Tíminn - 20.02.1969, Blaðsíða 8

s
TÍMINN
FIMMTUDAGUR 20. febrúar 19G9.
Jón Kr. Kristjánsson, Víðivöllum:
„EKKl LÆT
Á NEINUM I
ÉG NÍÐAST
MÍN EYRU“
ÞafS er ef t'ii vLU fyrst og fremst
minningin um þessi orð hinnar fá-
gætu mannkostakonu, Kristjönu
Pé-tursd., skólastýru húsmæðra-
ikólans á Laugum, mælt fyrir
mörgum árum, er valda því að
íg fæ ek-ki orða bundizt vegn-a
ummæla um föður hennar, Pétur
Jónsson alþingismann á Gautlönd-
um. Höfundur þeirra er Þorsteinn
Thorarensen, blaðamaður, í ný-
útkominni bók sinni: Gróandi þjóð
- íf, myndir úr lífi og viðhorfum
þeirra sem uppi voru um alda-
nótin. Ég mun láta nægja að vé-
tengja þau ummæli ein, þó að
vissulega sé ástæða til að ræða
einkunnir, er ýmsir mætir héraðs-
búar aðrir hafa hlotið hjá þess-
um málskrafsmikla höfundi. Skylt
er að geta þess, að hann segir
margt rétt og vel um Pétur, en ég
staðnæmdist í lestrinum við klaus-
ur eins og þessa:
„Pétur var lægri vexti en faðir
hans grannur og fyrirferðarlítill.
Hann var að vísu ör í lund eins
og faðir hans og virðist jafnvel
hafa verið ennþá ráðríkari, en á
hinn bóginn kunni hann betur að
stilla skap sitt. Honum lét það bezt
að vinna bak við tjöldin, var stillt
ur og prúðmannlegur, en sagður
iangrækinn og hefnigjarn og í
flestu ólíkur föður sínum ...
Hann hefur sjálfsagt rætt við
félaga sína um landsins gagn og
nauðsynjar í lýðræðisiegum rabb
tón. Sn ef um einhvor áhugamál
hans var að ræða, hefur hann
vafalaust, ef að líkum lét verið
búinn að undirbúa jarðveginn og
tryggja sér að hans vilji yrði
ofaná. Það var hans venjulega
starfsaðferð bak við tjöldin, líka
þegar hann fór að starfa á Al-
þingi. Þannig hefur hann sennilega
verið í eðli sínu undirförull, en
því var aldrei gefið það naín, því
að hann var kurteis í framgöngu
og tali. Eru til ýmsar fremur
væmnar sunnudagaskólasögur um
það, hve göfugur og mannúðar-
fullur hann hafi verið.“
Þessar tilvitnanir eru sennilega
nægar til þess að eldri Þingeying
ar, og aðrir þeir er vita nokkur
skil á samtíð Péturs Jónssonar,
renni grun í hve traust sé sagn-
fræði höfundar, þegar hann hættir
sér út fyrir skjalfestar heimildir.
„Ég hef reynt að temja mér
það að vera ekki minnug á mót-
gerðir,“ mælti Kristjana Péturs-
dóttir öðru sinni en hin fyrr
greindu orð. Skyldi hún hafa tekið
svo til orða, ef faðir hennar, sem
hún unni heitt og annaðist í
ráðherratíð hans, hefði verið hefni
gjarn og langrækinn? Af honum
hyg-g ég hún hafi mótazt fremur
en nokkrum öðrum.
Faðir minn, Kristján Jónsson,
ólst upp á Arndísarstöðum í Bárð
ardal á þeim árurc. er þar lá ie:ð
þsirra Gautlandafeðga hjá garð'
í þingferðum. Var sá bær gjarna
áninga og gististaður þeirra.
Minntist hann komu þeirra og
viðræðna sem eins hins bezta, er
hann hefði notið í menntunarlegu
tilliti á uppvaxtarárum. Hitt átti
sér þó dýpri rætur: aðdáun hans
og væntumþykja í garð Péturs
fyrir heiðríkju í hugsun og dreng
skap.
f bókinni, Sigurður í Yztafelli
og samtíðarmenn, segir höfundur
inn, Jón Sigurðsson, um Pétur á
Gautlöndum: ,Pétur var hár vexti,
en ekki sérlega þrekinn röskur og
kvikur á fæti. Hann var að vísu
fríður sýnum, en meira gætti þó
hins, að flestum fannst manngöfgi
ljóma af svip hans. Hana var ör
í lund, en einlægur og samv.’nnu-
þýður. Hann hafði hvorki afburða
snjallar gáfur, né var áheyrilegur
ræðumaður, en betri rithöfundur.
Nokkuð var hann langorður. Bene-
dikt á Auðnum segir í bréfi til
Sigurðar í Yztafelli: „Þú verður
að skrifa um málið. Pétur verður
of breiður". Þessi „breidd" Péturs
stafaði af hinni alkunnu sam-
vizkusemi hans, sem vildi líta
hvert mál alhliða. Þessi samvizku
semi var hans styrkur og gerði
honum oft fært að miðla málum
og ráða úr vanda. Vinsæidir Pét-
urs voru almennar."
Jón í Yztafelli var koni'n,n á
fertu-gsaldur, er Pétur íé'zf og
þekkti hann vel.
Sigfús Bjarnarson, faðir Björns
háskólabókavarðar, ritaði um Pét
ur í Andvara 1930. Þar er honum
lýst og saga hans sögð af gagn-
kunnugum manni. Er hér til hennar
vísað, en fátt eitt upp tekið. Sig-
fús segir meðal annars: „Ekki
byggðist kjörfylgi Péturs á því,
að hann væri kappsamur eða
happadrjúgur meira en í meðal-
lagi um fjárfeng úr landssjóði
kjördæmi sínu eða einstökum kjós
endum til handa. Það einkenndi
þingmennsku Péturs frá upphafi,
og það auðkenndi alla tíð frammi-
stöðu hans og tillögur á þjóðmála
fundum í kjördæmi, að hann vildi
vera og var þingmaður landsins
alls. — Það mat hann skyldu sína
og sæmd. Svo hélzt Pétri á þeim
skoðunarhætti í liéraði sínu, að
Þingeyingar virtu það sem sína
sæmd alla þá tíð, sem hans naut
við . . .
. . . Hann var hreinskilinn vinur
og átti hið bezta skilyrði til að
gefa holl ráð.“
Sigfús segir að lokum:
„Pétur á Gautlöndum fór eitt
s:'nn að heiman fi'á sér, sem leið
liggur yfir heiði, niður að Reykja
dal. Þetta var áliðnu vetrar í mikl-
um snjó. Þeir komu seint á kveldi
að náttstað í Reykjadalnum og
voru þreytulegir. Þeir voru spurð
ir hvort þungt hefði verið skíða-
færið. „Jú, nokkuð svo.“
„Þið munið hafa verið lengi yf
ir heiðina?" „Já — en það var
ekki furða,“ bætti fylgdarmaður-
urinn við. „Pétur var alltaf að
berja snjóinn utan af vörðunum.“
. . . Pétur átti ferð yfir heiðina.
Honum var stefnan kunnug, og
veður nægilega bjart til þess, að
fara mætti greiðfærustu leið að
áfangastað . . . Hvernig mundi
þeim farnast, sem nú leggði á
heiðina og treysti á vörðurnar? . ..
Hann hlýðir rödd samvizku sinnar.
Hann brýtur snjóinn utan af vörð-
unum. Að hlýða rödd samvizku
sinnar. — Það var guðsdýrkun Fét
urs Jónssonar.“
Þetta síðasta mun Þorsteinn
Thorarensen kalla væmna sunnu
dagaskólasögu. Ekki hefði Sig-
fús Bjarnason birt þá frásögn
nema hún væri sönn, enda alkunn
í Þingeyjarsýslu. Er ekki lengur
viðeigandi að halda á lofti sögum
af góðum verkum og göfugri
lund?
íslendingar hafa átt marga dug
andi sögukönnuði. Stöðugt bætist
álitlegur liðsauki í þann hóp,
menn og konur, er kjósa sér það
verðuga starf að varpa Ijósi yfir
veg þeirra, er leiddu þjóðina
„gegnum þúsund þrautir“ eðli
þeirra og afrek. Góður sagnfræð-
ingur gerir sér Ijóst hver sú
skylda er sem hann tekst á hend
ur. Söguleg sannindi er nokkuð út
af fyrir sig, — sögulegur fróð-
leikur blandaður staðleysisumælgi
pennaglaðra manna allt annað.
Grafarrónni fylgir viss helgi.
Ég fæ ekki varizt þeirri hugs-
un, hvað þessi að ýmsu leyti
skemmtilega og fróðlega bók Þor
steins Thorarensens hefði getað
orðið góð bók. En, því miður, —
mér finnst þar vissulega mikið á
skorta.
2. febrúar 1969.
Séra Pétur Magnússon frá Vallanesi:
Fáein orð um herstöðvasamningana frá 1951
í gærdag heimsótti mig rosk-
nn og virðulegur menntamaður
xtan af landi og átti stundarkorn
yið mig samtal, er var í aðaldrátt-
a-m á þessa leið:
„Þú varst, séra Pétur, einn af
þeim, sem hvöttu á sínum tíma,
bæði í ræðu og riti, til þess, að
íslendingar gerðust þátttakendur
í Nató. — Nú hefir mér verið
sa-gt, að áhugi þinn á því máli
muni vera tekinn að dvína.“
„Þar hefir ósannfróður sögu-
maður verið að verki.“
J>ví er að minnsta kosti hald-
ið i'-'am, að þú hallist að því, að
var.-.arsamnin-gurinn frá 1951
verði endurskoðaður.“
„Ég hefi fyrst og fremst áhu-ga
á því, að þýðingarmikil ákvæði 1
saminingnum, sem nú er í gildi,
og hafa ekki enn komið til fram-
kvæmda, verði uppfyllt.“
„Hvaða ákvæði eru það?“
„Ákvæði í 5. gr. þar sem tek-
ið er fram, að Bandaríkin skuli
framkvæma skyldur sínar sam-
kvæmt þessum samningi þannig að
stuðlað sé svo sem frekast má
verða að öryggi íslenzku þjóðarinn
ar.“
„Hvað þykir þér aðallega bresta
á í því efni?“
„Fyrst og fremst það, að gerð-
ar séu ráðstafanir til, að íbúar
Reykjavíkur geti i skjótri svipan
flúið úr borginni, ef illkynjuð
sprengjuárás væri gerð á herstöðv
arnar í Keflavík o-g nágrennið. í
þessu skyni þyrfti að leggja stein-
steypta vegi frá Reykjavík, ann-
an um Svínahraun og austur í
sveitir, hinn í kringum Hvalfjörð-
inn, um Borgarfjörð til Norður-
lands. — Einnig þyrfti að gera
nokkrar hliðarráðstafanir, svo
sem að koma upp bráðabirgðaskýi
um í aðliggjandi sveitum fyrir
flóttafólk. — Eins og sakir standa,
myndi flóttinn stöðvast við Elliða
árnar. Þar myndi allt lenda í
einni bendu.
„Átelur þú Bandaríkjamenn fyr
ir að hafa vanrækt að gera um-
ræddar ráðstafanir til að sjá, svo
sem frekast má verða borgið ör-
yggi íbúa Reykjavíkur og ná-
grennis, ef um kjarnorkuárás
yrði að ræða á herstöðvarnar?“
„í rauninni ekki. Ilver er sjálf
um sér næstur, og íslendingar
hafa ekki gen-gið eftir því, að
þessar eða aðrar öryggisráðstaf-
anir verði gerðar. Þvert á móti.
Þegar Bandaríkjamenn buðust til
að leggja steinsteyptan veg frá
Keflavík í kringum Hvalfjörð —
sem var þó spor í áttina — af-
þökkuðu forráðamenn þessarar
þjóðar af konungakyni boðið, og
þótti oss varla sæma, að þiggja
slíka fyrirgreiðslu. — þess er
naumast að vænta, að Bandaríkja
menn hafi eftir það boðizt til að
leggja steinsteypta vegi um land-
ið.
„Væri ek-ki, séra Pétur, óvið-
felldið, að fara nú að mælast til
vegalagningar í stórum stíl, eftir
að hafa afþakkað þennan spotta
frá Keflavík í Hvalf jörðinn?"
„Engan veginn. Ég sé ekki, þó
að við höfum fyrir allmörgum ár-
um- verið í vitleysiskasti, að við -
myndum falla í áliti á því, að láta I
nú skína í það, að okkur sé batn-
að.“
„Hvað ségir þú'annars. séra Pét!
ur, um tillöguna, sem fram er
komin um það, að við förum að i
dærni Spánverja, og bjóðum upp
á nýja herstöðvarsamnin-ga, þar
sem tekið sé fram, að íslending-
um sé árle-ga goldin allmikil fjár-
hæð, sem aðstöðugjald vegna her-
stöðvanna. — Ert þú einn af þeim,
sem telja, að slík málaleitan sé
fráleit vegna þess, að við erum
þátttakendur í Nató?“
„Nei. Mér finnst það bera vitni
um m-jög slappa heilastarfsemi,
að álykta, að ekki sé viðeigandi,
þó að einhverjar þjóðir séu í varn
arbandalagi, að þær semji um það
sín á milli, h-vað hver þeirra ei-gi
að leggja fram til sameiginlegra
varna, án endurgreiðslu, og fyrir
'hvað beri að taka gjald.“
„Þar er ég vissulega á sama
miáli.“
„í sambandi við þetta er rétt
að ta-ka fram, að þar sem öllum
Orðið er frjálst
sem til þekkja, er ljóst, að her-
setan hér á stríðsárunum átti
sinn ríka þátt í því, að hleypa af
stað dýrtíðarflóðinu og gjaldeyr-
ishruninu, sem ógnar nú efnahags
lífi ísl. þjóðarinnar með algeru
hruni, er réttmætt að gera ráð
fyrir, að hin voldugu velferðar-
ríki, sem standa að Atlantsha-fs-
varnarbandalaginu, séu mjög til-
leiðanleg að veita íslendingum í
einu eða öðru formi fjárhar-sað-
stoð, er komi fjármálum þjóðar-
innar á réttan kjöl, og bæti henni
að fullu þá röskum á efnahags-
lífi hennar, sem hún varð tyrir
af völdum hersetunnar. — Hvort
þessi aðstoð er veitt undii' hei-t-
inu „aðstöðugjald" eða undir ein-
hverju öðru nafni, er auðvitað
ekkert aðalatriði. — en betur
kynni ég við þá aðferð, að ákye-
ið sé eitthvert árlegt gjald, er
okkur beri, heldur en hina, að
við förum á stúfana í hvert sin-n,
þegar harðnar i ári, og göngum
við betlista-f milli grannþjóðanna,
með svipuðum tilburðum og seg-
ir frá í þjóðsögunni:
Leg-g f lófa karls, karls, t
karl s-kal ekki til sjá.
Hver leggur í lófa?“
„Já. Víst væri sú aðferð við-
kunnanlegri. — En að hvaða ráði,
sem er horfið, myndi ég leggja
til, að ekki sé beðið með að hefj-
ast handa, því að fyrirsjáanlegt
er, að við höldum ekki lengi sjálf
stæðiinu, ef við l'átum það enn
u-m hríð fara saman, að ausa ann-
ars vegar upp á okkur erlendum
skuldum, og hríðfella jafnframt
innlenda gjaldeyrinn.“
„Það er hverju orði sannara."
„Meðal annarra orða. É-g las ný
lega í Morgunblaðinu hu-gleiðing-
ar þess efnis, að við gætum vel
átt á hættu, ef við færum fram
á það, að bætt verði inn í her-
stöðvarsamninginn ákvæði um að-
stöðugjald. að Bandaríkjamenn
kunni að taka saman pjönkur
sínar. láta niður og halda heim.“
„Og þá láta Völlinn niður 1-íka?
Þetta þykir mér ekki sennileg til-
gáta. Fyrst er á það að líta, að
við eigum Völlinn, þegar þeir
fara — og Bandaríkjamenn vita
vel. hvað þeir eiga og hvað aðrir
eiga. — En þetta, að við eigum
Völlinn — þjóðar-ögn. sem ekk-
ert kann til hernaðar — þjóð,
Pétor Magnússon
sem á stjórnmálamenn, sem hafa
oftar en einu sinni stun.gið upp
á því, að við létum bandarísku
Framhald á bls. 12.
Viðbætir.
Ég bauð Morgunblaðinu ofanrit-
a'ð samtal til birtingar, en það
færðist undan, og gaf upp sem
ástæðu, að skoðanir, er kæmu þar
fram, væru ekki í samræmi við
skoðanir ritstjóranna. — Nú vil
ég biðja Tíman-n um að stin-ga
því, fyrir mig, að ritstjórum Morg
unblaðsins — til íhugunar — hvort
það sé alveg víst, að kaupendum
og stuðningsmönnu-m blaðsins.
finnist ritstjórarnlr vei'a svo fjöl-
vísir og yfirmáta fimir að álykta,
að kaupendurna gæti ekki langað
til, þegar stórmá'- eru á döfinni, að
heyra lika skoða íir einhverra ann
arra — ef ske kfnrai áð í leitirnar
kæmu einhver sannleikskorn, sem
ritstjórunum hefði sézt yfir.
Pétur Magnússon."