Tíminn - 20.07.1968, Síða 8

FÖSTUDAGUR 19. júlí 1968.
Tékkóslóvakía, Víet-
itam og Honolulufundur
SÍÐUSTU DAGAR HAFA
vissulega verið viðburðaríkir í
alþjóðamálum. Fyrir utan
hjormungarnar í Mgeníu, hefur
hæst borið taugastríð það sem
nú á sér stað milli leiðtog-
anna í Prag, höfuðborg Tékkó
slóvakíu, og forystumanna
Sovétríkjanna, vegna nokkuð
aukins frjálslyndis í stjórnar-
háttum Tékka og Slóvaka, og
fundur Lyudon Johnson,
Bandaríkjaforseta og Nguyen
Van Thieu, forseta Saigon-
stjórnar í Suður-Víetnam, í
Honululu á Hawaii-eyjuTn.
Þá hefur gríska herforingja-
stjórnin birt uppkast að stjórn
arskrá fyrir Grikkland, og seg
ir þjóðaratkvæðagreiðslu eiga
að fara fram um hana í sept-
emberlok. Ekki mun það þó
breyta neinu um stjórnarfar-
ið í landinu, þar sem óákveð-
ið er, hvenær stjórnarskráin
skal komast í framkvæmd, og
þar að auki er uppkastið
í anda einræðis en ekki lýðræð
is.
Þó telja sumir hugsanlegt,
að herforingjastjórninni takist
að semja við Konstantín kon-
ung, sem nú er í útlegð, á
grundvelli þessarar nýju
stjórnarskrár, og að hann snúi
heim aftur.
EN TÉKKÓSLÓVAKÍA var
eitt helzta fréttaefnið síðustu
dagana, og er enn. Eins og
kunnugt er, gerðist það þar í
landi fyrr á þessu ári, að ný
stjórn undir forystu Alexand-
ers Dubcek náði völdum og
hefur allt líf í landinu orðið
nokkuð frjiálsara á þessu ári.
Sérstaklega er það þó frelsi
blaða og annarra fjölmiðlunar
tækja, sem algert er orðið, en
eins hefur nokkuð losnað um
böndin á öðrum sviðum. Rit-
frelsið hefur orðið þess vald-
andi, að nokkuð hefur gætt
harðrar gagnrýni á Sovétríkin
í tékkneskum fjölmiðlunar-
tækjum undanfarna mánuði og
er þetta frelsi sérlegur þyrnir
í augum sovézkra leiðtoga.
Aftur á móti hafa Tékkar
lýst því yfir, að þeir hafi ekki
í huga að lama á einn eða
annan hátt Varsjárbandalagið,
eða efnahagsbandalagið í Aust-
ur-Evrópu, COMECON. Jafn-
framt, að kommúnistaflokkur-
inn verði eini raunverulegi
stjórnmálaflokkurinn í land-
inu áfram, enda hafi þeir ekki
í hyggju að hverfa frá sósial-
isma og kommúnisma.
Þrátt fyrir þetta telja leið-
togar Sovétríkjanna augsjáan-
lega, að þróunin í lýðræðisátt
í Tékkóslóvakíu sé hættuleg
fyrir önnur Austur-Evrópuríki
bæði innan þeirra, og eins
hvað viðvíkur sameiginlegum
vörnum þeirra. Það er því aug
ljóslega ætlun þeirra, að reyna
að stöðva eftir megni frjáls-
ræðisíþróttina, og helzt, ef
þess væri nokkur kostur, að
koma hinum gömlu leiðtogum,
er féllu með Antonio Novotny
fyrr á árinu, aftur í valdastól.
í þessari viðleitni beita þeir
öllum ráðum sem tiltæk eru,
nema vopnavaldi.
HERÆFINGAR VARSJÁR
BANDALAGSINS í Tékkósló-
vakíu og eftirmáli þeirra, hef-
ur vakiS hvað mestan ugg
undanfarið, en ætti nú að vera
úr sögunni, þar sem síðasti er-
lendi hermaðurinn átti að yfir
gefa tékkneskt landsvæði í dag
laugardag.
Æfingar þessar stóðu yfir
síðari, hluta júní mánaðar, og
var þeim lokið 30. júní. Það
var aftur á móti ekki tilkynnt
opinberlega, og herlið Varsjár
bandalagsríkjanna var kyrrt á
tékkneskri grund. Það tók
Yakubovsky, yfirmanni her-
afla Varsjárbandalagsins, og
sovézkum húsbændum hans að
hershöfðinginn fékkst til að
gefa út opinbera yfirlýsingu
um að heræfingunum væri lok
ið.
Brottflutningur herliðsins
hófst síðan í síðustu viku, en
stöðvaðist um síðustu helgi, að
sögn vegna mikillar umferðar
á vegum Tékkóslóvakíu. Eftir
helgina var brottflutningi hald
ið áfram, og átti að vera lok-
ið í dag.
Þessi dráttur á brottflutn-
ingi herliðsins vakti ugg
manna um „nýtt Ungverja-
land“. kannski þó aðallega í
blöðum vestan jái'ntjalds. Þar
var sagt, að herlið Sovétmanna
væri allt frá 8000 upp í 25.000
hermenn, en -góðar heimildir
hermdu um helgina að í raun-
inni væri tala sovézku her-
mannanna, er þátt tóku í her-
æfingum, aðeins um 1000, af
samtals 2000 erlendum her-
mönnum á þeim æfingum, að
sögn „Sunday Telegraph".
Þótt íbúar Tékkósióvakíu
tryðu ekki beint á að sovézk-
ir leiðtogar myndu beita her-
valdi til að koma í veg fyrir
áframhaldandi frjálsræðis-
þróun, töldu þeir víst, að
Sovétmenn myndu reyna að
hafa herlið í Tékkóslóvakíu
eins lengi og þeir gætu, til að
hóta tékkneskum leiðtogum
og alþýðu. Helzt hefðu sovézk-
ir leiðtogar kosið að hafa her-
lið sitt þar þangað til í sept-
ember, að þing tékkneska
kommúnistaflokksins verður
haldið, að frjálslyndir fulltrú-
ar verða í miklum meirihluta
á flokksþinginu. Þetta þýðir,
að frjálslyndir geta ráðið skip
an miðstjórnar kommúnista
flokksins sem er kjörin á
flokksþinginu, og þannig
tryggt frjálslynda stefnu til
frambúðar. Er talið sennilegt,
að aðgerðir Sovétríkjanna og
fylgisveina þeirra í Austur-Ev-
rópu, sé mjög verulega tengd
þessari þróun mála. Sovét-
menn vilji vara Dubcek og
aðra hinna nýju leiðtoga við
að ganga of langt.
TÉKKNESKU LEIÐTOG-
ARNIR hafa aftur á móti ekki
gefið eftir undan þessum þrýst
ingi frá Sovétmönnum. í her-
liðsdeilunni stóðu þeir fast fyr
ir, eins og áður segir, qg unnu
sigur. Og þegar skilaboð komu
frá Moskvu til Prag í síðustu
viku, þar sem Alexander
bubcek og aðrir tékkneskir
leiðtogar voru „kvaddir" á
fund með leiðtogum Sovét-
ríkjanna og fjögurra Austur-
Evrópuríkja í Varsjá um helg-
ina, höfnuðu Tékkar slíku,
kváðust ekki koma á fund, sem
yrði eins konar rannsókn-
arréttur yfir tékkneskum leið-
togum. Sögðust Tékkar hins
vegar reiðubúnir að ræða við
þessar Austur-Evrópuþjóðir
eina í einu, um þróunina í
Tékkóslóvakíu og Austur-Ev-
rópu yfirleitt.
Sovétríkin — með Leonid
Bresjnev og Alexei Kosygin í
fararbroddi — og Austur-Ev-
rópuríkin fjögur — Pólland,
Austur-Þýzkaland, Búlgaría og
Ungverjaland — héldu síðan
sinn fund í Varsjá, og sendi
fundurinn bréf til tékknesku
leiðtoganna s.l. mánudag, en
þá endaði tveggja daga fund-
ur ríkjanna. Þótt bréf þetta,
sem fyrst var birt efnislega að
faranótt fimmtudagsins, sé í
vægard tón en ýmis skrif, t.d.
Pravda, um þróunina í Tékkó-
slóvakíu, þá kemur ljóslega
fram í bréfinu, að þessi
Lyndon B. Johnson
kommúnistaríki hafa ekki
hugsað sér að leyfa Tékkósló-
vakíu að hverfa af braut sósxal
isma og toommúnisma. Það,
sem þó er efst í hugum þeirra,
ex að Tétokar kunnu að hverfa
úr Varsjárbandalaginu, og
breyti þannig valdahlutfallinu
í Evrópu — en slíka breytingu
á valdahlutfallinu segjast þeir
aldrei geta leyft. Það sé mál
allra sósíalistísku ríkjanna, og
um það muni þau standa sam-
an. Tékkar svöruðu því til, að
engin hætta væri á slíkri þró-
un.
Ljóst er, að Sovétríkin og
nánustu bandalagsríki þeirra
munu halda áfram að reyna
bremsa nokkuð þróunina hjá
Tékkum og Slóvökum. Hvort
það tekst, skal ósagt látið, en
ólíklegt er þó, að tékkneskir
leiðtogar láti segja sér fyrir
verkum — ekki sízt þar sem
þeir hafa kommúnistaflokka
víða að með sér í baráttunni.
Á það bæði við um kommú-
nistaflokka í Vestur-Evrópu-
löndum, og ieiðtoga Júgóslav-
íu og Rúmeníu, sem ekki hafa
verið Moskvumönnum þægari,
fremur en Tékkar og Slóvakar
nú.
EKKI ER ÞVÍ TALIÐ að
„fimmveldin“ í Austur-Evrópu
hætti að leggja fast að tékk-
neskum leiðtogum. Talið er
að sendinefndir frá hverju
þessara ríkja fyrir sig muni
koma £ heimsókn til Prag —
'ein i einu eins og Tékkar
höfðu boðið — til viðræðna
Nguyen Van Thieu
við Dubcek og aðra leiðtoga.
Jafnvel er talið hugsanlegt, að
loknum slítoum tvMkja við-
ræðum, verði haldinn sameig-
inlegur fundur Austur-Evrópu
ríkjanna um þróunina í þess-
um löndum — eða jafnvel
fundur kommúnistafloktoa í
Austur- og Vestur-Evrópu eins
og Waldeck-Rochet, leiðtogi
franskra kommúnista, lagði til
fyrr í þessari viku.
En væntanlega munu tékk-
nesku leiðtogarnir halda sínu
striki þrátt fyrir þrætinginn
um hið gagnstæða, þar til
flokksþingið kemur saman í
september og mótar stefnuna
næstu árin. Má telja nokkurn
veginn fullvíst, að sú stefna
verði í sömu átt og undanfar-
ið, í átt til aukins frelsis á
sem flestum (sviðum, tilraun
til þess að gera „alþýðulýðveld
ið“ lýðræðislegra.
Á MEÐAN TAUGASTRÍÐ-
IÐ í Evrópu heldur áfram,
sitja þeir Lyndon B. Johnson,
forseti Bandaríkjanna, og Ngu
yen Van Thieu, forseti Saigon-
stjórnarinnar £ Suður-V£etnam
á fundi í Honolulu, og er ekki
að vænta að allt sé heldur þar
með sem fyllstu samkomulagi.
Fundur þessi hófst í gær, og
átti honum að ljúka einhvem
tíma £ dag, ef áætlunin stenzt.
Fund þennan sitja einnig
ýmsir æðstu hermálaforingjar
Bandaríkjanna, þar á ; meðal
Clark Clifford, varnarmálaráð-
herra, sem fyrr £ vikunni var
£ fjögurra daga heimsókn í
Suður-Víetnam, og kom þaðan
beint á fundinn í Honolulu, og
Weeler, yfirmaður herráðs
Bandaríkjanna, sem var með
Clifford £ ferðinni.
Staðan £ Vietnammálinu
virðist, er fundur þessi er
haldinn vera þessi £ stórum
dráttum:
Viðræður Bandaríkjamanna
og Norður-Víetnamstjórnar £
París, sem staðið hafa £ rúma
tvo mánuði, hafa engan árang-
ur borið til þessa, og ekki er
talið líklegt að árangur náist
fyrr en £ fyrsta lagi eftir að
flokksþing stjórnmálaflokk-
anna £ Bandaríkjunum hafa
verið haldin £ ágústmánuði.
Bandaríkjamenn búast við
þriðju stórárásinni á Saigon
höfuðborg Suður-V£etnam,
hvaða dag sem er, og hafa
gert geysivfðtækar varúðarráð-
stafanir. Eru m.a. um 70.000
hermenn umhverfis Saigon-
borg, £ tveimur varnarhring-
um, og auk þess heill floti af
þyrlum og sprengiþotum. Jafn-
framt búast Bandaríkjamenn
við, að þessi árás þjóðfrelsis-
fylkingarinnar og Norður-Víet
nama á Saigon sé einn liður
£ samræmdum árásum á her-
sfcöðvar og þéttbýla staði víð-
ar £ Suður-Vfetnam, £ lfkingu
við Tet-sóknina £ febrúar s.l.,
en £ smærri mæli. Thieu, for-
seti, telur, að væntanleg árás
á Saigon sé sfðasta sóknarlota
andstæðinganna, en það má
telja vafasamt.
Vaxandi ótta gætir innan
stjórnarinnar £ Saigon um, að
Bandaríkjamenn kunni að
semja um frið £ Vietnam þann
ig, að mynduð verði samsteypu
stjórn, er þjóðfrelsisfylkingin
hafi aðild að. Mun Thieu leita
eftir staðfestingu á því hjá
Johnson, að slíkri stjórn verði
Framhald á bls. 15.
Brosandi í miðri baráttunni, f. v. Svaboda, forseti Tékkóslóvakíu, Yakubovsky, yfirmaður, herafla Var.
sjárbandalagsins, og Alexander Dubcek, leiðtogi hinnar nýju stjórnar í Tékkóslóvakíu.