Vísir - 24.04.1977, Síða 12

12
Sunnudagur 24. aprll 1977 VISIR
VISIR
Sunnudagur 24. aprll 1977
13
þess svokallaðar þjóðfélagslegar
skáldsögur.
„Þó ég tæki ekki þátt I stjórnmála-
umræöu nema fáein ár á vinstri væng,
eru samt stjórnmál það eina sem sum-
ir menn spyrja mig um. En það er
leiðigjarnt aö vera alltaf að endur-
segja það sem maður sagði um stjórn-
mál á Hitlerstímanum. Hitler hafði þá
gáfu að snúa mönnum til Stalins.”
Afmæli? Hann sagðiöll afmæli vera alveg fyrir utan sig.
,,Ég drekk ekki einu sinni súkkulaði á afmælinu minu,
aukinheldur meir”, hafði hann sagt þegar ég hringdi og
spurði um afmælisspjall i Heigarblaðið.
Samt gaf hann sér tima. Við sátum og spjölluðum eitt
regnvott síðdegi að heimili hans við Fálkagötu i Reykja-
vik. Sýning Leikfélags Reykjavíkur á Straumrofi var i
burðarliðnum, og hann kom beint úr leikhúsinu. Á með-
an við ræddum saman hringdi júgóslavneskur blaða-
maður að biðja um viðtal, og vikuna á eftir var von á
hjúum frá BBC. Sitthvað fleira var á döfinni og hann
hafði i ýmis horn að lita.
Maður fékk þetta samviskubit sem stundum gerir vart
við sig i þessu starfi blaðamannsins: að vera sifellt að
trufla og tefja fólk sem hefur i nógu að snúast. Ég hafði
orð á þessu. Hann tók þvi ljúflega og bauð vindil. „Nei,
nei”, sagði hann. „Þetta er allt i lagi góði. Gerðu svo vel.
Ég hef nógan tima. Endalausan tima”.
Og þar sem hann sat i sófanum i rökkurkyrrðinni og
reykti pipu fannst manni að það væri rétt. Hann hefði
endaiausan tima.
„En það hefur
ekki verið mér
að þakka
Afmœlisspjall við Halldór Laxness
Viðtal: Árni Þórarinsson Myndir: Loftur Ásgeirsson
I. Afmæli og aldur
Að halda upp á afmæli mun vera ein
aðferð til að merkja viö timann. Hall-
dór Laxness segist aldrei hafa haldið
upp á afmælin sin.
„Um það leyti árs sem afmælið mitt
ber upp á hef ég gjarna veriö á feröa-
lagi”, segir hann. „Oft hef ég eytt
þeim degi beinlinis I farartækjum eða I
einhverri litlendri borg. Heima hef ég
aldrei haft neitt tilstand i kringum af-
mæli og mun ekki hafa það heldur
núna. Afmælisdagar skipta ekki máli.
Ekki fyrir afmælisbarnið að minnsta
kosti. Ég hef á hinn bóginn ekkert á
móti þvl ef góðir vinir vilja gera sér og
afmælisbarninu glaöan dag. Og blöðin
hafa smekk fyrir afmælisdögum”. .
Hann kveöst ekki veröa Uppnæmur
fyrir afmælisviötölum I blööum. „Ef
ég má vera aö þvl aö skrafia viö menn,
svona undir eínu eða ööru yfirskini, þá
hef ég ekkert á móti þvl. Eg er engin
mannafæla”.
Þannig aö þér finnst þú ekki neitt til-
takanlega eldri þótt þessi sjötugastijog
fimmti afmælisdagur renni upp?
„Nei, aldurinn kemur ekki allt I
einu, heldur smátt og smátt. Sem bet-
ur fer. Ef maöur er hraustur tekur
maöur ekki eftir aldrinum. Maöur
furöar sig aðeins á aö vera oröinn
svona gamall samkvæmt kirkjubók-
inni”. ________
II. Að búa á islandi
Ég spyr hvernig honum hafi yfirleitt
llkað að lifa og starfa hér á landi nú hin
siöari ár.
„Það hefur verið þjáningarlaust fyr-
ir mig. Ég hef veriö svo heppinn aö
vera heilsugóöur. Ég hef stundaö verk
mitt án þess aö vera háöur ýmsum al-
gengum óþægindum sem menn hafa I
llfinu, svo sem leiöinlegri vinnu og
lágu kaupi og þess konar. Mér finnst
aö vissu leyti ágætt aö eiga hér heima.
Ég hef búiö þannig um mig aö mér
hefur tekist aö lifa stórslysalaust og
umgangast fólkiö I kringum mig and-
skotalaust. Ég finn mig fast tengdan
þessu landi okkar. Ég met mikils þaö
frelsi sem mér er skapaö til þess aö
vera Islenskur rithöfundur. Töluverö
viökynning af þjóöinni veldur þvl aö
fátt kemur manni á óvart meö árun-
um.”
Hvaö er þaö helst sem þó kemur flatt
upp á þig?
„Ja, viö skulum taka bjórmáliö. Ég
hef alltaf jafn gaman af því. Það er
slgilt skemmtiatriði fyrir mig hvenær
sem það kemur upp. Ég les allar
greinar með og á móti bjórmálinu.
Alltaf jafn undrandi, — og aö vissu
leyti hrifinn.” _______
III. Bjórmál og önnur mál
Tekurðu sjálfur afstöðu?
„Nei, ekki fyrir aöra”.
En fyrir sjálfan þig?
„Ég hef alltaf drukkiö bjór”.
Helduröu aö viö yröum verri þjóö ef
okkur yröi leyft aö drekka bjór?
„Ég veit svei mér ekki”, segir hann
og hlær. „Ég hef aldrei spurt mig aö
þvl. Viö hvaö er átt meö þvl aö þjóöin
veröi verri eöa betri af einhverju sem
hún lætur onl sig? Bjórmálið er hins
vegar meinlaus og skemmtilegur vit-
lausraspítali, sem þjóðin breytist I
alltaf á fárra ára fresti. Stundum.eru
til aö mynda kallaöir til vopna allir
kvenmenn f landinu, — fólk sem sann-
anlega veit ekkert hvaö bjór er. Þaö
hefur aldrei sannast aö nokkur kven-
maöur á Islandi hafi drukkiö bjór frá
landnámstíö og til þessa dags. Þaö er
alveg loku fyrir þaö skotiö aö nokkur
núlifandi kvenmaöur hafi smakkaö
bjór á íslandi, því bjór hefur ekki sést
hér almennt slöan 1915. Þær konur
sem hafa orðiö fyrir þeirri hremmingu
að fara sér aö voöa af bjór, þær hljóta
aö vera orðnar nokkuö aldraöar. Þess
vegna er svo gaman aö þeim áhuga
sem þær sýna á þessu máli. Ég hef
haft svo mikla skemmtun af þessu aö
ég skrifaöi einusinni eina þrjá eöa
fjóra kapltula um máliö. Þaö var I
Guösgjafaþulu”.
„Þessi töfrandi hæfileiki..”
Er þetta einhver sérstakur hæfileiki
sem viö höfum, aö búa okkur til svona
skringileg deilumál?
„Já, ætli þaö ekki”, segir hann.
„Þessi töfrandi hæfileiki sem viö höf-
um til þessað missa ráð og rænu út af
gersamlega þýðingarlausum málum.
Það má segja að bjórmálið á tslandi sé
næstum þvi eins mikiö stórmál og zet-
an. Þetta er vist úthafseyjasálarlífið.”
Halldór kveöst reyndar ekki leggja
sérstakt kapp á aö kynna sér gang
venjulegrar stjórnmála- og þjóö-
málaumræöu. Segist ekki gera þar
mikinn greinarmun á sjónarmiöum
eins og er.
„Þegar maöur eldist kann maöur
alltaf röksemdirnar utanbókar og veit
öll viöbrögöin fyrirfram. En ég les
blööin. Ereiginlega mikill blaöalesari,
les mikiö útlend blöö”.
Finnst þér lltiö I islensku blööunum?
„Nei, þaö er nú heilmikiö skrifaö I
þau, einkum skemmtiefni. Eins og
bjórmáliö. Og svo náttúrulega loönan
sem gefur frá sér þessa voöalegu fýlu,
einhverja hina verstu sem fundist hef-
ur á tslandi.”
Eg spyr hvernig honum þyki þjóö-
málaumræðan nú, samanborið við þá
tiö þegar hann var sjálfur hvað virk-
astur á þeim vettvangi og skrifaði auk
„í einhverju hólfi...”
Leiðast þér stjórnmál núna?
„Nei”, svarar hann og dregur seim-
inn. „Nei. Ég hef bara gaman af þvl að
brjóta heilann um alvarleg stjórnmál.
Ég fylgist alltaf meö þeim af athygli.
En hér eru engin alvarleg stjórnmál.
Hér rlkir hálfkæringur i stjórnmálum.
Við erum I einhverju hólfi út af fyrir
okkur, þar sem við á einhvern hátt
komumst hjá þvl að taka þátt I raun-
verulegum stjórnmálum. Við erum
dálltið utan við heiminn. Meðal annars
vegna legu okkar landfræöilegrar”.
Og hvað eru alvarleg stjórnmál I
þlnum augum?
„Það er hvernig heiminum er
stjórnað”
Ertu svartsýnismaður I þvi sam-
bandi?
„Ekki kannski meiri en aðrir menn.
En ýmsar hreyfingar eru uppi I stjórn-
málum sem ekki gefa mikla ástæðu til
sérstakrar bjartsýni”.
Fyrir allnokkrum árum var það
bomban svokölluð sem hvíldi þungt á
mönnum....
„Já, bomban. Það er ekki eins mik-
ið talað um bombuna núna eins og var
eftir strlðið. Þessi bomba hefur tekið
út sinn þroska I Imyndun heimsins.
Kannski verður hún gleymd þegar á að
fara að brúka hana. En hættan á
kjarnorkustyrjöld er náttúrulega hug-
mynd sem heyrir undir alvarleg
stjórnmál”.
IV. Sorgarleikurinn og
skripaleikurinn_________________
Ég inni hann álits á þeim blikum
sem á lofti eru innanlands, til að
mynda umræðunni um það hvort spill-
ing og rotnun hafi grafið um sig I is-
lensku þjóðfélagi hin slðari ár.
„Við þurfum að skilgreina svo
margt”, svarar hann, „áður en við för-
um að kveða upp dóma um hvað sé
rotið og hvað sé heilbrigt. Fyrir þá
sem ekki eru flokksbundnir eru þessi
mál svona frekar til skemmtunar. En
fyrir menn sem eru ástríöufullir
stjórnmálamenn er þetta afskapleg
alvara. Þó er ég ekki aö halda þvl
fram aö þau mál sem veriö er aö
dispútera um séu I rauninni sérstak-
lega skemmtileg. Hér fyrr meir var
lengi vel mjög alvarlegt fólk á Islandi.
Alvarlegt I þeim skilningi aö þaö llf
sem fólk lifði i landinu var þjakað af
vondu stjórnarfari. Ég man þegar ég
var að fara hér um landiö, bæði upp til
sveita og I sjávarplássin, — á þeim ár-
um þegar ég var að safna mér I skáld-
sögur eins og Sölku Völku, Sjálfstætt
fólk, Heimsljós — þá var llf I landinu
erfitt og hart; mjög sorgleikskennt.
Núna er það miklu meira I ætt viö
skrípaleik”.

Auður
og
Halldór
Laxness
fyrír
utan
Gljúfra-
stein
„Ég með alla
m jólkur ilöngunina! ’ ’
Þaö þykknar I honum er hann hugs-
ar til þessarar breytingar. En hvaö
veldur henni, aö hans mati?
„Þaö er erfitt aö svara þvl. Þegar
menn hætta aö lifa þjáningarfullu lifi
vegna veikinda eöa fátæktar þá viröist
þjóö eins og islendingar halla sér aö
skrlpaleiknum. Ég man eftir mörgum
feröum minum um landiö fyrir fjöru-
tlu til fimmtlu árum, þegar margir
áttu bágt. Þá var oft lltið að blta og
brenna og mikið erfiði. Einu sinni
ferðaöist ég meö landpósti. Viö gistum
á fátækum bæ hátt til fjalla austan-
lands, þar sem ekki var til mjólk. Þar
var gömul kona á bænum, sem varö
svo hrifin þegar viö tókum upp mjólk-
urflösku aö hún spuröi hvort við gæt-
um gefið sér sopa, eins og I einn bolla,
sem við gerðum. Siðan fór hún aö sofa.
Hún vaknaði aftur að afliöinni óttu,
„Þessi bomba hefur tekið út sinn þroska i Imyndun heimsins.
Kannski veröur hún gleymd þegar á aö fara aðbrúka hana..”
„Ef þú staöfestir atburö I þvi sem þú segir eða skrifar, þá komast
menn ekki hjá aö taka mark á þér. En ég held aö enginn tæki mark á
þér ef þú færir að boöa idealisma núna...”
4*