Alþýðublaðið - 30.12.1994, Blaðsíða 6

6
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
FOSTUDAGUR 30. DESEMBER 1994
Stór-
J. Edgar Hoover bandarískur forstjóri
FBI, heföi orðið 100 ára, 1. janúar.
J.D. Salinger bandarískur rithöfundur
verður 75 ára, 1. janúar.
Victoria Principal bandarísk leikkona
verður 50 ára, 3. janúar.
Gerald Durell breskur rithöfundur
verður 70 ára, 7. janúar.
Elvis Presley bandarískur söngvari
hefði orðið 60 ára, 8. janúar.
Rod Stewart breskur söngvari verður
50 ára, 10. janúar.
Paul Newman bandariskur leikari
verður 70 ára, 26. janúar.
John Ford bandarískur kvikmyndaleik-
stjóri hefði orðið 100 ára, 1. febrúar.
Bob Marley jamaískur tónlistarmaður
hefði orðið 50 ára, 5. febrúar.
Jack Lemmon bandarískur leikari
verður 70 ára, 8. febrúar.
Mia Farrow bandarísk leikkona verður
50 ára, 9. febrúar.
Robert Altman bandarískur kvik-
myndaleikstjóri verður 70 ára, 20.
febrúar.
Roger Daltrey breskur tónlistarmaður
verður 50 ára, 1. mars.
Pierre Boulez franskt tónskáld verður
70 ára, 26. mars.
Eric Clapton breskur gítarleikari verð-
ur 50 ára, 30 mars.
Billie Holiday bandarísk söngkona
hefði orðið 80 ára, 7. apríl.
Dudley Moore breskur leikari verður
60. ára, 19. apríl.
Anthony Quinn bandarískur leikari
verður 80 ára, 21 apríl.
Orson Welles bandarískur kvikmynda-
leikstjóri hefði orðið 80 ára, 6. maí.
Pete Townshend breskur tónlistar-
maður verður 50 ára, 19. maí.
Cher bandarísk söngkona verður 50
ára, 20. maí.
Jean-Paul Sartre franskur heimspek-
ingur hefði orðið 90 ára, 21. júní.
Patrice Lumumba forsætisráðherra í
Kongó hefði orðið 70 ára, 2. júlí.
Daiai Lama trúarleiðtogi frá Tíbet
verður 60 ára, 6. júlí.
Carl Orff þýskt tónskáld hefði orðið
100 ára, 10. júlí.
P.D. James breskur rithöfundur verð-
ur 75 ára, 3. ágúst.
Charles Bukowski bandariskur rithöf-
undur hefði orðið 75 ára, 16. ágúst.
Clara Bow bandarísk leikkona og kyn-
bomba hefði orðið 90 ára, 25. ágúst.
Van Morrison írskur tónlistarmaður
verður 50 ára, 31. ágúst.
Greta Garbo sænsk kvikmyndastjarna
hefði orðið 90 ára, 18. september.
Mickey Rooney bandarískur leikari
verður 75 ára, 23. september.
Brian Ferry breskur tónlistarmaður
verður 50 ára, 26. september.
Jerry Lee Lewis bandarískur rokkari
verður 60 ára, 29. september.
Buster Keaton bandarískur kvik-
myndagerðarmaður hefði orðið 100
ára, 4. október.
Juan Perón argentínskur einræðis-
herra hefði orðið 100 ára, 8. október.
Luciano Pavarotti ítalskur tenór verð-
ur 60 ára, 12. október.
Margaret Thatcher breskur forsætis-
ráðherra verður 70 ára, 13. október.
Montgomery Clift bandariskur leikari
hefði orðið 75 ára, 17. október.
John Keats bresktskáld, 31. október
eru 200 ár frá fæðingu hans.
Richard Burton breskur leikari hefði
orðið 70 ára, 10. nóvember.
Robert F. Kennedy bandarískur
stjórnmálamaður hefði orðið 70 ára, 20.
nóvember.
Goldie Hawn bandarísk leikkona verð-
ur 50 ára, 21. nóvember.
Augusto Pinochet chileanskur ein-
ræðisherra verður 80 ára, 25. nóvem-
ber.
Woody Allen bandarískur kvikmynda-
leikstjóri verður 60 ára, 1. desember.
Frank Sinatra bandarískur söngvari
verður 80 ára, 12. desember.
Georg VI breskur kóngur hefði orðið
100 ára, 14. desember.
Edit Piaf frönsk söngkona hefði orðið
80 ára, 19. desember.
William Shakespeare skrifaði
Draum á Jónsmessunótt 1595.
Imaímánuði 1895 komu til
Reykjavíkur tveir menn, annar
enskur og hinn íslenskur, færandi
fagnaðarboðskap hins borðum
prýdda Booths hershöfðingja. I
október er svo skýrt frá því í blöð-
um að Hjálpræðisherinn hafí náð
undraverðri fótfestu í Reykjavík á
skömmum tíma. Hann hafi fest
kaup á Hótel Reykjavík og byijað
að halda vakninga- og trúboðssam-
komur í þeim húsakynnum. Þá sé
herinn byrjaður að gefa út mánaðar-
blað er nefnist Herópið. Fæddur var
þetta ár Davíð Stefánsson frá
Fagraskógi sem ungur varð eitthvert
ástsælasta skáld þjóðarinnar.
Tvenns konar samband komust
íslendingar í við umheiminn
1905. Um sumarið barst hingað
fyrsta Marconi- loftskeytið, eins og
það var kallað, útlenskar fréttir sem
ferðuðust yfir 1850 rasta veg á einu
augabragði. Sunnlenskum bændum
var ekki skemmt og riðu hundruð-
um saman til Reykjavíkur vegna rit-
símamála. Svo var það annað og
ekki ómerkara samband, nefnilega
við hinar miklu veiðilendur. Blaðið
Reykjavík skýrir svo frá: ,,Andatrú-
armenn eru nú famir að leika listir
sínar hér í bænum og særa fram sálir
dáinna manna til viðtals við sig.
Forsprakkarnir eru frú ein hér í
bænum og Einar Hjörleifsson rit-
stjóri. Ganga miklar sögur um bæ-
inn af kyngi þeirra, en misjafnlega
er af henni látið. Davíð Östlund
hefur haldið tvo fyrirlestra fyrir
fullu húsi til þess að fordæma athæfi
þeirra. Er eftir honum haft að eng-
inn skuli trúa að þeir eigi tal við
framliðna menn, heldur tali þeir við
drýsildjöfla, plötupúka, sem blekki
þá með því að koma fram f gervi
þeirra anda, sem kallað er á. Einn af
þeim sem fram hafa verið kallaðir
kvað hafa verið Jónas sál. Helga-
son organisti, og á hann að hafa lát-
ið lítið yfir sönglistinni hinumegin."
s
Arið 1905 birti skrifstofumaður í
Bern í Sviss fáein greinakorn
sem átu eftir að breyta heiminum.
Albert Einstein setti fram fyrri
hluta afstæðiskenningar sinnar.
Norðmenn fengu að kóngi danskan
Minnismerki úr snjó sem Rikharður Jónsson myndhöggvari gerði um sjó-
menn sem drukknuðu í Halaveðrinu 1925.
Meðan Lúsítanía sökk og æsku-
lýður Evrópu hfmdi í forinni
við Ypres og Neuve Chapelle, rúinn
stórmennskudraumum og stríðs-
frægð, var öllu friðlegra vestur f
Ameríku nema hvað sá eini sanni
Douglas Fairbanks fór hamförum í
bfóhúsum. Dýrlingur eða djöfull f
mannsmynd - Raspútín vafði kon-
uni og keisaraynju um fingur sér og
sögðu sumir að hann væri nánast
einvaldur í Rússíá. Það fór margt
ungmennið sem mikið hafði verið í
lagt fyrir lítið 1915 - sá skaði var
seint bættur.
/
Islendingar eru aldrei nógsamlega
minntir á sín óblíðu náttúruöfl og
stundum gcrist það með hinu
hörmulegasta móti. Eitt slíkt skipti
var 8. febrúar 1925 þegar aftakaveð-
ur af landnorðri gekk yfir allt land-
ið. Það gekk eftir sem menn óttuð-
ust að veðurofsinn varð hvað mestur
á Halamiðum og á öðrum og þriðja
degi tóku togarar þaðan að tínast til
hafnar, huldir klakabrynju og brotn-
ir ofan þilja. Tveir togarar áttu ekki
afturkvæmt, Leifur heppni frá
Reykjavík og enskur togari sem
gerður var út frá Hafnarfirði. Þenn-
Fyrsta kvikmyndasýningin var í París fyrir hundrað árum. Þar var meðal
annars sýnd myndin Morgunverður kornabarnsins og þótti fyndin.
hann hafði ekki tekið eftir því hve-
nær gáfan þoldi hnekk og varð
brostin. Þegar frá leið varð hann
þess vís að vængjum hans hafði
daprast flug og hann fór að hugsa
um hvemig þeir hefðu verið settir
saman og lærði að hugsa vísvitandi
en gat ekki lengur ílogið af því ást
hans á fiugi var horfin og hann
mundi það eitt að sú var tíð að hann
fló án átaks.“ Skrifaði Ernest Hem-
ingway um skáldbróður sinn og
landa F. Scott Fitzgerald en meist-
araverk hans The Great Gatsby koni
út 1925. Annað slórvirki leit einnig
dagsins Ijós, að höfundi sínum ný-
látnum: Málaferlin, um hrakfarir
Jósefs K. í myrkum og ijandsamleg-
um heimi. Hiifundur Franz Kafka,
skrifstofumaður og gyðingur frá
Prag.
Fylgismenn Hitlers voru aldrei
ýkja margir á íslandi, enda fátt
um gyðinga hér til að fjandskapast
út í. Hópur ungra manna af skáixi
sem lögregla og herlögregla reyndi
árangurslaust að ná tökum á með
kylfum, slökkvudælum og táragasi.
Allt síðdegið og Iangt fram á nótt
herjuðu hjarðir af snarvitlausum,
blindfullum hermönnum og laus-
ingjalýð um göturnar og lenti saman
við hópa af reiðum borgarbúum,
sem ekki gátu unað því að skríllinn
hefði alla sína hentisemi. Þetta var
blendingur af taumlausri gleði,
ónotaðri innibyrgðri athafnaþrá,
sem haldið hafði verið í skefjum ár-
um saman undir grjóthörðum aga,
og óhjákvæmilegum ríg milli her-
námsliðsins og almennings. Nú
braust þetta út i' Ijósum loga og olli
því að fólk rauk hvað á annað eins
og grimmir hundar.“ Þetta voru
stríðslokin í Reykjavík 1945, lýsing
sjónarvotts, og þjóðin mestöll að
flytja úr moldarholum í hermanna-
bragga...
16. júní 1945 var fyrsta atóm-
sprengjan sprengd í Alamogordo
heiniilum fann þó hvöt hjá sér til að
þramma um bæinn á árunum í
kringum 1935 undir svörtum haka-
krossum á rauðum fleti og íklæddir
brúnum skyrtum að hætti þýskra.
Bannlögin góðu voru endanlega úr
sögunni þetta ár og samkvæmt nýrri
áfengislöggjöf hófst sala á sterkum
vínum á nýjan leik 2. febrúar. Þann
dag var ös í útsölu áfengisverslunar-
innar og náttúrlega keypt langmest
af brennivfni. Um kvöldið voru
fangageymslur orðnar svo fullar að
lögreglan varð að hætta handtökum
ölóðra manna og þóttist hún þó hafa
ástæðu til að taka fleiri. Þeir áttu
spjall í' síma Hermann Jónasson
forsætisráðherra og Kristján X
kóngur þann 1. ágúst er Island
komst í talsímasamband við útlönd.
Þeir settu lög í Númberg 1935 og
gyðingar töldust upp frá því
undirmálsborgarar í Þriðja ríkinu og
vei þeim aría sem lagði lag sitt við
fólk af þeim kynstofni. Hann var
ekki hár í loftinu og kannski ekki
ýkja hugumstór, Arabíu- Lawr-
ence, en markvisst náði hann að
sigrast á upplagi sínu úti í eyði-
mörkinni. Svo komu gömlu menn-
irnir og stálu sigrinum, eins og hann
skrifaði, og líklega var Lawrence
saddur lífdaga þegar hann fórst í
mótorhjólaslysi 1935. Það er máski
ekki óviðeigandi að segja að menn
hafi flotið sofandi að feigðarósi
þetta ár: Það var dönsuð rúniba,
Gréta Garbo túlkaði harmþmngnar
ástir Ónnu Karenínu á hvíta tjaldinu
og á Broadway sungu menn Porgy
og Bess. Líklega vom menn ekki
búnir að gera sér grein fyrir réttu
eðli kommúnista og nasista sem
hvarvetna þrömmuðu.
Aldrei hafði Reykjavík líklega
verið svo nærri algjöru styrj-
aldarástandi eins og þennan dag,
þegar friðurinn skall á. Allur mið-
bærinn var ein örvita ringulreið,
Davíð Stefánsson frá Fagraskógi
fæddist 1895.
Arabíu-Lawrence fórst í mótor-
hjólaslysi 1935, ekki gamall maður
en saddur lífdaga.
Gorbatsjov varð leiðtogi Sovétríkj-
anna og hélt að væri hægt að betr-
umbæta kommúnismann.
an dag dmkknuðu 74 menn en 5
fómst á landi.
Skáldgáfa hans var eins náttúrleg
og víindi í duftinu á fiðrildis-
vængjum. Þar kom að hann skildi
þetta ekki fremur en fiðrildið og
Halldór Laxness fékk Nóbelsverðlaunin 1955.
prins og kölluðu Hákon. Salóme
dansaði fáklædd með höfuð Jóhann-
esar skírara í frumuppfærslu á ópem
eftir Richard Strauss og olli það
almennri hneykslan. Það var vem-
lega farið að halla undan fæti hjá
þeim ráðlausa Nikulási tsar. Rússar
seildust of langt í Mansjúríu og við
Tsushima gereyðilögðu Japanir
flota þeirra. I janúar ætlaði múgur
friðsamra verkamanna á fund keis-
arans með bænaskrá um bætt kjör. I
fáti hófu hersveitir skothríð á
göngumenn og fjöldi þeirra féll. Það
varð bylting, eða svona hérumbil.
Ofriðnum lauk ekki fyrr en keisar-
inn lofaði að stofnsetja þjóðþing,
svokallaða Dúmu, sem hann leysti
svo upp við fyrsta tækifæri.
Frá áramótunum 1915 öðluðust
bannlögin fullt gildi. Þá var
ekki aðeins óheimilt að flytja áfengi
til landsins, heldur var einnig bann
við allri áfengissölu í landinu. Sem-
sé þurrt Island, enda fögnuðu bann-
menn unnum sigri. Kurr var hins
vegar í andbanningum sem töldu
lögin óþolandi skerðingu á persónu-
frelsi og spáðu að þau myndu gefast
illa. Ekki gekk heldur alltaf friðsam-
lega að framfylgja bannlögunum og
í mars var eftirfarandi frétt símuð til
Vísis frá Vestmannaeyjum: „Templ-
arar standa hér fyrir miklu götuupp-
þoti. Halda þeir að lítilsháttar áfengi
hafi borist á land úr Botníu. Gera
þeir árásir á friðsama menn, nema
sterka menn snerta þeir ekki. Al-
mennur viðbjóður er hér á athæfi
þessu.“