Vísir - 11.06.1976, Blaðsíða 9

VISIR Föstudagur 11. júni 1976.
9
Verðbólgan knýr
einstaklinga til
að brjóta gegn
hagsmunum þjóð
arheildarinnar
Verðbóigan dregur úr sparnaði, beinir fjórmagninu á rangar brautir,
torveldar áœtlanir og skipulagningu framleiðslu og sölu, slœvir
áhuga starfsmanna fyrir bœttum vinnubrögðum og aðgát neytenda
um vöruverð og gœði.
Engin von er til þess, að unnt sé að ná hagvexti eða stefna yfirleitt
með skipulegum hœtti að nokkru þjóðfélagslegu markmiði samfara
slikri verðbólgu, sem við höfum búið við.
/""" ---------\
I fyrstu tveimur
köflum þessa erindis#
sem þegar hafa veriö
birtir, var fjallað um
rætur verðbólgunnar í
þróun þjóðfélags- og
stjórnmála og hag-
fræðilegar skýringar
á verðbólgunni. I
þessum þriðja kafla
er hins vegar fjallað
um afleiðingar verð-
bólgunnar.
Við skulum þá vikja
að afleiðingum verð-
bólgunnar. Við skulum
fyrst ræða verðbólgu
svipaða þeirri, sem
rikjandi hefur verið hér
á landi lengst af á
timabilinu 1950 til 1970
og sem rikjandi hefur
verið viða i iðnaðar-
löndum heims á sið-
ustu árum, það er að
segja verðbólgu á bil-
inu 10 til 15%. Við skul-
um siðar vikja að
áhrifum örrar og mjög
vaxandi verðbólgu.
Sú skoöun varð æ útbreiddari
eftir þvi sem á leiö undanfarin
25 ár, aö tiltölulega hæg verö-
bólga, jafnvel þótt hún næði 10%
eöa þar um kring, væri ekki
mjög skaöleg. Sá árangur, sem
sótzt væri eftir i efnahagsmál-
um, gæti náöst þrátt fyrir hana.
Þessi skoöun er að mlnum
dómi á miklum misskilningi
byggð. Verðbólga knýr hvern
einstakan til að breyta gegn
hagsmunum þjóðarheildarinnar
og þar meö, þegar allt kemur til
alls, gegn sinum eigin hags-
munum. Hún dregur úr
sparnaði, beinir fjármanginu á
rangar brautir, torveldar
áætlanir og skipulagningu
framleiöslu og sölu, slævir
áhuga starfsmanna fyrir bætt-
um vinnubrögðum og aðgát
neytenda um vöruverð og gæði.
Niðurstaðan er sú, að hag-
vöxtur verður hægari en ella
hefði þurft að vera, lifskjör
verða lakari og minna veröur
hægt að kosta tii ýmiss konar
þjónustu og framkvæmda, sem
sótzt er eftir. Enginn getur
svarað þvi, hve miklu muni i
þessu efni. Við vitum það eitt,
að um verulegar upphæðir er að
ræða.
Gunnar Tómasson, islenzkur
hagfræðingur, sem starfað
hefur lengi erlendis, hefur á
grundvelli samanburðar á hag-
vexti hér á landi og i ýmsum
öðrum löndum gizkað á að verö-
bólga hafi á síðustu 25 árum
dregið úr hagvexti hér á landi
um sem svarar 1% á ári að
meðaltali. — Verðbólga og
islenzka hagkerfið. Eimreiðin 2.
tbl. 1974.
— Þetta er að sjálfsögðu
ágizkun, þótt hún byggist á
samanburði staðreynda. Við
getum ekki um það fullyrt,
hvort réttari tala væri hálft
prósent eða jafnvel eitt og hálft
prósent. Hvað um það.
Þarna munar miklu á löngum
tima, og það væri sannarlega
kaldhæðni örlaganna, ef kjara-
barátta undanfarinna 25 ára,
fjárfestingarviöleitni bjart-
sýnna framtaksmanna og ein-
arður framgangur ráðherra,
alþingismanna og sveitar-
stjórnarfulltrúa til að sjá
lansdslýðnum fyrir hvers konar
opinberri þjónustu og fram-
kvæmdum.hefðiað samanlögðu
leitt til þess, að framleiðsla
þjóðarinnar, lifskjör hennar og
sú opinbera þjónusta, sem unnt
er að veita, sé allt að þvi
fjórðungi minni heldur en hún
hefði þurft að vera,effarið hefði
verið að með hóglátari og
skynsamlegri hætti.
Hér er þó aðeins verið að geta
sértilum áhrif tiltölulega hægr-
ar verðbólgu. Hvað um áhrif
slikrar verðbólgu eins og hér
hefur verið á undanförnum
árum'? Það er að segja verð-
bólgu, sem farið hefur stig-
hækkandi frá 10% i 15%, frá
15% i' 25%, frá 25% i 50%.
- Um þetta getur reynslan litiö
sagtokkur, þar sem þær þjóðir,
sem nálægar okkur eru, hafa
ékki gengið i gegnum shka lang-
varandi verðbólguþróun. Við
<' y >
Orsakir og afleiðingar
verðbólgu eftir
Jónas H. Hcralz
bankastjóra
Þriðja grein
v y 1
getum þó gert okkur ýmsar
afleiðingar slikrar verðbólgu i
hugarlund og byggt þær að
nokkru á reynslu okkar sjálfra á
undanförnum árum og reynslu
annarra þjóða, þótt fjarlægar
séu. Það eru þrjú atriði, sem ég
vil nefna.
I fyrsta lagi: Mjög erfitt mun
reynast að halda verðbólgu á
þvi stigi, sem hún hefur verið
hér á undanförnum árum.
Annað hvort verður að klifra
niður stigann aftur eins og
reynt var að gera meö nokkrum
árangri á siðastliðnu ári ellegar
leiðin liggur til enn örari verð-
bólgu.
I öðru lagi: Þær aðferöir, sem
viö höfum um all langt skeið
notað til að draga úr skaðlegum
áhrifum verðbólgu, svo sem
visitölubinding, enda þótt hún sé
jafnframt að nokkru verðbólgu-
valdur, tiltölulega háir vextir,
verðtrygging skuldabréfa.
gengisbreytingar og sitt hvað
fleira, kemur að litlu haldi,
þegar verðbólga verður ör.
1 þriðja lagi: Engin von er til
þess, að unnt sé að ná hagvexti
eða stefna yfirleitt með skipu-
legum hætti aö nokkru þjóð-
félagslegu markmiði sam-
fara slikri verðbólgu. Allur timi
og öll orka stjórnmálamanna.
atvinnurekenda og forystu-
manna hvers konar samtaka,
mun i sifellu fara i strit til þess
að komasthjá almennri stöðnun
efnahagslifsins og fullkomnum
glundroða.
Viðleitni alls almennings mun
jafnframt beinast æ meira að
þvi aö bjarga sér frá degi til
dags undan atvinnuleysi og
bágindum. Eftir fjögurra ára
mikla og vaxandi verðbólgu
stöndum við þannig aö vigi, aö
lífskjör eru lakari en fyrir
þremur árum siðan, að hag-
vöxtur er meðöllu stöðvaður, að
gjaldeyrisforði er uppurinn,
lánstraust er að þrotum komið
og greiðslubyrði erlendra
skulda óhófleg.
Jafnvel þótt ytri aöstæður
snérust okkur talsvert i' vil, og
jafnvel þótt okkur tækist að
koma verðbólgunni smátt og
smátt á hóflegra stig, myndu
liða nokkur ár áður en hag-
vöxtur væri að nýju orðinn
verulegur og enn lengri timi,
þar til að lifskjör gætu að nýju
batnað með eðlilegum hætti.
Þetta er uppskera áranna.
þegar bæta átti kjör allra og
leysa hvers konar vanda með
snöggu átaki.
Eftirmáli leikdóms
i dómi um iinyndunarveikina,
sem birtist i Visi fimmtudaginn
2. júni sl. var samhengi með
þebn hætti, að sumir telja mig
hafa verið að væna Svein
Einarsson um að misnota að-
stöðu sina sein Þjóðleikhús-
stjóri og hafi þessa gætt veru-
lega i þessari sýningu. Þykir
mér mjög leitt, að hafa ekki
vandað betur til málgreinaskip-
unar, þvi mér var allt annað i
liuga.
Ég varallsekkiaðgera að þvi
skóna, að Sveinn Einarsson
rækti ekki vel sitt embætti. Ég
þóttist þvert á móti hafa tekið
fram, að hann væri góður leik-
stjóri og hefði gert þar margt
vel. Ég veit lika, að hann
hefur rækt vel sitt embætti sem
Þjóðleikhússtjóri.og áhorfendur
hafa a.m.k. sótt mjög vel leik-
sýningar i Þjóðleikhúsinu.
I þessum leikdómi ræddi ég
litilega hlutverk Þjóðleikhús-
stjóra almennt og einkanlega,
hvort rétt væri að hann setti upp
leikrit. Þessum skrifum minum
var á engan hátt beint gegn
Sveini Einarssyni. Hins vegar
hef ég velt þessu nokkuð fyrir
mér, og komist að þeirri niður-
stöðu, sem fram kom i leikdómi
minum. Taldi ég rétt, að láta
þessa skoðun koma fram.
þarna. þegar ég skrifaði i' fyrsta
sinni um leikrit. sem Sveinn
stjórnaði.
Mér hefur verið bent á, sem
ég raunar vissi. að erlendis
þætti það engin óhæfa heldur
kostur, að leikhússtjórinn tæki
,,virkan" þátt i starfi leikhúss-
ins. Er hægt að nefna mörg
dæmi þar um. Það er þvi siður
en svo, að ég sé að setja fram
skoðum, sem almenn er, þvert á
móti er kenning min á undan-
haldi um þessar mundir: gæti
þvi flokkast undir afturhald.
Við nánari athugun sé ég. að
niðurlag leikdóms mins var með
þeim hætti sett fram, aö úr
mátti lesa nokkuð alvarlegar
aðdróttanir um misferli i opin-
beru starfi. Þykir mér leitt að
svo tókst til og bið Þjóðleikhús-
stjóra velvirðingar á minum
mistökum. . ,
Haraldur Blondal