Vísir - 20.02.1977, Blaðsíða 10

10
Sunnuáagur 20. febrúar 1977 vism
Þú sérb ekki svona dramatlskt sólsetur annars staftar
húsmaöur. Þetta er án nokkurs
vafa ein stórkostlegasta leik-
mynd sem hann hefur gert á
sinum ferli, og hefur hann þó
unniö viö tugi sýninga um allan
heim. Þeim mun dapurlegra
yröi þaö ef honum tekst ekki aö
koma hugmyndum sinum i efn-
islegan búning vegna skorts á
tæknibúnaöií'
Verði ljós....
„Ég get ekki beöiö endalaust
eftir aö leikhúsiö fái nægilegan
tæknilegan búnaö. Ég þarf aö fá
hann fyrir frumsýningu i mars.
Ég geri mér vonir um aö fá
hann i tæka tiö. Þjóöleikhúsiö er
ekki áhugamannaleikhús. Þaö
þarfnast mjög mikilla tækni-
legra úrbóta og þá fyrst og
fremst nýs ljósaborös. Vegna
„Ef Lér konungur kemst á fjal-
irnar á þann hátt sem viö viljum
I tæka tfft þá verftur þaö krafta-
verk....”
þess aö lýsing er sjálf sál leik-
húsreynslunnar. A sama hátt og
ljós I Biblíunni er tákn sálarinn-
ar, þá þarfnast allt llf á leiksviöi
ljóss — lýsingar. Ég held aö ef
skrifræöisbákniö sem hér og
annars staöar viröist stjórna
öllu kemst aö þeirri niöurstööu
aö fé sé ekki fyrir hendi til
kaupa á þessum lifsnauösyn-
lega útbúnaöi fyrir leikhúsiö,
þá sé ekki um annaö aö ræöa
en aö hafa leikhúsiö lokaö
þangaö til peningarnir eru til.”
„Nú þegar hef ég skoriö allt
niöur I brýnustu nauösynjar. Ég
get ekki slegiö af fleiri kröfum.
Engu aö siöur eigum viö enn I
erfiöleikum meö aö fá fram þaö
sem viö þurfum. Og nú ætla ég
aö kveöa sterkt aö oröi: Ef Lér
konungur kemst á fjalirnar á
þann hátt sem viö viljum I tæka
tiö þá veröur þaö kraftaverk.
Þaö mun takast og þaö veröur
kraftaverk!”
„Hæfileikar fá ekki að
njóta sin”
„Allt þetta segi ég af um-
hyggju og ást á leikhúsinu og
hæfileikafólkinu sem þar starf-
ar..Ég er þeirrar skoöunar aö ef
ráöist yröi I þessa fjárfestingu
sé ekki um aö ræöa fjárfest-
ingu fyrir þessa sýningu mlna,
heldur fyrir framtiöarafrek
listafólksins sem þarna vinnur.
Ég er ekki aö berjast fyrir mig
eöa mlnar hugmyndir. Ég er aö
berjast fyrir ykkur gegn ykkur.
Þegar ég kom fyrst til Islands
varö ég strax frá mér numinn af
hrifningu yfir þeim leikhæfileik-
um sem hér viröast vera. Hér
eru leikarar á heimsmæli-
kvaröa. Ég hef séö stórkostleg-
an leik bæöi í Þjóöleikhúsinu og
Iönó sem leikhús hvar sem er I
heiminum væru stolt af. Ég hef
sett upp sýningar í mörgum
löndum og veit hvaö ég er aö
tala um. Leikarar eins og Rúrik
Haraldsson (Lér) Erlingur
Glslason, Baldvin Halldórs-
sonog BessiBjarnason væru I
fremstu röö I London og heföu
þegar veriö aölaöir. Ahyggjur
mlnar stafa fyrst og fremst af
þvl aö þessir miklu hæfileikar fá
ekki aö njóta sin vegna aöstööu-
leysis I Þjóöleikhúsinu.”
II.
Lér konungur
og hin kyn-
rœna lífssýn
Hovhannes lætur gamminn
geysa. Og þegar hann er spurö-
ur hvernig heföi eiginlega staö-
iö á þvl aö hann kom hingaö á
þennan útkjálka menningarinn-
ar, svarar hann glottandi: „Af
þvl aö ég er frægur!” En bætir
strax viö: „Þjóöleikftúsiö bauö
mér aö koma og ástæöan fyrir
þvi aö ég þáöi þaö boö var aö ég
hef þekkt nokkra yndislega Is-
lendinga i London I ein sjö ár.
Ég kom raunveruiega vegna
þess aö ég elska ísland og ekki
vegna þess aö mér sé borgaö
nóg”.
En hvernig tekur þú svo á Lé
konungi hérna?
„Grundvallaraöferö min aö
verkinu”, segir hann, „eins og
aö öllum verkum, er aö reyna aö
skilja til hvers höfundurinn
ætlaöist, aö komast eins nálægt
upprunalegu ætlunarverki hans
og mér er unnt. 1 fyrsta lagi
verö ég aö skilja þaö tungumál
sem höfundurinn notaöi. Ég
myndi aldrei reyna aö leikstýra
leikriti sem væri á frummáli
sem ég skildi ekki. I ööru lagi
verö ég aö skilja þaö llf sem lín-
ur verksins spegla, stjórnmála-
lega og félagslega strúktúra
timans, mannleg vandamál sem
þá voru á döfinni, og I Lé kon-
ungi er mjög þykkt og flókiö lag
slikra sagnfræöilegra atriöa
sem maöur veröur aö þekkja út
i hörgul þótt ekki komist þau
kannski öll til skila hér. I þriöja
lagi veröur maöur aö þekkja öll
verk viökomandi höfundar —
ekki bara þetta eina. Og I fjóröa
lagi veröur maöur aö vita allt
sem hægt er aö vita um lif
skáldsins. Af þessu séröu aö
þegar Þjóöleikhúsiö býöur mér
aö setja upp Lé konung þá les ég
ekki leikritiö á einni nóttu og
segi svo já takk daginn eftir.
Þetta er i raun heilt ævistarf.
Ég las mitt fyrsta Shakespeare-
leikrit þegar ég var tiu ára
gamall. Skildi auövitaö ekki
neitt. Og Lé konung hef ég veriö
aö lesa I tvo áratugi. A æfingun-
um núna er ég samt aö upp-
götva nýja hluti. Þetta leikrit er
botnlaus uppspretta mannvits.
Þess vegna hef ég helgaö llf mitt
athugunum á klassisku leikrit-
unum”.
„Lér segir: Viö veröum aö ööl-
ast sama kynferöisfrelsi og dýr-
in....”
„Þá skilur þú allt...”
„Lér konungur, eins og öll
stórbrotin leikrit, fjallar um
lygar samfélagsins. Sannleikur
leikritsins er lygi samfélagsins.
Lér er kynferöislegast allra
verka Shakespeare, alveg
hreint og klárt. Ef ég myndi
setja leikritiö upp eins og
Shakespeare ætlaöist til I öllum
atriöum, þá myndu vélstjórar
rógsmaskinunnar koma fyrir
sprengju undir Þjóöleikhúsinu!
Þess vegna mun ég ekki ganga
alveg svo langt, en þó eins langt
og ég get. Ég sem fræöimaöur
um Shakespeare hef gert alveg
nýjar uppgötvanir um þetta
verk sem auövitaö munu setja
svip sinn á þessa sýningu”.
Snúast þessar uppgötvanir
um aö stef leikritsins sé fyrst og
fremst kynferöislegt?
„Já og nei”, svarar hann og
brosir breitt. „Kynferöislegt er
kannski ekki rétta oröiö og þaö
má rangfæra þaö svo auöveld-
lega, eins og hakkavél rógsins
hefur gert hérna. Þetta er fyrst
og fremst spurning um dýpsta
grunnþátt mannsins. Ef þú skil-
ur dýpsta eöli mannsins sem
kynferöisveru þá skilur þú allt!
Þetta er spurningin um aö
„Eiginlega óleik-
andi fjóri"
- segir Rúrik Haroldsson um Lé konung
„Nei, nei. Þetta er alls ekkert
óskahlutverk”, segir Rúrik
Haraldsson i stuttu spjalli aft
af lokinni erfiöri æfingu um hlut-
verk Lér konungs en Rúrik átti
einmitt nýlega 30 óra leik-
afmæli. „Þetta er eiginiega
dleikandi f jári. Lér er svo furftu-
legur fýr. Þetta er öftrum þræöi
haröstjóri á borö viö Idi Amin,
Hitler, Stalin og þá kaufta.
Kemur eins og skrattinn úr
sauöarleggnum meö alls kyns
athugasemdir og tiltæki. óút-
reiknanlegur. En auftvitaö er
þetta intressant hlutverk, —■
einmitt vegna þess aö þaö er
ekkert gefiö. Þetta er svo marg-
slungift”.
Er ekki óskaplegt puö aö æfa
svona hlutverk?
,,Ég er alveg viss um þaö, aö
ef viö heföum energimæli hér á
æfingum þá kæmi I ljós aö ein
æfing I þessu hlutverki jafngilti
3—4 daga erfiöisvinnu hvaö
orkunotkun snertir.”
Hvernig er aö vinna meö
Hovhanness?
„Mér llkar alveg stórvel viö
Hovhanness sem leikstjóra.
Þetta er merkilegur maöur meö
merkilegar hugmyndir, þótt ég
sé persónulega ekki sammála
þeim öllum. Auðvitaö komu
skoöanir hans og útlistanir á
verkinu okkur öllum óvart. En
þegar maöur var farinn aö
vinna meö honum þá tók maöur
þetta bara eins og sjálfsagöan
hlut. Og skoöi maöur enska
textann gaumgæfilega þá má
færa þá linu sem Hovhanness er
á til sanns vegar. Shakespeare
var ekki meö neina tæpitungu,
þótt hann hafi oft verið
finpiissaöur um of I þýöingum.”
„Hovhanness notar ekki tæpi-
tungu á nokkurn hlut, — hvorki
likamlegan né andlegan. Jú, ég
hef oröiö var viö þaö aö hann
hefur valdiö nokkru fjaörafoki.
En ég tek ekki nokkurn þátt i
öllu þvi, — söguburöi eða ööru.
Þetta er sérlega klár og flinkur
leikstjóri sem búinn er aö
stúdera viðfangsefni sitt til hlit-
ar. Reyndar er hann ótrúlega
vel heima i öllum sköpuöum
hlutum.
„Hann leggur mikla áherslu á
aö þetta veröi ekki gert á sama
máta og veriö hefur viötekin
hefö i Bretlandi. Bretar hafa
yfirleitt staölaö svona sýningu
með mikilli deklamasjón og
ljóörænu fram i fingurgóma.
Hovhanness leggur þeim mun
meir upp úr þvi aö ná fram
meiningum og hugsanagangi
verksins”.
„Hann er vissulega frábrugö-
inn öllum þeim leikstjórum sem
éghef unniömeö.Og þeir eru nú
orönir býsna margir i þessi 30
ár. Hann er frábrugðinn i
mörgu, en auövitaö ekki öllu.
Þvl leikstjórn er nú einu sinni
tengja manninn viö dýrseöli
hans — aö f inna aftur þá náttúru
dýrsins sem maðurinn hefur
bælt niður um aldir vegna þess
aö kristindómurinn hefur boöaö
aö þaö sé af hinu illa: Þaö sé
saurugt aö vera dýr”.
„Let copulation
thrive...”
„Þaö sem Lér segir er: „Viö
verðum aö öölast sama kyn-
feröisfrelsi og dýrin. Lér þarf aö
veröa brjálaöur til þess aö geta
sagt viö fólk sitt aö þaö megi
öölast sálrænt og sexúelt frelsi.
Geggjun hins gamla konungs
byggir t.d. ekki aöeins á elli
hans, heldur um leiö á getuleysi
hans. Égget tilfært ótaldæmiúr
sjálfum texta leikritsins til þess
Hovhanness ásamt ungri vin-
konu sinni, — dóttur Stefáns
Baldurssonar og Þórunnar Sig-
uröardóttur.
aö styöja þessa túlkun mlna.
Þaö opinskáasta og augljósasta
er þegar Lér segir: „Let copul-
ation thrive”. Þetta þýöir auö-
vitaö ekkert annað en: every-
body fuck everybody: — allir
„Eins og hórur sem hlafta á sig
andlitsfaröa til aö sýnast yngri
en þær eru....”
riöi öllum. Myndmál verksins er
lika sexúelt meira og minna og
viöhorf Lés speglar ekki sist
hómósexúalisma og kvenhatur
Shakespeares. Kynfæri kvenna
fá t.d. á sig mynd elds og
brennisteins helvitis. Ég getlát-
iö þaö fyigja meö aö hin fögru
ástarljóö skáldsins, sonnetturn-
ar, eru ort til drengs, en ekki
konu.Svoereinnigum öll mestu
ástarljóö heimsbókmenntanna.
Þau eru hómósexúel”.
Kynferðislegt frelsi
„Eins og ég sagði áöan þarf
Lér aö veröa brjálaöur til aö
geta birt þessa lifssýn, þennan
sannleik, vegna samfélagslyg-
innar. Hér á Islandi verða menn
aö drekka sig fulla til þess aö
þora aö yfirstiga kynferöisleg
boö samfélagsins, bann þess á
dýrinu imanninum. Menn veröa
aö vera drukknir til aö öölast
frelsi, en þegar þeir eru svo
orönir drukknir hafa þeir jafn-
skjótt glataö þvi algjöra næmi
sem er sjálfur kjarni frelsis”.
„Þaö er ekki hægt aö frelsa
fólk ef ekki er hægt aö frelsa þaö
kynferöislega. Pólitiskt frelsi
byggir algjörlega á kynferöis-
legu frelsi til dæmis. Þar sem