrja:
Hvað gerist fyrst?
Samkeppni
um hús yfir borholur
Hitaveitu Reykjavíkur
Hitaveita Reykjavíkur efnir til samkeppni í samvinnu við Borgarskipulag
um hönnun húsa yfir borholur Hitaveitunnar, sem eru í borgarlandinu
og í Mosfellsbæ, samkvæmt keppnisgögnum og samkeppnisreglum
Arkitektafélags íslands.
Markmið keppninnar er að leiða fram hagkvæma lausn hvað varðar
notagildi, form og fegurð húsanna.
Heimild til þátttöku hafa íslenskir ríkisborgarar og útlendingar með fasta
búsetu á íslandi.
Heildarverðlaunafé er kr. 1.000.000,- Fyrstu verðlaun verða ekki lægri en
kr. 500.000,- Auk þess er dómnefnd heimilt að kaupa tillögur fyrir allt að
kr. 300.000,-
Keppnisgögn eru afhent hjá trúnaöarmanni dómnefndar Ólafi Jens-
syni, framkvæmdastjóra Byggingaþjónustunnar, Hallveigarstíg 1 í
Reykjavík, sími: 91-29266.
Tillögur skal afhenda trúnaðarmanni, eigi síðar en 31. janúar 1991, kl.
18.00 að íslenskum tíma.