Vísir - 16.02.1980, Blaðsíða 16

Vísir - 16.02.1980, Blaðsíða 16
vism Laugardagur 16. febrúar 1980. 16 vísm Laugardagur 16. febrúar 1980. 17 Helsarvidtal vid Örlyg Hálffdánarson um bókaútgáffu, heita lækinn, pólitík og báta f,Meiri áhugamaður um það sem Guð hefur gert en mennirnir" Eignaðist fyrstu pening- ana fyrir að velta tómum tunnum. — Þú talar mikib um Viöey? ,,Já, ég ólst þar upp þegar enn- þá var búiö þar, en þó var nú mesti glansinn farinn af staönum. Milljónafélagiö gamla sem þeir Thor Jensen og Pétur Thorsteins- son áttu, haföi rekiö þarna mikla útgerö en á minum uppvaxtarár- um var þaö komiö á hausinn. Þá var i Viöey eingöngu oliubirgöa- stöö og ég man eftir þvi aö ég eignaðist fyrstu peningana á þvi aö velta tómum tunnum.....” — en nú veltir þú hundruöum milljóna. „Já”. — Vildiröu ekki einu sinni láta byggja brú yfir i Viöey? „Þaö er nú farið aö rjátlast úr mér núna. Brú myndi e.t.v. skemma þennan fallega staö þvi þá versnaöi umgengnin. Ég hef kynnst býsna slæmri umgengni á ferðum minum i Lækinn.....” — Lækinn? „Já, ég fer oft i lækinn i Naut- hólsvik. Hann er algjört töfra- meðal. Ég fer þarna á ýmsum timum til aö slappa af, ekki sist fyrir jólin þegar allt er vitlaust aö gera”. „Þá færi gerjun í gang i f leiri brugghúsum" — Hver er stóri draumurinn i bókaútgáfunni? „Þaö er nú ýmislegt i gerjun hjá mér. En ef ég færi aö segja frá þvi hvaö ég hef i huga, þá er ég ekki nema viss um að sú gerj- un færi af staö i fleiri brugghús- um”. prenta bókina i prentsmiöjunni Odda kom i ljós að allur pappirinn var ónýtur vegna gerlagróðurs. Það virtist þvi sem ekki yröi hægt aö gefa hana út og viö yröum fyrir stórfelldu fjárhagstjóni, þar sem enginn eins pappir var til. En ég man þaö þegar ég hljóp niður stigann i Odda, að ég sagöi viö sjálfan mig „einhvern veginn i andsk... skal ég snúa þessu mér i hag”. Nokkru siöar komst ég aö þvi aö til var dýr glansmyndapappir sem dugöi til aö prenta 1400 ein- tök. Ég ákvaö aö gefa bókina út á þessum pappir og i 1400 númeruð- um eintökum — þaö varð algjör sprenging þegar hún kom út. Viö urðum að loka húsinu og simanum þegar lætin urðu mest. Ég varö aö læðast út bakdyra- megin og taka simann úr sam- bandi heima. Þaö var algert um- sátursástand, þvi allir vildu fá bókina”. „Égætlaaðfá þessa þarna" — Þú hlýtur aö hugsa um hagn- aö i bókaútgáfunni? „Já vissulega. Ef ég er meö góöa ævisögu þá er hún hvaö ör- uggust söluvara. islenskar ævi- sögur seljast vel ef þær eru mátu- lega opinskáar. Þó má gæta sin á þvi að ganga ekki of langt. Ég reyni að hafa það fyrir mottó aö gefa ekki út bók nema ég geti far- iö meö hana heim til min”. — Hefurðu hafnað bókum af velsæmisástæðum? „Nei, ekki islenskum bókum, en, maöur verður aö gæta sin meö erlendar bækur. Ég velti t.d. „Sjafnaryndi” töluvert fyrir mér, Rættvið Eystein undir húsvegg undir stjórn Benedikts Gröndal nú fyrrverandi forsætisráöherra. Þaö vantaði erindreka til aö ferö- , ast milli kaupfélaganna og ég var j fenginn i það starf. Samfara þessu var ég beðinn um aö endur- í vekja Hlyn, blaö samvinnustarfs- manna þvi aö ég þekkti allt og alla i samvinnuhreyfingunni. Samvinnan var einnig nátengd þessu starfi minu og meö tiö og tima varö ég blaðamaður viö Samvinnuna. Tók ég þar viö af Gisla Sigurössyni sem nú er rit- stjóri Lesbókar Morgunblaösins. Reyndar var þaö nú Eysteinn Jónsson sem fékk mig til starfa á Samvinnunni. Hann fór þess eitt sinn á leit viö mig undir húsvegg i Bifröst aö ég gerðist blaöamaöur við blaöið”. „aðvera ekkisvo þrælklofinn...," — Þú hefur væntanlega hugað aö framapoti i pólitikinni á þess- um árum? „Jú, jú, en þegar ég fór út i at- vinnurekstur þá geröi ég þaö upp viö mig aö vera ekki svo þrælklof- inn að vera meö bókaútgáfufyrir- tæki og vera aö vasast i pólitæik. Ég var i FUF á þessum árum og formaöur SUF frá 1960 til 1966. Þá voru mikil átök i FUF og starfsmenn Sambandsins stóöu þar framarlega, bæöi i vinstri armi og hægri. Ég var talinn i vinstri arminum en var þó ekkert róttækur nema aö þvi leyti aö ég var á móti hernum”. — Ertu ekki ennþá framsókn- armaður? „Þessu vil ég svara meö þvi aö vitna i ummæli Hermanns Jónas- sonar á einum flokksfundi fram- sóknarmanna fyrr á árum: „Þaö þarf talsverða einsýni til aö vera haröur flokksmaöur”. Ég man aö ég hrökk viö, þvi ég var i þá daga harður flokksmaöur”. You are so federationized" — Svo söölaöir þú yfir i bókaút- gáfuna? „Já, ég var búinn aö vinna I fræöslustarfinu á vegum Sam- Ein slik bók sem ég fékk tilfinn- ingu fyrir aö mundi seljast vel var „Landiö þitt”. Ég haföi feng- iö hugmyndina aö henni þegar mér var gefin norsk uppsláttar- bók fyrir feröamenn, en hana not- aöi ég þegar ég var leiösögumað- ur i feröum sem Samband ungra framsóknarmanna stóö fyrir 1962 og siöar. Ég fann aö þetta var ómetanleg bók og aö það væri þörf fyrir slika bók um tsland. Fékk ég Þorstein Jósefsson sem lengi var blaöa- maöur á VIsi til aö skrifa bókina, en hann var mikill ferðamaður, og gjörþekkti landiö og sögu þess. Skrifað í kapphlaupi við dauðann I umsátri — Þú hefur gefiö út ýmsar mjög dýrar bækur og góöar. Er ekki stórfellt tap af þeim? „Nei, alls ekki. Þaö er þvert á móti min reynsla aö þessar góöu en dýru bækur geta lika skilaö góöum hagnaöi. Gott dæmi er Feröabók Eggerts og Bjarna, sem fyrst kom út áriö 1974. Miklu var til hennar kostaö og fengum viö Steindór Steindórsson , sem þýddi bókina myndir/Sem voru i upprunalegu bókinni hjá Kon- unglega visindafélaginu danska. Ætlunin var aö gefa hana út i 5000 eintökum, en þá geröist ó- happið. Þegar byrjaö var aö „Þetta ereinhver neisti" „Sjómennskan styrkir f jölskylduböndin" — Þú átt ýmis áhugamál fyrir utan bókaútgáfuna? „Ég er mikill bátaáhugamaður og er meö einn 15 feta bát. Ég nota hann töluvert i sambandi viö fyrirtækiö og býö þá höfundum i siglingu um sundin blá og út i Viö- ey — þannig komast menn i nán- ara samband. Sjómennska af þessu tagi styrkir fjölskylduböndin þar sem keppnisiþróttir eru oft fjölákyldu- sundrandi. Þaö er t.d. ekki af á- stæðulausu aö talaö er um knatt- spyrnuekkjur. Þaö er raunalegt til þess aö vita hversu reykvisk yfirvöld hafa lengi daufheyrst viö óskum báta- áhugamanna um úthlutun öruggs staöar fyrir báta þeirra. Sam- kvæmt siöustu áætlunum skilst mér aö loka eigi Grafarvognum með miklum garði og gera þar ferskvatnstjörn fyrir innan. Væri nú ekki nær að láta garöinn ekki ná alveg yfir voginn og leyfa bátamönnum að koma sér fyrir á vognum?” Ahrif frá Hriflu-Jónasi „Fyrstu afskipti min af útgáfu- málum var útgáfa skólablaös Samvinnuskólans, en ég var þá formaður skólafélagsins. Það má segja aö strax þar hafi linan i lifi minu veriö gefin. Þetta var á ár- unum 1952-4 en þá var Jónas frá Hriflu skólastjóri Samvinnuskól- ans. Hann var þá enn i fullu fjöri, en hans pólitiska sól var þó hnigin til viöar. — Haföi Jónas áhrif á þig? „Já, hann haföi gifurleg áhrif á' mig, enda stórkostlegur maður”. — Hvernig? „Ja, þaö er nú erfitt aö lýsa þvi — hann var m.a. valdur aö þvi aö ég fór i erindrekstur á vegum Sambandsins. Jónas átti aö hafa sagt við Erlend Einarsson for- stjóra Sambandsins sem þá var að taka viö „hann getur að visu notast við reikning en hann pass- ar miklu betur i félagsmálin”. Ég held að hann hafi sagt satt, þvi ég er lélegur skrifstofumaður og af- ar vitlaus i reikningi”. — Kanntu einhverjar sögur af Jónasi? „Æi, ég veit ekki hvort ég á aö vera aö segja ennþá einu sinni þaö sem ég veit að þú ert aö slægjast eftir. Fólk gæti misskiliö mig og haldiö aö ég væri aö gera grin aö Jónasi, en þaö er svo fjarri mér, þvi ég dáöi Jónas og virti, ég skal þó segja þér eina sem ég held ég hafi ekki flikað vlöa. Ég var einu sinni i bil meö svila minum sem heitir Eysteinn Jónsson. Sé ég þá Jónas á gangi og býö honum upp i. Þegar hann kemur inn i bilinn gat ég ekki set- iö á strák minum og segi: „Nú upplifi ég þaö i návist þinni Jónas, sem aöeins einn maöur hefur getaö upplifaö áöur”. „Og hvaö er nú þaö”, spuröi Jónas? „Ég ætla aö kynna þig fyrir Eysteini Jónssyni”. Jónas fyrirgaf mér þessa glettni og ég held aö honum hafi fundist atvikiö spaugilegt”. en ákvaö svo að gefa hana út þar sem ég haföi áöur gefið út fræðslubækur um kynferöirmál, og það virtist þörf fyrir bókina, sem hefur og sannast. Annars hefur margt spaugi- legt gerst, meö sllkar bækur h?rna i versluninni. Menn hafa komö inn og sagst ætla aö fá „þessa þarna” og bent á bókina en horft annað. Fólk er feimiö viö kynferöismálin. Skólárnir hafa brugöist þar sinu fræösluhlut- verki og fræösluýfirvöld hafnaö sænskum skólaverkefnum og kennslugögnum, sem ég lét örn- ólf Thorlaéius þýöa á sinum tima. Viö erum liklega eitthvað ööru visi skapaðir en frændur vorir Sviar”. Barnabækur? „Ja ég tók þátt i sjónvarpsþætti um barnabækur fyrir nokkru sem mér skilst aö margir hafi séö. Ég hefi litlu viö þaö aö bæta þar sem ég sagöi þar, nema þvi aö áriö 1968 afhenti ég Sambandi isl. barnakennara talsverða fjár- upphæö i þvi skyni að sambandiö annaöist árlega leiöbeiningar- störf á þessu sviði. Þvi miöur hefur enn ekkert oröið af þessu, enda verkefniö erfitt. Hins vegar „Já, ég er náttúruverndarmað- ur og hef gaman af útilifi. Ég er meiri áhugamaöur um þaö sem Guö hefur gert en mennirnir, en ég er þó mjög veikur fyrir göml- um munum og minjum þótt ég viðurkenni ekki aö réttmætt sé aö gera þá kröfu aö varöveita allt sem gamalt er, aöeins vegna þess aö þaö er gamalt. Þá kemur til greina aö byggja hús sem fer vel i umhverfinu eins og ég gerði hér á Vesturgötunni, sællar minningar. — A aö varðveita Bernhöfts- torfuna? „Það er annarra aö taka þá á- kvöröun. Mér skilst aö húsin eigi Textf: Halldór Reynisson Myndir: dens Alexandersson, Gunnar V. Andrésson Einhvern veginn hafði ég gert mér fyrirfram þá hugmynd af manninum/ að hann væri að finna bak við f ínt palesanderskrifborð, dökkklæddan með bindi en að baki væru sverar hillur með gullkiljuðum bókum. Hugmyndin að örlygi Hálfdán- arsyni bókaútgefanda tók þó snarlega hamskiptum þegar komið var inn á skrif- stofu hans. Þar stóðu bókastaflar á gólfum en veggir voru auðir að úndanskilinni einni kritarmynd af Þórði á Dagverðará. Sjálfur var maðurinn sportlega klæddur og virtist vera litið eitt hlédrægur við fyrstu kynni. örlygur Hálfdánarson rekur bókaútgáfuna örn og örlyg en það er með umsvifa- meiri bókaútgáfum hér á landi. En bókaútgáfan er rétt eins og kápan utan um bók- ina, þegar örlygur er annars vegar, þvi maðurinn á sér mörg áhugamál og við- burðarrikan feril. Hann erspurðurum fyrstu afskipti af útgáfumálum: — Svo fórstu aö vinna sem er- indreki hjá Sambandinu? „Ég fór aö vinna viö fræöslu- deildina sem þá var nýátofnuö örlygur á skrifstofunni meö Þórö á Dagveröará yfir höföi sér: „Karlinn hefur þau undarlegustu augu sem ég hef séö I nokkrum manni á ævinni.” bandsins i 10 ár þegar leiöir skildu. Mér fannst ekki vera leng- ur neinn vettvangur fyrir mig á þvi sviöi og að auki var ég orðinn deildarstjóri yfir deild sem var oröin litið annaö en nafnið tómt, vegna skipulagsbreytinga. Um þetta leyti kom vinur minn einn sem var i einkarekstri að máli viö mig og fór aö tala um einkarekstur og samvinnurekst- ur. Ég man aö hann sló um sig meö enskri setningu: „Þið hjá Sambandinu — you are so federa- tionized —þiö eruö sambandaðir. Þið eruö algerlega búnir aö missa allt frumkvæöi”. Ég gleymdi þessu ekki. Þegar ég hætti hjá Sambandinu i árslok 1963 vissi ég ekki hvaö ég átti að taka mér fyrir hendur, haföi sérhæft mig á svo þröngu sviöi, svo ég dreif mig i fiskvinnu hjá BÚR i nokkra mánuöi meöan ég var aö hugsa. Ég man aö Sveinn Benediktsson, sem þá var mikill ráöamaöur hjá Bæjarút- geröinni, kom eitt sinn aövifandi þar sem ég var aö vinna. Viö höföum þá ekki kynnst, en hann kannaðist sýnilega viö mig og spuröi verkstjórana: „Hvaö er þessi maöur aö gera þarna?” Hann átti sýnilega ekki von á mér á þessum staö. Ég fékk góöan tima til aö hugsa meðan ég var i fiskinum. Ég á- kvaö þá aö gefa út Feröahand- bókina, en meöan ég var hjá Sambandinu haföi ég m.a. séö um útgáfu hennar. Ég fór á fund Hjartar Hjartar sem réöi þessum málum og hann heimilaði mér aö gefa hana út. Ég gaf hana fyrst út 1964 og hún gekk mjög vel. Varö I raun undirstaöan aö bókaútgáf- unni Orn og örlygur hf.” „Ekki milll — Þú hefur orö á þér fyrir aö vera impúlsivur bókaútgefandi. „Jæja, er þaö.... annars er þetta eins og einhver neisti. Ég á mjög erfitt meö aö skilja þetta sjálfur eöa skýra, en yfirleitt hefur þaö ekki brugöist aö sú bók sem mér hefur litist vel á, hún hefur selst vel. Þaö hefur svo get- aö brugðiö til beggja vonar meö bækur sem ég hefi gefiö út vegna kunningsskapár eöa litist litiö á. hægt aö vera þrælklofinn pólitíkur og bókaútgáfu” sér merka sögu og talsveröa sér- stööu og þá er vafalaust rétt aö varöveita þau, Spurningin er hins vegar hvort þaö myndi ekki sætta bæöi sjónarmiöin ef húsin yröu flutt upp i Arbæ, en i þeirra staö byggt hús I gömlum stil sem færi vel við Menntaskólann og Stjórn- arráðiö. Mér hefur oft dottið i hug aö frumteikningin af Viöeyj- arátofu, þar sem hún er tveggja hæða, sem hún aldrei varð, færi vel á þessum stað. E.t.v. mætti stækka hana aðeins i hlutföllun- um ef þaö væri taliö nauösyn- legt”. — Þú talar um aö þú sért meiri áhugamaður um þaö sem Guö hefur gert en mennirnir — ertu þá trúmaður? „Já, ég hef mina barnatrú. Ég ólst upp hjá trúaöri móöur úti i Viðey og það var trúarlegt sam- félag þarna úti í eynni”. — Þú gafst út Nýja Testament- iö á nútimamáli, svokallaö „Lif- andi Orö”. „Já, ég man aö Jónas frá Hriflu sagði, að þaö væri nauðsynlegur liður i menntun hvers manns, að hafa lesiö töluvert i Bibliunni. Eitt sinn þegar ég var að fara til Austurrikis, greip ég meö mér Nýja Testamentið til að lesa, en mér fannst textinn oft torskilinn og ekki aögengilegur fyrir nú- timamenn. Svo þegar fyrirtækiö sem gefur út „Lifandi Orö” var aö leita ser að útgefanda hér á Is- landi fannst mér þaö vera svariö við þvi sem ég hafði veriö aö hugsa og gaf það út”. „Þorsteinn skrifaði þessa bók I kapphlaupi viö dauöann. Eftir aö hann hóf aö skrifa hana kom I ljós aö hann var haldinn sjúkdómi er leiða myndi hann til dauöa. Þegar komið var aö útgáfunni sá ég fram á aö bókin yröi helm- ingi dýrari en aðrar bækur er þá voru á markaðnum. Fór ég þá til Olivers Steins og leitaði ráða hjá honum. Hann sagöist gera eins vel og hann gæti viö hverja bók en siðan léti hann auðnu ráöa — og ég gaf hana út. „Landiö þitt” varð alger met- sölubók þetta ár. Einn maður fékk t.d. á.tján eintök af henni i jólagjöf! Ég man aö það var tvennt sem gladdi Þorstein þessi siöustu jól. Birgir Kjaran valdi i blaöaviötali þessa bók sem bók ársins og Visir kom meö þá frétt, aö „Landið þitt” væri i algjörum sérflokki hvað sölu snerti”. „Ég ólst upp i Viðey og þar eign- aöist ég fyrstu peningana á aö A'elta tómum tunnum”. Hér afgreiöir Örlygur bækur frammif búö: „Ég varö aö læsa búöinni, taka simann úr sambandi og læö- ast út bakdyramegin þegar Feröabók Eggerts og Bjarna kom út”. er ég ekki frá þvi að þetta hafi orðið að einhverju leyti sá aflvaki er litlu siðar kom Reykjavikur- borg til þess aö fara að verölauna árlega bestu islensku barnabók- ina. — Náttúruverndarmaöur?

x

Vísir

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Vísir
https://timarit.is/publication/54

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.