Alþýðublaðið - 31.12.1992, Side 2

2
Fimmtudagur 31. desember 1992
fll»\lllll!líl)lll
HVERFISGÖTU 8-10 - REYKJAVÍK - SÍMI 625566
Útgefandi: Alprent hf.
Framkvæmdastjóri: Ámundi Ámundason
Ftitstjóri: Siguröur Jómas Björgvinsson
Auglýsingastjóri: Ámundi Amundason
Setning og umbrot: Leturval
Prentun: Oddi hf.
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing: 625566
Fax: 629244
Áskriftarverö kr. 1.200 á mánuöi. Verö í lausasölu kr. 90
Skyggnst um Evrópu 1992
ÁR HATIIRS OG
UPPLAUSNAR
Hrafn Jökulsson skrifar
Samstaða lítillar þjóðar
/
Arið, sem nú er senn á enda, hefur verið íslendingum erfitt. Þeir eru
án efa margir, sem geta tekið undir með höfúðskáldinu Snorra Hjartar-
syni, sem segir í einu ljóða sinna:
Komnir eru dagarnir
sem þú segir um: mér líka þeir ekki...
s
A þessu ári hefur orðið meiri samdráttur en um margra ára skeið, og
hann hefur sett mark sitt á gervallt þjóðlífið. Einkarekstur hefur dreg-
ist saman, veltan hefur minnkað í þjóðfélaginu, og tekjufallið neytt
stjómmálamenn til erfiðs niðurskurðar. Þetta hefur eðlilega skapað
deilur, sem hafa kynt elda ófriðar á vinnumarkaði. Við þessar aðstæð-
ur er hins vegar meiri þörf á samstöðu lítillar þjóðar en nokkm sinni
fyrr. Einungis þannig tekst okkur að vinna sigur í glímunni við nýjasta
og erfiðasta vanda þjóðarinnar, - atvinnuleysið.
A þessu ári hefur atvinnuleysið gert strandhögg á íslandi í meiri mæli
en nokkm sinn fyrr. Að sönnu er það miklu minna en í flestum ná-
grannalöndunum, þar sem skortur á vinnu er orðinn varanleg stað-
reynd. Það er hins vegar lítil huggun fyrir atvinnulausa íslendinga þó
hér á landi séu hlutfallslega færri án vinnu en með frændþjóðunum.
Aðstæður þeirra batna lítt við það, og ábyrgð forystumanna í stjóm-
málum og á vinnumarkaði minnkar ekki heldur við samanburðinn.
Islendingar em x eðli sínu jafnaðarsinnar. Tilurð þeirra sem þjóðar,
saga þeirra og menning, bera í senn vitni um mikla samheldni og ríka
andúð á stéttaskiptingu. íslendingar hafa verið stoltir af þeirri stað-
reynd, að á sama tíma og gjáin milli stéttanna í velferðarsamfélögum
Vesturlanda hefur stækkað, þá er jöfnuður ennþá einkeimi hins ís-
lenska samfélags, hvað sem líður dægurþrasi stjómmálanna. Það er
staðreynd, að allir Islendingar eiga kost á staðgóðri menntun, sem
stenst samjöfnuð við bestu skólakerfi Vesturlanda. Enginn þjóð á held-
ur betra heilbrigðiskerfi en við. Þær breytingar, sem orðið hafa í tíð nú-
verandi ríkisstjómar breyta engu um það.
/Atvinnuleysið getur hins vegar breytt þessari mynd. Það heggur að
rótum þess samfélags, sem hér hefur þróast, þar sem jöfnuður situr í
fyrirrúmi. I því felst vísir að eins konar stéttaskiptingu, þar sem annars
vegar em þeir sem hafa vinnu og komast bærilega af, og hins vegar fá-
mennur hópur fólks, sem er verulega illa statt. Það er vitaskuld skylda
samfélagsins, að sjá til þess að atvinnulaust fólk fái nægilega aðstoð til
að komast bærilega af. I þeim efnum skortir talsvert á hjá Islendingum,
ef til vill vegna þess að við höfum til þessa litla reynslu af atvinnuleysi
og hvemig á að bregðast við því. Þannig má minna á, að fáránleg lög
gera það að verkum, að einyrkjamir, sem hafa baslað í eigin rekstri,
eiga hér á landi ekki kost á sömu aðstoð og aðrir, verði þeir atvinnu-
leysinu að bráð.
Atvinnuleysi snýst þó ekki einvörðungu um fátækt og aukinn skort.
Það snýst ekki síður um sjálfsvirðingu og þátttöku í mannlegu félagi.
Fólk, sem langtímum saman er án vinnu, fær það fljótlega á tilfinning-
una að það sé óþarft, án tilgangs, og einungis til byrði. í kjölfarið sigla
hvers kyns félagsleg vandamál, aukið ofbeldi inni á heimilunum,
vífnuefnaneysla, fjölskyldur flosna upp, og sjálfsmorðum fjölgar.
Fómarlömbin em því miklu fleiri en nemur þeirri tölu, sem undarlega
samansettar atvinnuleysisskrár gefa upp. Opinber aðstoð ræður ekki
bót á þessu nema að litlu leyti. Atvinnuleysisbætur metta munna en
þegar fram í sækir plástra þær laskaða sjálfsvirðingu afskaplega illa.
/Atvinnuleysinu er einungis hægt að vinna bug á í samvinnu ríkisins,
atvinnurekenda og verkalýðshreyfingar. Á nýju ári ætti það að verða
markmið þessara aðila að hrinda því út í hafsauga. En til að það sé
hægt þarf gagnkvæman skilning. Það þarf nýja þjóðarsátt, þar sem
krónur í umslagið em ekki settar efst á forgangslistann, heldur aðgerð-
ir, sem miða að því að draga úr atvinnuleysinu. Verkföll og stríðsdans-
ar skila nákvæmlega engu við þær aðstæður sem nú ríkja í þjóðfélag-
inu.
X
I styrjöld komandi árs við böl atvinnuleysisins er samstaða lítillar
þjóðar eina vopnið.
Fórnarlamb stríðs. Fjögurra ára drengur á líkbörum í Sarajevo.
Man fólk enn bjartsýnina sem ríkti í
Evrópu fyrir fáeinum misserum? Þegar
múramir hmndu og kommúnistalöndin
losnuðu úr fjötmm einræðis; þegar bú-
ið var að senda út boðsmiða vegna
væntanlegs fjöldabrúðkaups Evrópu-
landanna. Landamæri virtust tómur til-
búningur, einsog Pétur Gunnarsson
fullyrti í ljóði fyrir margt löngu. Kalda
stríðinu var sannanlega lokið, ráða-
menn heimsins boðuðu nýja skipan í
nýrri veröld og betri.
Bjartsýni Evrópumanna átti sér helst
hliðstæðu í því andrúmslofti sem fyllti
ungt fólk samevrópskum eldmóði upp-
úr síðustu aldamótum. Þá sögðu menn
að stríð og villimennska heyrðu sög-
unni til, siðmenningin hefði svör við
öllum spumingum og ágreiningsefn-
um. Þetta vonglaða æskufólk var
skömmu síðar borið á bálköst heims-
styrjaldar sem átti upptök sín í Saraje-
vo; þegar serbneskur táningur, Gavriló
Prinsip, stútaði þurrpumpunni Frans
Ferdínand, ríkisaifa Austurríkis- Ung-
verjalands.
Fómarlömb ársins 1992 em mörg.
Bjartsýnin er dauð og lítil innistæða
reyndist víðast hvar fyrir umburðar-
lyndinu þegar að kreppti. Frá samein-
uðu Þýskaiandi berast váleg tíðindi af
útlendingahatri og nýnasisma. Að
sönnu virðast flestir Þjóðverjar hafa
skömm á þeim krúnurökuðu idjótum
sem nú vaða uppi. Ef sagan er að end-
urtaka sig í Þýskalandi, þá virðist skii-
greining Marx eiga næsta vel við: Að
það sem eitt sinn var harmleikur endur-
taki sig - sem skrípaleikur.
En það er ekki hægt að afgreiða öld-
ur þjóðemisofstækis í Þýskalandi sem
tóman skrípaleik. Nasistar drápu út-
Iendinga í að minnsta kosti þrettán
borgum um gervallt landið árið 1992.
Afturganga þjóðemisofstækisins fer
raunar ljósum logum um alla Evrópu.
Mörg lýðvelda hinna sáluðu Sovétríkja
em vettvangur illskiljanlegra en haturs-
fullra deiina millum þjóða og þjóða-
brota.
Armenar og Azerar berast á bana-
spjót. Þúsundir hafa fallið í stríði um
Nagomo-Karabakh. Svona hafa frétta-
skeytin hjjóðaö dag eftir dag og mánuð
eftir mánuð.
í Georgíu berjast Suður-Ossetar við
Georgíumenn í krafti þeirrar hugsjónar
að fá að sameinast Norður-Ossetum
sem nú tilheyra Rússlandi. í norður-
hluta Georgíu hafa síðan Abkhazar
vaknað til vitundar og krefjast sjálf-
stæðis. Og í Norður- Ossetiu sló í
brýnu millum Osseta og Ingusha.
Hvurjir em eiginlega þessir Ossetar,
Abkhazar og Ingushar?
Þrjár af þeim óteljandi þjóðum Sov-
étríkjanna sem hafa skotið upp kollin-
um eftir að íshella kommúnismans
bráðnaði, og krefjast frelsis og sjálf-
stæðis. í krafti „sögulegs réttaF', sem
einatt er harla óljós, er lumbrað á
minnihlutahópum og þjóðabrotum.
Niðurstaðan er blóðug ringulreið sem
ekki sér fyrir endann á.
Mikael Gorbatsjov margvaraði við
hættunni á allsherjar styrjöld í Sovét-
ríkjunum en talaði fyrir daufum eymm.
Hann gekk svo langt að segja að ef
borgarastríð hæfist innan Sovétríkj-
anna yrði blóðbaðið í Júgóslavíu heit-
inni einsog brandari í samanburði.
Enginn mannlegur máttur virðist fær
um að stöðva þær öldur ofsa og haturs
sem ríða yfir í austri. Fátækt, hungur,
fáífæði og ótti er sá óþijótandi eldivið-
ur sem borinn er á bál hatursins.
í Rússlandi voma draugar fortíðar-
innar, albúnir að steypa veikri stjóm
Jeltsíns. Það má mikið vera ef ekki
dregur til meiriháttar tíðinda á nýju ári:
Atvinnulífið er í rúst og hagur almenn-
ings versnar og versnar.
Enginn talar lengur um „nýja og
sameinaða Evrópu“.
Evrópa er í upplausn. Vanmáttur
voldugustu ríkja heims til að stöðva
bræðravígin á Balkanskaga er sorgleg-
ur vitnisburður um Evrópu á þröskuldi
nýrrar aldar.
Sigurvegari ársins 1992 er Slobodan
Milosovic forseti Serbíu. Hann hefur
dregið ráðamenn voldugustu ríkja
heims á asnaeyrunum. Serbar ráða
fjórðungi Króatíu og tveimur þriðju
hlutum Bosníu-Herzegóvinu. Tugþús-
undum hefur verið slátrað, milljónir
hraktar frá heimilum sínum eða haldið
í miskunnarlausri herkví. Og fyrir
skemmstu rúllaði Milosovic yftr Mílan
Panic í forsetakosningum í Serbíu.
Panic, síðasta hálmstrá frjálslyndisafla
í Serbíu, var st'ðan hrakinn frá völdum
sem forsætisráðherra.
Það er ávísun á meira stríð, enn
grimmilegra blóðbað.
Það verður barist í Kosovo árið
1993. Kosovo tilheyrir Serbíu en 85%
íbúanna, um tvær milljónir, eru Alban-
ir.
Það verður barist í Sandjakhéraði í
Serbíu þar sem múslímar em í meiri-
hluta.
Og arabalöndin ætla að skerast í
leikinn. Þau hafa gefið hinum vestræna
heimi frest til 15. janúar 1993 til þess
að stöðva helför múslíma í Bosníu.
Balkanstríðið er þá ekki lengur borg-
arastyijöld einsog sumir hafa haldið
fram heldur trúarbragðastyrjöld.
„Brandarinrí1 getur snúist uppí þriðju
heimsstyrjöldina.
Það kraumar víðar í Evrópu. Lög-
skilnaður Tékka og Slóvaka tekur gildi
um áramótin og þarmeð líkur áratuga
sambúð sem aldrei vom neinar for-
sendur fyrir. Innan Slóvakíu er hins-
vegar umtalsverður ungverskur meiri-
hluti sem telur að réttur sinn sé fyrir
borð borinn; sömu sögu er raunar að
segja af Ungverjum í Rúmeníu og
Serbíu.
Það andar köldu millum Pólverja og
Litháa og nöturleg tíðindi berast frá
Eistlandi og Lettlandi um stórfelld
mannréttindabrot.
Það virðist sama hvert litið er: Um-
burðarlyndið hefur vikið fyrir sérhags-
munum. Árið 1992 var ár haturs og
upplausnar; skelfileg andstæða bjart-
sýninnar sem fyrir fáum misserum
fékk menn til þess að trúa því, rétt eins-
og um síðustu aldamót, að landamæri
væm tilbúningur og að siðmenningin
hefði svör við öllum spumingum.
Þýskir nasistar. Drápu útlendinga í þrettán borgum um gervallt Þýskaland árið 1993.