Morgunblaðið - 14.11.2001, Qupperneq 25

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 14. NÓVEMBER 2001 25
UNDANHALD talibana fráKabúl er mikill hernaðar-legur sigur fyrir Banda-ríkjamenn en sú ákvörð-
un Norðurbandalagsins að senda
hermenn sína í afgönsku höfuðborg-
ina gæti torveldað tilraunir Banda-
ríkjanna og fleiri ríkja til að fá leið-
toga hinna ýmsu fylkinga og
þjóðflokka Afganistans til að mynda
nýja ríkisstjórn.
Þúsundir hermanna Norðurbanda-
lagsins streymdu inn í höfuðborgina í
gær þótt George W. Bush Banda-
ríkjaforseti og stjórn hans hefðu lagt
fast að bandalaginu að halda kyrru
fyrir utan borgarmarkanna þar til
hægt yrði að mynda stjórn sem Past-
únar, stærsti þjóðflokkur landsins,
gætu sætt sig við.
Bandarískir embættismenn viður-
kenndu í gær að þeir hefðu enga
stjórn á afgönsku stríðsherrunum og
hermönnum Norðurbandalagsins.
Pólitískir leiðtogar bandalagsins tóku
einnig að streyma inn í höfuðborgina
eftir óvænt undanhald talibana.
Einn af forystumönnum Norður-
bandalagsins, Younis Qanooni, sagði
að það hefði ekki í hyggju að vera eitt
við stjórnvölinn í Afganistan. Banda-
lagið hafði áður samþykkt að taka
þátt í stjórnarmyndun undir forystu
fyrrverandi konungs Afganistans,
Mohammeds Zahirs Shah, og Qan-
ooni sagði að bandalagið myndi
standa við það samkomulag. „Við er-
um hér til að halda uppi öryggisgæslu
og koma í veg fyrir að glæpamenn
hrelli borgara okkar,“ sagði hann.
„Eftir 22 ára átök, hörmungar og
ógæfu viljum við koma á friði í Afgan-
istan.“
Einn af helstu samstarfsmönnum
konungsins fyrrverandi, sem er í út-
legð í Róm, sakaði hins vegar Norð-
urbandalagið um að hafa brotið sam-
komulag um að senda ekki hermenn
inn í höfuðborgina.
Sameinuðu þjóðirnar
sendi friðargæslusveitir
Stjórn Pakistans hvatti til þess að
Sameinuðu þjóðirnar sendu friðar-
gæslusveitir til Kabúl í því skyni að
afstýra blóðsúthellingum og ringul-
reið í borginni eins og á árunum
1992–96. Þetta tímabil einkenndist af
grimmilegri valdabaráttu stríðs-
herra, sem margir hverjir eru nú í
Norðurbandalaginu, eftir hernám
Sovétmanna á árunum 1979–89 og
fall stjórnar sem naut stuðnings
stjórnvalda í Moskvu.
Pakistanar voru helstu stuðnings-
menn talibana þegar þeir komust til
valda í Kabúl árið 1996 og hafa illan
bifur á Norðurbandalaginu. Þeir
segja að stjórn undir forystu Norður-
bandalagsins myndi valda mikilli
óánægju meðal Pastúna í Afganistan
og Pakistan. Flestir hermenn Norð-
urbandalagsins eru Tadsjikar og
Úsbekar en talibanar hafa aðallega
notið stuðnings Pastúna, sem eru um
40% íbúa Afganistans.
Hægt miðar í pólitísku
viðræðunum
Tilraunirnar til að fá leiðtoga þjóð-
flokkanna til að mynda bráðabirgða-
stjórn hafa borið lítinn árangur til
þessa, meðal annars vegna ágrein-
ings um hlutverk konungsins fyrr-
verandi og andstæðra hagsmuna
grannríkja, m.a. Pakistans og Írans,
sem styður Norðurbandalagið.
Pólitísku viðræðurnar hafa gengið
mjög erfiðlega og nú þegar höfuð-
borgin er fallin er orðið mjög brýnt að
þær beri árangur. Náist ekki sam-
komulag á næstu dögum er hætta á
að nýtt borgarastríð blossi upp í Afg-
anistan og að landið leysist jafnvel
upp.
Talibanar segjast hafa hörfað frá
Kabúl til að heyja skæruhernað frá
fjöllum og hellum Afganistans.
Fréttaskýrendur segja að þótt þessi
aðferð hafi gefist vel
gegn sovéska her-
námsliðinu á árunum
1979–89 kunni að reyn-
ast erfitt fyrir talibana
að halda uppi skæru-
hernaði þar sem þeir
njóta ekki stuðnings annarra ríkja
eins og skæruliðarnir sem börðust
gegn Sovétmönnum.
Talibanar virðast hafa hörfað yfir á
landsvæði sem einkum eru byggð
Pastúnum.
„Stríð er ekki háð í borgum og bæj-
um Afganistans,“ sagði heimildar-
maður fréttastofunnar AFP úr röð-
um talibana. „Úrslit stríðsins ráðast í
fjöllunum og hellunum sem eru á
valdi okkar. Við höfum þegar flutt
vopn og matvælabirgðir á öruggari
staði í fjöllunum og þaðan ætlum við
að berjast.“
Riffat Hussain, forseti herfræði-
deildar Quaid-e-Azam-háskóla í Ísl-
amabad, sagði að þessi aðferð hefði
gert afgönskum skæruliðum kleift að
binda enda á tíu ára hernám Sovét-
manna árið 1989. „Undanhald talib-
ana frá Kabúl markar upphaf nýs
tímabils í þessu stríði og það verður
mjög langt.“
Hussain kvaðst einnig telja að með
undanhaldinu vildu talibanar vinna
tíma í von um að innbyrðis deilur
blossuðu upp að nýju
innan Norðurbanda-
lagsins.
Afgönsku skæru-
liðarnir, sem börðust
gegn Sovétmönnum,
nutu stuðnings Banda-
ríkjanna og fleiri ríkja, en talibanar
eru einir á báti að þessu sinni. „Þetta
verður erfitt fyrir þá vegna þess að
þeir berjast gegn öllum heiminum,“
sagði Shanawaz Tani, sem var hers-
höfðingi í Afganistan þegar kommún-
istar voru þar við völd. „Afgönsku
skæruliðarnir fengu vopn og aðstoð
frá öðrum ríkjum gegn Sovétmönn-
um. Þannig er því ekki farið núna og
erfitt er að spá um hversu lengi talib-
anar geta haldið velli án stuðnings
annarra.“
Talibanar njóta ekki lengur stuðn-
ings Pakistana sem gerði þeim kleift
að ná mestum hluta Norður-Afgan-
istans og Kabúl á sitt vald á árunum
1994–98.
Kandahar er „höfuð-
borg talibana“
Talibanar litu ekki á Kabúl sem
sérlega mikilvæga borg. Allar mikil-
vægustu ákvarðanirnar voru teknar í
Kandahar, höfuðvígi talebana, þar
sem leiðtogi þeirra, múllinn Mo-
hammed Omar, sat við stjórnartaum-
ana. Ráðuneytin, opin-
beru byggingarnar og
embættismennirnir voru
í höfuðborginni en völdin
í Kandahar.
Donald H. Rumsfeld,
varnarmálaráðherra
Bandaríkjanna, sagði á sunnudag að
stjórn talibana myndi ekki líða undir
lok þótt Norðurbandalagið næði Kab-
úl á sitt vald því „höfuðborg talibana“
væri Kandahar. Talsmaður Norður-
bandalagsins sagði í gær að íbúar
Kandahar og tveggja annarra borga í
suðurhlutanum, Helmand og Uruzg-
an, hefðu boðist til að hefja samstarf
við bandalagið. Andstæðingar talib-
ana voru sagðir hafa náð flugvelli um
50–70 km frá Kandahar á sitt vald.
Framrás Norðurbandalagsins hef-
ur aukið svigrúm Bandaríkjamanna
til að þjarma að talibönum og al-
Qaeda, samtökum hryðjuverkafor-
ingjans Osama bin Ladens. Banda-
rískar hersveitir geta nú notað mik-
ilvæga þjóðvegi og flugvelli til að
herða árásir sínar og flytja hjálpar-
gögn til sveltandi Afgana. Yfirráð
Norðurbandalagsins í norðurhlutan-
um geta einnig auðveldað Banda-
ríkjamönnum að afla sér mikilvægra
upplýsinga um hugsanleg fylgsni bin
Ladens og annarra forystumanna al-
Qaeda.
Embættismenn bandaríska varn-
armálaráðuneytisins viðurkenna þó
að erfiðara verði að ráða niðurlögum
talibana í suðurhlutanum en í Norð-
ur-Afganistan. Talibanar hafa aðal-
lega notið stuðnings Pastúna í suður-
hlutanum og ekki mætt þar skipu-
lagðri andstöðu eins og í norður-
hlutanum.
Aðgerðir Bandaríkjamanna í suð-
urhlutanum hafa einkum miðað að
því að reyna að fá leiðtoga Pastúna til
að snúa baki við talibönum og líklegt
er að hröð framrás Norðurbanda-
lagsins sannfæri marga Pastúna um
að talibanar geti ekki farið með sigur
af hólmi í stríðinu. „Árangur hefur
náðst í þessum efnum,“ sagði hátt-
settur embættismaður í bandarísku
leyniþjónustunni CIA. „Hann er ekki
eins sýnilegur og í norðurhlutanum
en við höfum séð merki þess að þeir
séu tilbúnir til samstarfs gegn talib-
önum.“
Skiptar skoðanir
um landhernað
Embættismenn varnarmálaráðu-
neytisins í Washington hafa ekki úti-
lokað að bandarískar hersveitir verði
sendar inn í suðurhluta Afganistans.
Fréttaskýrendur sögðu þó að það
gæti tekið nokkra mánuði að skipu-
leggja stórsókn með þátttöku þús-
unda hermanna.
Svo virðist sem ekki komi til greina
að láta hermenn Norðurbandalagsins
halda framrásinni áfram suður fyrir
Kabúl þar sem það myndi kynda und-
ir þjóðflokkasundrungunni og grafa
undan pólitísku viðræðunum.
Nokkrir bandarískir hermálasér-
fræðingar hafa hvatt til þess að
bandarískar hersveitir verði sendar
inn í suðurhluta Afganistans. „Við
verðum að fara þangað fyrr eða síð-
ar,“ sagði Dan Goure, við Lexington-
stofnunina. „Jafnvel þótt okkur takist
að kynda undir einhvers konar and-
stöðu við talibana óttast ég að helstu
leiðtogar Pastúna haldi áfram að
styðja talibana.“
Aðrir sérfræðingar sögðu að
Bandaríkjamenn ættu að láta á það
reyna hvort hægt væri að fá Pastúna
til að rísa upp gegn talibönum. „Það
er of snemmt að draga þá ályktun að
aðgerðir okkar í suðurhlutanum hafi
ekki borið árangur,“ sagði Robert
Killebrew, bandarískur ofursti á eft-
irlaunum. „Og verði bandarískar her-
sveitir sendar þangað endar það með
ósköpum.“
Embættismenn í Bandaríkjunum
óttast að hermenn Norðurbandalags-
ins hefni sín á stuðningsmönnum tal-
ibana úr röðum Pastúna í Kabúl eða
Mazar-e-Sharif og það verði til þess
að Pastúnar neiti að taka þátt í
stjórnarmyndun.
Lakhdaar Brahimi, sendimaður
Sameinuðu þjóðanna, kveðst ætla að
efna til viðræðna á næstu dögum milli
leiðtoga hinna ýmsu fylkinga og þjóð-
flokka um myndun bráðabirgðaborg-
arstjórnar í Kabúl og hugsanlega
fleiri borgum.
Bandarískir embættismenn sögðu
að Sameinuðu þjóðirnar myndu bjóða
borgarstjórninni aðstoð við að sjá
borgarbúunum fyrir nauðsynlegri
þjónustu. Sameinuðu
þjóðirnar kynnu einnig
að senda hermenn til
að halda uppi lögum og
reglu í borginni.
Embættismenn
bandaríska utanríkis-
ráðuneytisins hafa rætt við tyrk-
neska stjórnarerindreka sem beita
sér fyrir því að Sameinuðu þjóðirnar
sendi friðargæslusveitir til Afganist-
ans. Tyrkland, Bangladesh, Indónes-
ía og fleiri múslímaríki hafa boðist til
að senda hermenn til friðargæslu á
vegum Sameinuðu þjóðanna í Afgan-
istan.
Falli Kabúl
fylgja
pólitískir
annmarkar
Flótti talibana frá Kabúl gæti auðveldað
Bandaríkjamönnum að ráða niðurlögum
hryðjuverkasamtaka Osama bin Ladens í
Afganistan. En sá böggull fylgir skammrifi
að Norðurbandalagið hefur sent hermenn
sína inn í borgina og það gæti torveldað til-
raunirnar til að tryggja myndun þjóðstjórn-
ar og afstýra nýju borgarastríði í landinu.
Reuters
Hermenn Norðurbandalagsins á skriðdreka á leið inn í Kabúl eftir að
talibanar flúðu þaðan í gær.
Brýnt að viðræður
um samsteypu-
stjórn beri
skjótan árangur
Bandarískar
hersveitir hugs-
anlega sendar
til S-Afganistans
t mjög
stöðu
di það
stitog-
era að
r hins-
landi
ér mat
fskurð.
í jafn-
þó svo
Gunn-
msey
dóttir,
ir eyj-
ttkast-
enginn
tunduð
„Fólk
ð trúa,
að að
a raun-
r. Það
é eng-
aftur í
og til
velta
punum
and og
lta eða
ugum
aritari
ttkast-
rð við-
mikið
sínum
heyrt
fæstir
að það
hætti
m. Það
sé sér-
fiskinn
r eng-
mynd-
nn sak-
n til að
Við sjómennina að sakast
Ágúst Blöndal, fréttaritari í
Neskaupstað, segir marga þar í
bæ þeirrar skoðunar að brottkast-
myndirnar séu sviðsettar. „Hvort
sem það á við rök að styðjast eða
ekki, þá eru menn dálítið slegnir
og margir haft orð á því hvað
þarna var verið að henda stórum
fiski. Menn vilja þá sakast við sjó-
mennina sjálfa og þeir verði að
taka afleiðingum gjörða sinna.
Hinsvegar ber að hafa í huga að
flestar útgerðir hér í Neskaup-
stað hafa yfir kvóta að ráða og fáir
að gera út á leigukvóta og kannski
markast viðhorf manna af því.“
Myndirnar meira eða
minna sviðsettar
Sigurður Mar Halldórsson,
fréttaritari á Hornafirði, segir
brottkastmyndirnar mikið rædd-
ar manna á meðal og sitt sýnist
hverjum. Einn telji sögur af brott-
kasti stórlega ýktar á meðan ann-
ar segi að kvótakerfið beinlínis
neyði menn til að henda fiski.
„Brottkast varð ekki til í gær og
sjómenn hafa sagt mér bæði
gamlar og nýjar sögur af því. Ég
hef hitt útgerðarmenn sem segj-
ast koma með fisk að landi sem
þeir hentu fyrir daga kvótakerf-
isins. Aðrir segja að kvótakerfið
sé þannig uppbyggt að þeir komi
aðeins með verðmætasta fiskinn í
landi. Þeir sem ég hef rætt við eru
hins vegar sammála um að mynd-
irnar sem hafa birst í fjölmiðlum
séu meira eða minna settar á svið
til að skapa andstöðu við kvóta-
kerfið eða til að vekja upp um-
ræðu um það,“ segir Sigurður.
Eðli brottkastsins
kemur á óvart
Ásmundur Friðriksson, frétta-
ritari í Vestmannaeyjum, segir
myndirnar staðfesta það sem rætt
hafi verið manna á meðal lengi, að
brottkast hafi verið stundað um
áraraðir. „Það þarf ekki annað en
að skoða hvernig fiskur kemur inn
á fiskmarkaðina til að sjá að brott-
kastið er umtalsvert. Eðli brott-
kastsins á myndunum virðist
samt koma öllum í opna skjöldu,
hvað það er kerfisbundið og
hversum stórum fiski er hent. Ég
verð hins vegar ekki var við að
fólk telji brottkastið á myndunum
sviðsett. Það kenna margir kerf-
inu um brottkastið og segja að
sjómönnum sé nauðugur þessi
kostur.“
Líkja má brottkasti
við skattsvik
Jón H. Sigurmundsson, frétta-
ritari í Þorlákshöfn, segir brott-
kast lengi hafa verið rætt manna á
meðal í bænum en myndirnar hafi
hleypt nýju blóði í umræðuna svo
um munar. „Margir hafa brott-
kast í flimtingum en undir niðri
held ég að kraumi reiði. Hún bein-
ist bæði að fiskveiðistjórnarkerf-
inu en alveg eins að þeim sem
stunda brottkast. Þá er fólk ekki
endilega að dæma þá sem einstak-
linga sem eru í umræðunni ein-
mitt núna, heldur alla sem henda
fiski yfirhöfuð. Ég verð mjög var
við að fólki finnst eins og verið sé
að kasta auðæfum þjóðarinnar á
glæ, mönnum sé treyst fyrir þess-
um auðæfum en þeir fari síðan
með þau á þennan hátt. Margir
hafa engu að síður skilning á
brottkasti og segja að kerfið knýi
sjómenn til að henda fiski. Það má
líkja brottkasti við skattsvik, það
líður enginn að svikið sé undan
skatti þó svo að kerfið bjóði upp á
slíkt. Sumir vilja því auka eftirlit
með sjómönnum og líta þannig á
að fyrir andvirði þess sem kastað
er væri hægt að fjölga eftirlits-
mönnum margfalt,“ segir Jón.
ottkasti
mynd-
nn í efa
ki í
og
ni
s í
ra
ið
m,
og-
ð/RAX
koma
ofan