Alþýðublaðið - 20.01.1995, Qupperneq 12

12
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 20. JANÚAR 1995
Gluggað í bréf sem Davíð Stefánsson skrifaði Sigurði Nordal,
Birni O. Björnssyni og Theodóru Thoroddsen
Hvítt og svart - það eru mínir
Stundum fyllist ég vígamóði. Þá
langar mig að segja kennurunum
til syndanna og mylja skólann
niður í eldivið handa fátækling-
um, sem verða að hírast í köldum
kjallarakompum.
Bréf Davíðs til Sigurðar Nordals,
skrifað veturinn 1916-17. Davíð
var um tvítugt og við nám í
Menntaskólanum í Reykjavík.
Ég er æstur. Ég er bæði heUbrigð-
ur og brjálaður. Ég elska engan -
og er ástlaus. En sá, sem engan
elskar, er ófreskja. Ef til vill hef
ég aldrei elskað neinn. Ég hef að-
eins haldið það. En ég veit, að ég
hef verið elskaður...
Bréf Daviðs til Sigurðar Nordals,
skrifað veturinn 1916-17.
Mig langar jafnvel stundum til
þess að setja eitthvert argvítugt
leirhnoð í blöðin til að láta fólkið
lofa það, - til að sjá hvað það er
heimskL
Bréf Davíðs Stefánssonar til
Sigurðar Nordals, skrifað 1917.
Kæriega þakka ég yður bréfið.
Það er siður en svo að ég þykkist
af dómi yðar, um kvæði mín, er
ég sendi í sumar. Þér megið trúa
því, að mér þykir vænt um að
heyra dóma þeirra, sem ég treysti
og veit að hafa bæði þekkingu og
vit á skáldskap. Mér þvkir vænt
um að þeir segi mér til syndanna,
- og þó er langt frá því að ég sé
ævinlega á sama máli. Ég er það
ekki vegna þess, að ég álíti mig að
nokkru leyti þeim freniri eða
snjallari, heldur eru tiifinningar
mínar óskyldar þeirra, en mitt
fyrsta boðorð í skáldskapnum er
þetta: Vertu þú sjálfur.
Bréf Davíðs til Theodóru
Thoroddsen skáldkonu, skrifað í
Fagraskógi 27. nóvember 1917.
Ég er nýlega kominn af flækingi.
Fór inn á Akureyri og gisti þar
nokkra daga. Þar liggur andieysið
í loftinu og þar eru oddborgarar
og rabbarbaravín. Ég fór þaðan
fullur af - leiðindum.
[...] Annars iofsyng ég fáar konur
þessa stundina. Ég gjöri raunar
meira að því að lasta þær en lofa
- þó líklega væri réttast að gjöra
sig þar ekki að dómara. Og ég
skal játa það að kvenhatur er iík-
lega ætíð sprottið af vanþekkingu
á sál konunnar. Þess vegna er best
að segja fátt - en reyna að skilja
meira.
Bréf Davíðs til Theodóru
Thoroddsen, skrifað í Fagraskógi
28. mars 1918.
Framtíðardraumar mínir hafa
alltaf verið glæsilegir. Og það
skuluð þið hugga ykkur við, vinir
mínir, að ég er ekki vonlaus um
að geta náð þeim tökum á sjálfum
mér, að ég geti gert suma þeirra
að veruleika. Ef mér tekst það
ekki - þá er ég úr sögunni.
Bréf Davíðs til „Boðnarfélaga",
skrifað í Fagraskógi 15. júní 1920.
Davíð var þá 25 ára.
Boðn var ungskáldafélag.
Nei, ég er ekki ástfanginn af þeim
dönsku, og þó veit ég að þetta eru
vænstu konur. En tölum ekki um
konur - það er nóg neyðast til að
hugsa um þær, verða að krjúpa
fyrir þeim og kveljast þeirra
vegna og kvelja þær. Litla, hvíta
dúfan mín! Líklega er ég búinn að
vængbrjóta hana af því hún reyn-
ir ekki að fljúga frá mér.
Bréf Davíðs til Björns O.
Björnssonar, skrifað í Kaup-
mannahöfn 20. september 1920.
Ef þú kemur til Caprí á undan
mér, heilsaðu þá svarthærðri
smámeyju með föla vanga. Ef þú
segir henni, að ég hafi kysst hana
og dansað með hana í fanginu af
gleði, þá kannast hún við mig.
Hvíslaðu að henni Katarínu litlu,
að ég gleymi henni aldrei og sigli
með hana í huganum inn í bláu
sæhöllina undir berginu.
Bréf Davíðs til Sigurðar Nordals,
skrifað í Róm 13. apríl 1921. Davíð
var þá 26 ára.
Gorkí segist hata rússncska
bændur. Það hryggði mig að
heyra... Þá er ég illa svikinn, ef
bændur og svcitalýður er ekki
kjaminn úr hverri þjóð, þej»ar
öllu er á botninn hvoIfL A Islandi
er ég ekki í neinum vafa um að
svo sé. Við eigum blátt áfram
enga aðra menningu en bænda-
menninguna. Lífið í sjávarþorp-
unum heima er hvorki fugl né
fiskur, hvorki innlent né útlenL
Bréf Davíðs til Björns O.
Björnssonar, skrifað á Ítalíu 15.
október 1921. Davíð var þá 26 ára.
Ég veit það, að ég hef oft orðið til
þess að hryggja vini mína með
lífsháttum og kvæðum mínum, en
ef til vill hefur náttúran gefið mér
meiriástríður en sumum öðrum
[...] Ég er þó á engan hátt að af-
saka mig, hvorki fyrir öfgar mín-
ar í Ijóði né lífi. Efalaust hefði get-
að tamið betur skapsmuni mína,
hefði ég viljað kúga eðli mitt [...]
ekki hef ég oft þurft að iðrazt - þó
að stundum hafi samvizkan kval-
„...svo kvaddi hann þær." Úr upp-
færslu Leikfélags Akureyrar á
Svörtum fjöðrum. Dofri Her-
mannsson, Bergljót Arnalds og
Rósa Guðný Þórsdóttir í hlutverk-
um sínum.
„Eg veit það, að ég hef oft qjk$n»
ið til þess að hryggja vini mína
með lífsháttum og kvæðum
mínum, en ef til vill hefur nátt-
úran gefið mér meiri ástríður
en sumum öðrum.”
Rætt við Gísla Jónsson menntaskólakennara um kynni hans af skáldinu
Svo heppinn
að vera vikapiltur Davíðs
Gfeli Jónsson raenntaskóia-
kennari á Akureyri kynntfet Davíð
Stefánssyni, bæði pcrsónulega og í
gegnum Amtsbókasafnið. Alþýðu-
blaðið sneri sér til Gfela og Iagði
fyrir hann nokkrar spumingar
um skáldið.
Hver voru fyrstu kynni ykkar
Davíðs?
,JÉg man þetta ekki alveg fyrir
vísþ en held að þau hafi orðið, þegar
ég kom inn í stjómamefnd Amts-
bókasafnsins 1958. Vera má að við
höfum eitthvað kynnst fyrr í Stúd-
entafélaginu. Þó held ég það ekki.
Davíð mun að mestu hafa verið hætt-
ur að sækja þar fiindi, þegar ég kom.
I stjómamefhd Amtbókasafnsins
var Davíð formaður nokkur ár, eftir
að hann lét af starfi bókavarðar.Lár-
us Zophaníasson amtsbókavörður
er, þegar þessi orð em töluð, að
kanna vandlega tildrög þess að Dav-
íð varð bókavörður á Akureyri. Að-
búnaður safhsins mun ekki hafa ver-
ið björgulegur, þegar Davíð tók við.
í Amtsbókasafnsnefndinni reyndi
ég að hjálpa Davíð, Áma Jónssyni
bókaverði og öðmm góðum mönn-
um í þeirri viðleitni að koma sóma-
samlegu húsi yfir safnið. Það tókst,
eftir því sem þá þótti vera. Því miður
var Davfð látinn fyrir nokkm, þegar
safhið fluttist í nýja húsið.“
Hvemig var Davíð í viðkynn-
ingu?
„Hann var alþýðlegur, hlýr, góð-
viljaður. Ég var svo heppinn að fá að
vera vikapiltur hjá honum eða með-
hjálpari, þegar hann sá um útgáfu
bókarinnar Skáldið á Sigurhæðum,
um séra Matthías. Hann var kröfu-
harður við sig og aðra, afskaplega
vandvirkur, þoldi ekki prentvillur.
Hann var mér vænn. Tók hveiju
sinni á móti mér með alúð og gest-
risni. Mér fannst ég skynja í honum
alla kosti íslensks bónda og sveitar-
höfðingja.“
Ræddi Davíð við þig um skáld-
skap sinn og verk annarra skálda?
„Aldrei um skáldskap sinn og ekki
samtímahöfunda. En um eldri
skáld kom það fyrir."
Hvert telur þú að hafi verið eft-
irlætisskáld hans?
„Þessu get ég alls ekki svarað. En
hann sýndi mér einu sinni vísu sem
hann hafði skrifað upp úr Völsunga-
kviðu hinni fomu og haft í veskinu
sínu ámm saman. Hann sagðist
halda að þetta væri fallegasta vísa á
íslensku. Hún er svona (og glittir
ekki þama í Skógarhindina?)“:
Svo bar Helgi
af hildingum
sem íturskapaður
askur afþymi
eða sá dýrkálfur
döggu slunginn
sem öfrifer
öllum dýrum
og hom glóa
við himin sjálfan.
Stundum er talað um að þrátt
fyrir hinar miklu vinsældir Davíðs
Stefánssonar hafi hann verið ein-
fari og oft lokað sig af frá heimin-
um. Er það rétt mynd af skáldinu?
„Ég held ekki. Hann var oft einn
að vísu og einfari í þeim skilningi, að
hvorki fyrr né síðar fór hann troðnar
slóðir. Þegar hann varð stúdent, fór
hann til dæmis einn upp á Öskjuhlíð,
klæddi sig úr hverri spjör og velti sér
í moldinni, eins og hestur sem laus er
við reiðinginn.
Jú, hann var einhleypur og bjó
einn. En hann lokaði sig ekki frá um-
heiminum nema þegar hann taldi sig
þurfa næði til skáldskapar. Þá gat
hann beðið þess lengi einn og hljóð-
ur, að skáldgyðjan vitjaði hans. Það
er svona einfalt.
En hann var líka mannblendinn,
var í félögum, nefndum, sótti þing og
samkvæmi, tók á móti gestum,
heimsótti fólk, var úti í Fagraskógi á
hveijum jólum, ef hann gat. Nei,
hann var ekki einfari í venjulegum
skilningi. Hann var hjálpsamur og
bamgóður og ég veit að hann gerði
góðverk sem mér er ekki heimilt að
segja frá.“
Fylgdist hann með þjóðfélags-
málum og ræddi þau?
„Vafalaust fylgdist hann vel með,
en þjóðfélagsmál ræddi hann ekki
við mig, svo að ég muni.“
Var Davíð jafn mikill l£Fs-
nautnamaður og sagan hermir?
„Þessu get ég ekki svarað af neinu
viti, enda er orðið lífsnautn skilið á
ýmsa vegu, og þó svo að við grípum
til útlenda orðsins hedónismi, þá
hjálpar það ekki. Vafalaust heftir
hann notið lífsins á margan hátt, en
ég ætla að grípa til frægra vísuorða
eftir Jónas Hallgrímsson:
Hvað er langlífi?
Lífsnautnin frjóa,
alefling andans
og athöfn þörf.
í skilningi Jónasar er mér óhætt að
segja að Davíð hafi verið mikill líf-
snautnamaður, hvað sem öðm líð-
ur.“
Fannst þér Davíð Stefánsson
vera sáttur við ævi sína og Iffs-
verk?
„Þessari spumingu get ég ekki
svarað."
ið mig og dæmt. Þá hafa sum
beztu kvæði mín orðið til. Hvítt
og svart - það eru mínir Iitir.
[...] Hvað sem kvæðum mínum
líður þá hef ég orkt eins og mér
var eðlilegt - kvæði mín eru blóð
af mínu blóði og sál af minni sál.
Ég hef aldrei viljað vera málsvari
siðleysis né svívirðu, og hafi ein-
hver kvæði mín þannig löguð
áhrif á lesendur þeirra, þá verð ég
að álíta að hugsun og skilningur
lesandans sé ekki nægilega þrosk-
aður. Hitt get ég vel játað, að vel
hefðu mörg kvæði mín mátt
óprentuð liggja. Það er ómögulegt
að synda fyrir öll sker, vinur
minn.
Bréf Davíðs til Björns O. Björns-
sonar, skrifað á Akureyri 2. desem-
ber 1922. Davíð var þá 27 ára.
Það hefur oltið á ýmsu síðan við
sáumst síðast. Ég hef heilsað og
kvatt, komið og farið, notið og
kvalizt - og þá er lífi mínu lýst.
Við erum báðir ungir menn og
eigum eftir að lifa lengi. Við eig-
um eftir að gera mikið; verum að-
eins djarfir og hugumstórir! Allir
læra af lífinu og lífið er vert þess
að lifa. Ég yrki. Það er hið eina
sem ég geri og get gerL
Bréf Davíðs til Björns O. Björns-
sonar, skrifar í Reykjavík 3. sept-
ember 1924. Davíð var þá 29 ára.
Faðir minn andaðist 25. maí, eins
og þú munt nú hafa séð. Mér þótti
vænt um að vera hcima, og hann
er fyrsti maður sem ég hef séð
deyja. Það fékk svo mikið á mig,
að mér finnst ég vera annar mað-
ur síðan, að ýmsu leyti. Elskulegri
föður get varla hugsað mér. Það
var þungt að sjá hann kveljast og
geta ekkert gerL
Bréf Davíðs til Björns O. Björns-
sonar, skrifað í Fagraskógi 28. júni
1925. Davíð stóð þá á þrítugu.
Ég hef verið í Reykjavík í sumar
að mestu leyti. Ég var þar að gefa
út bók mína Ný kvæði [...] Sjálf-
ur finn ég marga galla á kvæðum
mínum, en skoðanir þær sem ég
boða í þeim eru mér eðlilegar. Ég
krefst þess af sjálfum mér að þora
að segja það, sem mér býr í
brjósti, hver scm í hlut á, hvort
það er ég eða aðrir. [...] Um
kvæði mín eru og verða auðvitað
skiptar skoðanir. Það væru léleg
kvæði á þessari öld, sem ekki
væru löstuð af einhverjum... Ég
er ekki orðinn eins viðkvæmur
fyrir skömmunum og í fyrstu - ég
held að það stafi ekki af forherð-
ingu hjartans, heldur vona ég að
það stafi af því, að ég hef kynnzt
h'finu og mönnunum og þekki nú
hvorttveggja betur en áður, þó að
sú þekking sé auðvitað „í mol-
um“, eins og Páll segir. Annars er
kvæðum mínum vel tekið - lík-
lega allt of vel...
Bréf Davíðs til Björns O. Björns-
sonar, skrifað á Akureyri 18. októ-
ber 1929. Davíð var þá 34 ára.
Ég er einn, einn - og væri marg-
dauður, ef ég gæti ekki sökkt mér
niður í skáldskap og störf. í sum-
ar kemur út eftir mig ný kvæða-
bók. [...] I vetur hef ég verið að
vinna að þessari nýju bók, og eins
og þú þekkir eru ritstörf erfitt
verk. Að hanga heilan dag yfir
einu smákvæði, einni vfeu, einni
línu, - það virðist ekki tilgangs-
mikið líf, og svo glatast allt og
gleymist! En öll list krefst fágun-
ar, yfirlegu. Auðvitað gengur ekki
öll f'æðing jafn-erfiðlega; sum
kvæði mín kvikna eins og gneistar
- svo að segja í einu andartaki.
Bréf Davíðs til Björns O. Björns-
sonar, skrifað á Akureyri 24. febrú-
ar 1933. Davíð var þá 38 ára.