Vísir - 30.04.1980, Blaðsíða 9

„Mestu skiptir hver forsetinn er af sjálfum sér, að hann hafi tii aO bera menntun og þekkingu, skapstyrk og dómgreind, orðsnilld og glæsimennsku og aöra góða mannkosti.
Með þaö i huga göngum við til forsetakjörs I sumar”, segir Gunnar Stefánsson i þessari grein.
VISIR Miövikudagur 30. april
1980
K» •**“
% *
æ£,íssíEw‘“** *

aö forseti sé „veislustjóri þjóö-
arinnar”. Slikt er þó engin
minnkun enda meðal annars
hlutverk forseta aö bregöa
viröulegum og menningarleg-
um svip yfir hátiöarstundir
þjóöarinnar. Annars hygg ég aö
hlutverki forsetans hafi ekki
verið betur lýst en i útvarpser-
indi sem Hákon heitinn Guö-
mundsson borgardómari flutti
fyrir tólf árum. Þaö birtist i
Timanum 16. júni 1968 og væri
ástæöa til aö endurprenta þaö
nú. Hákon sagöi: „Forsetastaö-
an hér á landi er fyrst og fremst
tignarstaöa. Viö ýmis tækifæri
kemur hann fram sem fulltrúi
þjóöarinnar og skilur sig þar og
þá frá fulltrúum ákveöinna
stétta eöa stjórnmálaflokka.
Hann stendur utan og ofan viö
dægurþrasiö og pólitisk og efna-
hagsleg átök innan þjóölifsins.
Hann er tákn sjálfstæörar og
fullvalda þjóöar — einingartákn
þeirra óliku og marghverfu
þátta sem þjóöarheildin er ofin
úr. En jafnframt er hann þó eins
konar öryggisvörður stjórnar-
farsins, sem getur látið til sin
taka þegar sérstakar aöstæöur
skapast, og einstakar aflstöövar
stjórnkerfisins gegna ekki hlut-
verki sinu eöa ef þaö veröur i
heild óstarfhæft”.
I þessu ljósi eiga menn aö
velja forsetann, fyrirsvars-
mann pjóöarheildarinnar, ein-
ingartákn og fulltrúa lands-
manna sem beint geti hugum
þeirra aö sameiginlegum mark-
miöum. Viö hljótum aö treysta
þjóökjörnum stjórnmálafor-
ingjum til aö hindra slikt upp-
lausnarástand og öngþveiti á
löggjafarsamkomunni aö for-
seti þurfi aö beita neyöarvaldi
sinu. Slikt myndi rýra virðingu
þingsins stórlega og má þaö þó
aö margra dómi ekki viö aö
setja ofan. En jafnvel þótt svo
færi aö forseti yröi aö láta til sin
taka meö þeim hætti er eftir að
svara þeirri spurningu hvers
konar maður stæöi þar best aö
vigi til aö beita forsetavaldi af
sanngirn-r': Umsvifam ikill
stjórnmálamaður, reyndur
diplómat, lipur embættismaöur
eöa maöur sem staöiö heföi utan
valdakerfisins, til aö mynda
virtur menningarfrömuöur likt
og núverandi forseti. Mestu
skiptir hver forsetinn er af sjálf-
um sér, að hann hafi til aö bera
menntun og þekkingu, skap-
styrk og dómgreind, orösnilld
og glæsimennsku og aöra góöa
mannkosti. Meö þaö i huga
göngum viö til forsetakjörs i
sumar.

Magnús Bjarnfreðsson skrifar um forsetakosningarnar I VIsi 25.
april: „Veislustjóri — eöa hvað?” Greinin er ekki samin tii að mæla
með ákveðnum frambjóðanda aö séö verði en henni er greinilega
beint GEGN ákveönum frambjóðanda sem ýmsum stendur stuggur
af hve mikinn hljómgrunn hefur fengið. Magnús segist vilja láta I
ljós „undrun yfir þvi hvað menn viröast ætla að kjósa.Ég fæ ekki
betur séð en þjóðin sé að fara að kjósa sér veislustjóra”, segir hann
og bætir við: „Jafnvel frambjóðendur til forsetaembættis reyna aö
fullvissa kjósendur um að persónulegar skoðanir þeirra og llfsvið-
horf muni engu skipta ef þeir fá þann virðingarsess sem keppt er
aö”.
Þessu siöasta er greinilega beint til Vigdisar Finnbogadóttur
vegna svara hennar við spurningum Morgunblaðsins á dögunum. Af
hálfu biaðsins var mest kapp á það lagt að þýfga frambjóöendur um
skoðanir þeirra I umdeiidum þjóðmáium, einkum utanrikismálum,
rétt eins og forsetastaðan veiti mönnum færi á að ráða þeim til lykta
að viid sinni. En Vlgdis benti réttilega á að einkaskoöanir forsetans
i slikum efnum komi embættinu ekki viö. Forseti hlýtur umfram allt
aö viröa lýðræöislegar leikreglur. Þjóðkjörið þing markar stefnuna
og óhugsandi að forseti risi gegn þeirri stefnumótun hver sem per-
sónuleg afstaða hans kann að vera. Við siöasta forsetakjör var mjög
reynt aö gera frambjóðanda tortryggiiegan vegna skoðana hans á
utanrikismálum. Það tókst ekki þá og mun mistakast nú.
neðanmóls
Valdsvið forseta
Magnús leggur á þaö þunga
áherslu hve forseta sé fengiö
mikiö vald samkvæmt stjórnar-
skrá. Raunar draga ýmsar
greinar stjórnarskrár mjög úr
þvi. En hann hefur þó vald til aö
skjóta málum til þjóöaratkvæö-
is meö þvi aö neita aö staöfesta
lög og stjórnarathafnir. Þjóöfé-
lagsþróun hefur öll veriö i þá átt
aö likur á aö til valdbeitingar
forsetans komi minnka stööugt.
1 opnu og fjölvirku lýöræöis-
þjóöfélagi nútímans, meö
dreiföu ákvöröunarvaldi, er
raunar þverstæöukennt aö ætla
einum kjörnum embættismanni
úrslitaráö. Þess vegna má ekki
leggja of mikið upp úr öryggisá-
kvæöi stjórnarskrárinnar um
frestandi neitunarvald forseta.
Magnús segir aö forseti geti
„alfariö hafnaö” bráöabirgöa-
lögum. Þaö hef ég ekki heyrt
eöa séö fyrr I umræöu um vald
forseta og visa til lögspakari
manna en viö Magnús erum aö
gera grein fyrir því. — En al-
menn{ má segja um frestunar-
vald forseta aö varla er unnt að
hugsa sér að þvi verði nokkru
sinni beitt. Þvl aöeins kæmi þaö
til aö forseti hefði rökstudda á-
stæöu til aö ætla aö meirihluti
þjóðarinnar sé andvígur meiri-
hluta þjóökjörins þings i stór-
máli. A timum opinnar umræöu,
vaxandi áhrifa fjölmiöla og til-
tölulega greiðra samgangna al-
mennings og stjórnvalda má
slikt heita óhugsandi. Mundi
ekki almenningsálit hafa knúiö
þingiö til aö breyta afstööu sinni
áöur en máliö lenti á boröi for-
seta?
Stjórnarmyndunarvaldið
Magnús bendir á aö forsetinn
fari einhliða meö vald til stjórn-
armyndunar. 1 þeim efnum hafa
myndast ákveönar venjur.
1 í;
*H-sSs5s3£ •
Gunnar Stefánsson
gerir hér að umtalsefni
grein Magnúsar Bjarn-
freðssonar í Vísi á föstu-
daginn var um forseta-
kosningarnar og forseta-
embættið og er á önd-
verðum meiði við Magnús
um margtaf því, sem þar
var sagt.

—-
m—

I
lésSssíSsSs
Fyrsti forseti lýöveldisins var
sem kunnugt er umdeildur fyrir
hvernig hann hélt á þessu valdi.
öröugt ætla ég hins vegar að
færa aö þvl rök aö óeölilega hafi
veriö staöiö aö stjórnarmynd-
unum I tiö núverandi forseta.
Þar hefur oftast verið leitaö
fyrst til þess flokks sem mest
jók fylgi sitt I kosningum og siö-
an til annarra flokka eftir stærö.
Forsetinn hefur i hendi sér aö
mynda utanþingsstjórn ef
hvorki gengur né rekur. Sliku
valdi hefur ekki þurft aö beita
frá lýðveldisstofnun. En tilvist
þess er þýöingarmikil og i ljósi
reynslunnar veröur aö ætla aö
hún dugi sem aðhald fyrir þing-
ið. Forseti getur sett stjórn-
málaflokkum frest til stjórn-
armyndunar en hótaö utan-
þingsstjórn aö öðrum kosti. Slik
hótun hlýtur aö duga áfram eins
og hún hefur gert síöustu ára-
tugi.
Veislustjóri —
einingartákn
Magnúsi finnst lööurmannlegt
i*l
1*1
i*
»1
_ 1*1
ám* "GES&\\
83s*=ssíí»»i
U?;£í,» I i
XæSSsSs&,
\&HgSZSu
* í£SSm> ’Sím!*— 4gS.
V'
íWSCÍS- I

tgttíA
sss*sss,'iC* 5sft-3sSutí »1
IsasrtSlsi SsfelssgiíV’
ssmess
* %**í.m»mmmm*Ti—i
25» ”Zmm»'*
Grein Magnúsar Bjarnfreðssonar sem bar yfirskriftina „Veislustjóri eða hvaö” og birt var I Visi á
föstudaginn.
HLUTVERK FORSETANS