Morgunblaðið - 23.01.2002, Síða 31

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 23. JANÚAR 2002 31
Útsala - Útsala - Útsala
Klapparstíg 44 - sími 562 3614
BÆKLINGUR minn, Sletti-
reka, sem nýkominn er í 2. út-
gáfu, virðist hafa vakið lítils
háttar umræðu. Þar eru mér að
nokkru gerðar upp skoðanir,
sem mig langar til að leiðrétta. Í
kveri þessu er spjallað um
nokkrar fornar vísur og skilning
á þeim. Sagt er að ég kalli forn-
an kveðskap yfirleitt rétt feðr-
aðan, og telji það skipta mestu
máli.
Þetta er misskilningur. Ég læt
mig einatt litlu varða hver hefur
sagt þetta eða hitt. Aftur á móti
kalla ég æskilegt, að það sem
sagt er, sé rétt skilið. Að sjálf-
sögðu kemst ég ekki hjá því að
hugsa mitt um það, hvenær
heimildir hafi rétt fyrir sér um
höfunda og verk sem um er
fjallað hverju sinni, þó sjaldan
skipti það sköpum.
Raunar skil ég ekki það ofur-
kapp sem lagt er á að vefengja
fornar heimildir um höfunda
vísna og kvæða, oft jafnvel af
einskærri nýjungagirni, að því er
virðist. Fátt er það að vísu sem
áhugasamir fræðimenn skelfast
meir en þá tilhugsun að „staðna í
fræðunum“. Þess vegna rennur
upp hátíð er mikils virtur vís-
indamaður kastar fram nýstár-
legri tilgátu sem bragð er að. Því
var það hvalreki á fjörur ís-
lenzkra fræða, þegar Jón pró-
fessor Helgason birti í Einars-
bók 1969 ritgerð sem dró í efa að
Egill Skalla-Grímsson hefði
sjálfur ort Höfuðlausn. Og þykja
má illa sitja á fáfróðum leik-
manni að bera brigður á það sem
mætum foringja í fræðunum
kann að detta í hug. Þó verður
svo talið hér, að líkurnar til þess
að Höfuðlausn sé réttilega eign-
uð Agli sjálfum séu sterkari en
svo, að einhver annar verði með
vissu talinn höfundur hennar,
jafnvel þótt svo gagnmerkur vís-
indamaður sem Jón Helgason
hafi fundið upp á að tína saman
líkur til þess. Reyndar er því lík-
ast, að fyrir prófessor Jóni hafi
vakað að láta á það reyna,
hversu langt mætti teygja þær
líkur. Þannig virðist hann haga
málflutningi sínum fremur en að
bera á torg óyggjandi niður-
stöðu.
Hlytu menn ekki að efast um
að Jóni Helgasyni væri fullkomin
alvara að hafna afdráttarlausum
vitnisburði Snorra Sturlusonar,
og það á ekki traustara grund-
velli en sögulegum stafsetning-
arfræðum, þar sem allt gengur á
misvíxl og hvað ruglar annað,
stopul dæmi um ýmislegan rit-
hátt og getgátur um framburð,
misgengar málvenjur á ýmsum
stað og tíma, sundurleit viðhorf
og vinnubrögð ólíkra manna? Og
fleira kemur til álita, svo sem orð
kvæðisins „buðumk hilmir löð“,
sem ættu að sýna fram á annan
ganga mála en sagan sjálf grein-
ir frá. Væntanlega hefur Egill
gert ráð fyrir því, þegar hann
orti kvæðið, að sér yrði leyft að
flytja það konungi í fullum grið-
um, sem hann af kurteisi kallar
„löð“. Annars hefði hann varla
farið að basla við að hnoða því
saman, hvar og hvenær sem það
gerðist.
Á það hefur verið bent, að í
Höfuðlausn sé lof það, sem á
konung er borið, harla fátæklegt
miðað við það sem tíðkaðist, ekk-
ert sérstakt afrek sé tilgreint,
engin tiltekin hetjudáð vegsöm-
uð, almennt klingjandi orðagjálf-
ur sé látið duga. Þetta hefur þótt
mæla gegn því að kvæðið geti
verið eftir Egil. Öðru máli gegni
um Sonatorrek og Arinbjarnar-
kviðu, bæði þau kvæði séu ort
frá persónulegu viðhorfi, bundin
mikilvægum staðreyndum, sem
sýni að þau hljóti Egill að hafa
ort sjálfur.
Nokkuð er þetta undarleg
ályktun. Það sem hér er bent á
hlyti einmitt að styrkja tilkall
Egils til Höfuðlausnar, ef þess
væri þörf. Þar er hann ekki að
tjá sárasta harm ævi sinnar, né
heldur að mæra sinn hjartfólgn-
asta vin, heldur af lífs nauðsyn
að smjaðra fyrir skæðum haturs-
manni sem hann fyrirlítur. Því er
von að hann spari við sig skjall
um frækilegar dáðir þessa kon-
ungs, en kappkosti að komast af
með kalda flugelda-skothríð í
glæsilegum orðaglaumi.
Sjálfur viðurkennir Jón Helga-
son, að röksemdir þær sem hann
tínir til, séu ekki óyggjandi. Þess
var að vænta af svo vönduðum
fræðimanni. Óvissunnar hefur
Slettireka látið hefðina njóta, og
þar með útgáfu Fornritafélags-
ins og sjálfan Snorra Sturluson,
sem fullum fetum kallar Egil
höfund Höfuðlausnar, ekki að-
eins í Egils sögu, skáldverki sem
margur eignar Snorra, heldur
einnig í Eddu, sem samin er sem
fræðirit.
Ljóst er að munnleg geymd
þessa kvæðis hefur ekki verið
einleit; enda ber elztu handritum
nokkuð á milli. Því var von að til
kæmu uppskriftir af Eglu sem
slepptu Höfuðlausn, en segðu þó
frá henni, og það því fremur að
sagan getur þess, að þar sé á
ferð tvítug drápa, sem setur
minninu skilmála um form.
Hvað skal þá sagt um höfund
Höfuðlausnar, þegar öllu er á
botninn hvolft? Skal hún eignuð
Agli Skalla-Grímssyni sjálfum
eða einhverjum öðrum? Það eitt,
að slíkur fræðahöfðingi sem Jón
prófessor Helgason efast, hlýtur
að vekja vomur í fóhorni und-
irritaðs og hans líka. Af rök-
semdum Jóns Helgasonar virðist
ein öðrum sterkari, enda svo
áleitin að hún hlýtur að vinna
bug á makindum fullvissunnar,
jafnvel þótt Jón Helgason bendi
sjálfur á veilu hennar. Þessi rök-
semd er fólgin í gerð eins bók-
stafs í einu orði. Traustleik
hennar verður hver og einn að
meta sem þar hyggur að með
gát.
Hér skal það að lokum ítrekað,
að fyrir höfundi Slettireku vakti
það eitt að glöggva merkingu
þeirra fornu vísna sem þar er um
fjallað, en ekki að rekast í fað-
erni þeirra.
Helgi Hálfdanarson
Höfundur
FYRR í vetur var
haldinn fundur á Ísa-
firði um bætta um-
gengni við fiskistofn-
ana við Ísland. Þar var
færeyska leiðin í fisk-
veiðistjórnun að
nokkru leyti kynnt og
um hana fjallað. Fund-
urinn var haldinn í
framhaldi af miklum
umræðum um fisk-
veiðistjórnun undan-
farin misseri þar sem
stóru orðin hafa sjaldn-
ast verið spöruð. Í
slíkri umræðu hefur
aðeins lítill hluti nokk-
urt upplýsingagildi og er það eðlilegt.
Það hafa hins vegar verið gerðar
miklar tilraunir til þess að draga
fram efnisþætti sem skipta máli og
ættu að geta aðstoðað einstaklinga
við að komast að vitrænni niðurstöðu
um hvernig þessum málum verði best
háttað. Þannig efndi sjávarútvegs-
ráðherra til vel heppnaðs fyrir-
spurnaþings um starfsemi Hafrann-
sóknastofnunar,
endurskoðunarnefnd um stjórnun
fiskveiða hefur skilað áliti, auðlinda-
nefndin einnig og ýmis félög hafa
efnt til funda og umræðna um þessi
mál.
Ef reynt er að draga
heildarályktun af því
hverju þessi umræða
hefur skilað hygg ég að
hana megi draga saman
í þrennt. Í fyrsta lagi er
kerfið okkar – afla-
markskerfið – ekki
gallalaust. Í öðru lagi
hefur ekki með neinum
rökum, sem halda, verið
bent á annað betra
kerfi. Í þriðja lagi virð-
ist það vera forsenda
þeirra sem vilja breyt-
ingar að ekki eigi að
taka mark á Hafrann-
sóknastofnun.
Lærdómur
Mikilvægt er að sátt náist á meðal
þjóðarinnar um stjórnun fiskveiða.
Margir fullyrða að aldrei náist sátt
um aflamarkskerfið. Spyrja má hvort
eitthvert kerfi sé til sem meiri sátt
mun nást um. Gott væri ef einhver
gæti með rökum bent á slíkt kerfi.
Færeyska leiðin er nefnd. Á Ísafjarð-
arfundinum kom ýmislegt fram um
færeyska kerfið. Í fyrsta lagi að
sóknarmarkið var tekið upp í Fær-
eyjum í kjölfar mikillar efnahags-
lægðar sem olli því að öll nýleg og
seljanleg skip höfðu verið seld úr
landi. Flotinn hafði minnkað og elst
og var að verulegu leyti úr sér geng-
inn, þegar farið var að stýra með
sóknartakmörkunum. Í öðru lagi
kom fram að skip og bátar hafa leyfi
til þess að fiska í 100 til 200 daga á
ári, sem varla þætti viðunandi úthald
hér á landi (á fundinum voru tveir
frummælendur frá Færeyjum og
hafði bátur annars þeirra leyfi til
þess að róa í 98 daga og 8 skip hins
höfðu leyfi til þess að fiska í 201 dag
hvert á ári). Þessu til viðbótar gilda
ýmsar og flóknar svæðatakmarkanir.
Veiðar Færeyinga eru samt verulega
umfram ráðleggingar fiskifræðinga.
Enda segja Færeyingar að engin
ástæða sé til þess að taka mark á
fiskifræðingum – og eru þar sammála
mörgum íslenskum gagnrýnendum
aflamarkskerfisins. Færeyingar
ákveða til og með fjölda sóknardaga
á Lögþinginu, sem undirstrikar póli-
tískt vægi ákvörðunarinnar á kostn-
að þess vísindalega. Ég á bágt með að
trúa að þær forsendur, sem slíkt
kerfi byggist á, verði óumdeildar hér
á landi og einnig að framkvæmd slíks
kerfis verði án mótmæla.
Góður fundur
Fundurinn á Ísafirði var fróðlegur
og gagnlegur. Hann var haldinn á
heppilegum tíma. Við þurfum að
kynnast betur því kerfi sem Færey-
ingar nota við fiskveiðistjórnun, en
fyrirfram bind ég litlar vonir við að
við höfum þar uppgötvað kerfi sem
allsherjar sátt mun ríkja um hér á
landi. Ég hef einnig mínar efasemdir
um að slíkt kerfi myndi reynast okk-
ur vel. Með því er ég þó ekkert að tjá
mig um hversu vel það kemur til með
að reynast Færeyingum til lengdar.
Pétur
Bjarnason
Höfundur er framkvæmdastjóri
Fiskifélags Íslands.
Kvótinn
Mikilvægt er, segir
Pétur Bjarnason,
að sátt náist meðal
þjóðarinnar um
stjórnun fiskveiða.
Gagnlegur fundur
NÚ NÝLEGA var
samþykkt í borgarráði
tillaga frá stjórn ÍTR
um að flytja starfsemi
Hins hússins úr gamla
Geysishúsinu við Aðal-
stræti í húsnæði sem
gjarnan er nefnt gamla
löggustöðin og er í
Pósthússtræti 5. For-
saga málsins er sú að á
árinu 2000 gerðu borg-
aryfirvöld samning við
Minjavernd um varð-
veislu gömlu húsanna
við Vesturgötu. Síðan
hafa staðið yfir um-
fangsmiklar endurbæt-
ur á húsunum og er
ætlunin að hefja miklar viðgerðir á
Geysishúsi á allra næstu mánuðum.
Minjavernd hyggst síðan nýta hluta
húsnæðisins fyrir eigin starfsemi en
einnig leigja það út til annarra aðila.
Í ljósi þessa reyndist nauðsynlegt að
finna Hinu húsinu nýtt og hentugt
húsnæði í miðborg Reykjavíkur.
Hitt húsið var opnað árið 1991 eft-
ir að hugmyndin um tómstundaað-
stöðu fyrir ungt fólk á aldrinum 16–
25 ára hafði legið hjá ÍTR um nokk-
urt skeið. Í fyrstu var Hitt húsið í
gamla Þórskaffi í
Brautarholti og var að
mestu rekið sem
skemmtistaður og tóm-
stundaheimili fyrir
ungt fólk.
Fljótlega kom í ljós
að ungt fólk vildi að-
stöðu fyrir innihalds-
ríkari og uppbyggilegri
starfsemi á sviði lista,
menningar og fræðslu
og var starfseminni þá
breytt. Árið 1995 var
hún flutt í gamla Geys-
ishúsið við Vesturgötu
þar sem Hitt húsið hef-
ur starfað af miklum
krafti og þróast í sann-
kallaða menningar- og upplýsinga-
miðstöð þar sem ungu fólki býðst að-
staða til ýmiss konar
félagsstarfsemi. Þangað geta þau
einnig sótt margvíslega aðstoð og
ráðgjöf. Þess má geta að í Hinu hús-
inu fer fram tómstundastarf með
ungu fötluðu fólki og er það hið eina
sinnar tegundar á höfðuborgarsvæð-
inu. Þar hafa framhaldsskólanemar
einnig aðstöðu fyrir félagsstarf sitt,
ungt AA fólk sækir þar fundi, stór
hópur nýrra Íslendinga kemur þar
saman, og þar er rekið gallerí og
kakóbar svo eitthvað sé nefnt.
Framtíðin
Með flutningum í Pósthússtrætið
gefst Hinu húsinu tækifæri til þess
að festa sig í sessi í miðborg Reykja-
víkur og efla þar enn frekar jákvætt
og skapandi starf ungs fólks. Þannig
felur þetta nýja framtíðarhúsnæði í
sér mikla möguleika á stefnumótun
starfsins til lengri tíma, og enn
markvissari uppbyggingu til fram-
tíðar.
Hitt húsið í gömlu
löggustöðina
Steinunn V.
Óskarsdóttir
Tómstundastarf
Með flutningnum í
Pósthússtrætið, segir
Steinunn Valdís Ósk-
arsdóttir, gefst Hinu
húsinu tækifæri til að
festa sig í sessi í mið-
borg Reykjavíkur.
Höfundur er borgarfulltrúi.
Stórhöfða 21, við Gullinbrú, s. 545 5500.
www.flis.is
netfang: flis@flis.is
lím og fúguefni