Morgunblaðið - 24.04.2002, Síða 35

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 24. APRÍL 2002 35
Á KOMANDI hausti
eru sjötíu ár liðin frá
því að uppeldisfrömuð-
urinn Ísak Jónsson hóf
kennslu við Kennara-
skólann. Sex árum fyrr
hafði hann stofnað
einkaskóla sinn. Ísak
Jónsson var frum-
kvöðull á sviði uppeldis
og menntunar yngri
barna á Íslandi og
fyrsti æfingakennari í
yngri barna kennslu við
Kennaraskólann.
Saga hins almenna
barnaskóla á Íslandi er
ekki löng. Í fræðslulög-
um frá 1907 var kveðið
á um almenna skólagöngu barna og
þá miðað við að þau hæfu skólanám
tíu ára gömul og nytu þar fræðslu til
fjórtán ára aldurs. Engin hefð var
fyrir því í byrjun síðustu aldar að
yngri börnum væri kennt í hópi. Ætl-
ast var til að heimilin sæju um að
börnin kæmu nokkurn veginn læs í
skólann. Skólaskyldan var svo færð
neðar í áföngum.
Það var lán fyrir land og þjóð að
margir ágætir skólamenn, karlar og
konur, komu að því að byggja upp
skólastarf á fyrstu áratugum síðustu
aldar. Samvinna milli allra þessara
ágætu skólamanna leiddi til þess
sem nú er. Hér verður eins þessara
skólamanna minnst sérstaklega, Ís-
aks Jónssonar.
Ísak Jónsson fæddist
1898 á Gilsárteigi í
Eiðaþinghá, sonur
hjónanna Jóns Þor-
steinssonar bónda og
hreppstjóra og Ragn-
heiðar Sigurbjargar Ís-
aksdóttur, síðar ljós-
móður. Ísak ólst upp
við sveitastörf og
hneigðist til búskapar
og ætlaði hann sér að
verða bóndi. Hann fór í
Bændaskólann á
Hvanneyri og tók bún-
aðarskólapróf 1919.
Fyrsta reynsla Ísaks af
kennslustarfi var
næstu vetur þegar hann var farkenn-
ari fyrir austan.
Síðan lá leiðin í Kennaraskólann
og tók hann kennarapróf 1924. Ísak
Jónsson fór tvisvar í námsför til
Norðurlanda. Árið 1926 stofnaði
hann einkaskóla sinn fyrir börn á
aldrinum 5½–8 ára, Skóla Ísaks
Jónssonar. Í skólanum, þá og síðar,
þróaði hann og reyndi hugmyndir
sínar um kennsluhætti og námsefni
sem hentaði íslenskum yngri börn-
um. Haustið 1932 tók hann að sér æf-
ingar í kennslu yngri barna við
Kennaraskólann. Urðu þá þáttaskil í
starfsferli Ísaks og var starfið við
Kennaraskólann eftir það aðalstarf
hans. Ísak Jónsson var því lærifaðir
allra íslenskra barnakennara frá því
Kennaraskólinn byrjar að veita
kennaranemum menntun í kennslu
yngri barna. Því hlutverki gegndi
hann allt til dauðadags. Ísak Jónsson
lést 1963.
Ísak hafði einnig mikinn áhuga á
starfi með börnum á leikskólaaldri og
tók þátt í starfi Barnavinafélagsins
Sumargjafar og Uppeldisskóla Sum-
argjafar sem er forveri núverandi
leikskólaskorar Kennaraháskóla Ís-
lands.
Ekki er auðvelt í stuttu máli að
gera grein fyrir störfum Ísaks Jóns-
sonar og áhrifum hans í skólamálum.
Ísak var eldhugi og áhugi hans á vel-
ferð og þroskaferli barna einkennd-
ist af eldmóði og óbilandi starfsgleði.
Hann innleiddi og þróaði nýjar að-
ferðir í kennslu yngri barna. Hann
var framsækinn og hugmyndaríkur
og tilbúinn að koma á framfæri öllum
góðum hugmyndum sem hann komst
í kynni við. Ég sem þessar línur rita
átti því lána að fagna að eiga Ísak
Jónsson að læriföður á námsári mínu
í stúdentadeild Kennaraskólans
1961–’62.
Á starfsárunum þróaði Ísak hug-
myndir sínar um kennslu yngri
barna. Í bókinni Átthagafræði, leið-
beiningar fyrir kennara og foreldra
gerir hann grein fyrir uppeldisfræði-
legum hugmyndum sínum. Bókin
kom út árið 1962. Átthagafræði-
kennslu skilgreindi hann sem alhliða
þroskandi kennslu, vitsmunauppeldi
og æfingu í að beita öllum skynfær-
um við þjálfun athygli. Raunhæf
mannrækt er meginmarkmiðið.
Hann leggur mikla áherslu á virð-
ingu fyrir barninu, kennarinn skal
kynnast barninu vel, aðstæðum þess
og möguleikum og gefa því tækifæri
til að uppgötva sjálft. Kennsluaðferð-
in og viðfangsefnin ákvarðast af
stund og stað, söngur og leikur alltaf
nærri, börnin vinna skynrænt með
viðfangsefnin, í áþreifanlegri snert-
ingu við þau. Allt þetta þroskar skiln-
inginn og hjálpar minninu. Hann
lagði mikið upp úr því að kynna börn-
unum þjóðararfinn, að þau fræddust
um búshluti og verklag fyrri tíðar og
aðstæður sem Íslendingar hafa búið
við.
Ísak aðlagaði lestrarkennsluað-
ferð, hljóðaaðferðina, að hljóðkerfi
íslenskunnar. Áður var stöfunarað-
ferð almennt notuð. Hljóðaaðferðin
þróaðist undir handarjaðri Ísaks, er
þar mikil áhersla lögð á málörvun,
börnin eiga sjálf að uppgötva tengsl-
in á milli hljóða og bókstafa, að tal er
runa hljóða og sérhvert hljóð á sér
tákn, bókstaf. Lestrarnámið á að
vera leikur og leikurinn er nám. Það
er sungið og sögur sagðar, sagan er
minnishjálp fyrir barnið. Börnin
vinna með bókstafina á ýmsa vegu.
Tenging bókstafa og hljóða er mik-
ilvæg, barnið tengir hljóðin í orðun-
um, rennir sér í gegnum orðin. Ég
hef þá trú að þessi áhersla á mál-
hljóðin komi síðar að gagni í námi í
öðrum tungumálum.
Í stærðfræði lagði Ísak áherslu á
hugtakaskilning, skilning á tölugild-
um. Hann lagði mikið upp úr því að
börnin skoðuðu formin í umhverfi
sínu og gekk út frá því þroskastigi
sem barnið var statt á. Mér er minn-
isstæð sýnikennsla sem hann hafði
fyrir okkur kennaranemana. Þá var
hann að kenna börnum í 6 ára bekk
tölugildið 3 og notaði þá kennslugögn
sem hann hafði sjálfur útbúið og setti
á myndloðatöflu. Ég nefni þetta því
að ég hafði ekki áður haft skilning á
því að það þyrfti að byggja undir-
stöðuna svona vel, og að nauðsynlegt
væri að fá skilning á tölugildinu áður
en tölustafurinn sjálfur kæmi inn í
myndina.
Kennsluaðferðir Ísaks Jónssonar
hafa verið þróaðar áfram í starfi skól-
ans sem við hann er kenndur. Í hans
tíð var Ísaksskóli vettvangur æfinga-
kennslu Kennaraskólans. Skólinn
hefur lagt metnað sinn í að vinna
áfram í anda Ísaks Jónssonar. Ein-
kunnarorð skólans voru og eru enn:
Starf, háttvísi, þroski, hamingja.
Heimildir
Gunnar M. Magnúss, Helgi Elíasson, Her-
dís Egilsdóttir, Sigurjón Páll Ísaksson. 1979.
Skóli Ísaks Jónssonar fimmtíu ára 1926–1976.
Útg. Skóli Ísaks Jónssonar, Reykjavík.
Ísak Jónsson. 1962. Átthagafræði. Leið-
beiningar fyrir kennara og foreldra. Ríkisút-
gáfa námsbóka, Reykjavík.
Uppeldisfrömuðurinn Ísak
Jónsson, frumkvöðull yngri
barna kennslu á Íslandi
Þórey
Kolbeins
Kennsla
Ísak Jónsson var læri-
faðir allra íslenskra
barnakennara, segir
Þórey Kolbeins, frá
því Kennaraskólinn
byrjaði að veita kenn-
aranemum menntun í
kennslu yngri barna.
Höfundur er sérkennari við Skóla
Ísaks Jónssonar.
NÝLEGA lauk
heimsráðstefnu um fá-
tækt í heiminum, þró-
unarsamvinnu og
framlög velmegunar-
ríkja til slíkra verk-
efna í Monterrey í
Mexíkó. Meðal ann-
arra stórmenna sem
puntuðu uppá ráð-
stefnuna voru þeir
Fidel Castro og Bush
Bandaríkjaforseti.
Ólíkt höfumst vér þó
að. Castro las vest-
rænum velmegunar-
ríkjum pistilinn og
skammaði fyrir kap-
italískt arðrán á fá-
tækum þróunarríkjum. Hann yf-
irgaf svo ráðstefnuna skyndilega
og segir sagan að það hafi verið til
að rýma sviðið fyrir Texasmann-
inum Bush sem gat illa hugsað sér
að dveljast samtímis gamla mann-
inum á ráðstefnunni. Vítt til veggja
og hátt til lofts þar. Þó ráðstefnan
marki að ýmsu leyti tímamót og
hafi skilað árangri að ákveðnu
marki veldur niðurstaðan einnig
verulegum vonbrigðum.
Viðhorf Bandaríkjanna
Bush Bandaríkjaforseti reyndist
eiga erindi nokkurt við ráðstefn-
una. Hann beitti afli Bandaríkj-
anna til að ýta út af borðinu áform-
um aðstandenda ráðstefnunnar um
að fá þróuð ríki til að tvöfalda
framlög sín til þróunarsamvinnu.
Bandaríkjamenn gáfu loðin fyrir-
heit um að auka sín framlög um
50% en binda þau ýmsum skil-
yrðum, væntanlega m.a. um
greiðari aðgang að mörkuðum og
aukið olnbogarými til fjárfestinga
og auðlindanýtingar. Þessu til við-
bótar slógu Bandaríkjamenn á
gamalkunna strengi og töluðu um
að treysta ætti einkaframtakinu
(les. fjölþjóðafyrirtækjunum) fyrir
því að byggja upp og bæta lífskjör
í þróunarríkjunum. Til upplýsingar
skal tekið fram að núverandi fram-
lag Bandaríkjamanna
til þróunaraðstoðar er
nánast sama skamm-
arlega lága hlutfallið
og er hjá Íslending-
um. Bandaríkjamenn
hafa að undanförnu
varið tæplega 0,10%
af vergri þjóðarfram-
leiðslu til þróunarað-
stoðar en hlutfallið
hjá okkur er 0,12%.
Bandaríkjamenn,
ein ríkasta þjóð
heimsins á hvaða
mælikvarða sem er,
ætla sem sagt að auka
sín hlutfallslega lágu
framlög um 50%, eða í 16 milljarða
dollara frá og með árinu 2006 að
því tilskildu að þróunarríkin fari
að þeirra skilyrðum. Hlutfallið hjá
þeim kemst þá væntanlega í ca.
0,13% af vergri þjóðarframleiðslu.
Bandaríkin eru langstærsta hag-
kerfi heimsins en verja samt tals-
vert minna fé til þróunaraðstoðar
en hið kreppuhrjáða Japan og
meira en helmingi minna en aðild-
arríki Evrópusambandsins. Þess
má geta að Evrópusambandsríkin
stefna að því að ná meðaltalinu hjá
sér í 0,39% fyrir árið 2006. Norð-
urlöndin og reyndar nokkur fleiri
lönd eins og t.d. Holland hafa
skarað fram úr í þessum efnum.
Þannig hafa Danmörk og Noregur
lagt af mörkum fyllilega þau 0,7%
af vergri þjóðarframleiðslu sem
viðmið Sameinuðu þjóðanna kveða
á um og farið um og yfir 1,0% að
viðbættum framlögum hjálpar-
stofnana og einstaklinga. Því mið-
ur er reyndar ný ríkisstjórn hægri
manna í Danmörku að bregða nið-
urskurðarhnífnum einmitt á þenn-
an útgjaldaþátt danska ríkisins um
þessar mundir.
Framlag Íslands og afstaða
utanríkisráðherra
Viðhorf utanríkisráðherra og
ríkisstjórnarinnar til ráðstefnunn-
ar og niðurstöðu hennar eru und-
irrituðum nokkurt undrunar- og
vonbrigðaefni. Utanríkisráðherra
svaraði fyrirspurn minni þar að
lútandi á Alþingi á dögunum. Þar
ber ráðherra í bætifláka fyrir af-
stöðu og framgöngu Bandaríkja-
manna og upplýsti jafnframt að
engin ný ákvörðun hefði verið tek-
in um að auka framlög Íslands til
þróunarsamvinnu í tengslum við
ráðstefnuna. Þetta veldur miklum
vonbrigðum því eins og áður sagði
er frammistaða Íslands að þessu
leyti afar bágborin. Fyrir nokkrum
árum var mótuð sú stjórnarstefna
að auka þessi framlög í áföngum.
Þegar efndirnar eru skoðaðar
kemur í ljós að framlög okkar hafa
nánast staðið í stað sé miðað við
hlutfall vergrar þjóðarframleiðslu
sem er hinn viðurkenndi mæli-
kvarði. Hlutfallið var 0,10% bæði
árin 1995 og aftur 1997, en síðan
þá hefur það verið 0,09% 1998,
0,09% 1999, 0,10% 2000, 0,12%
2001 og verður samkvæmt þjóð-
hagshorfum einnig 0,12% á yfir-
standandi ári. Þetta er eins og áð-
ur sagði nánast sama umdeilda og
skammarlega lága hlutfallið og
Bandaríkin verja til málaflokksins.
Ríkisstjórn Íslands hefur ekki einu
sinni tekið ákvörðun um 50%
hækkun eins og Bandaríkjamenn,
hvað þá meir. Ríkisstjórnir þeirra
Bush, og Davíðs og Halldórs, sitja
því saman í skammarkróknum í
þessu máli.
Ísland og Bandaríkin í
skammarkróknum
Steingrímur J.
Sigfússon
Höf. er formaður Vinstrihreyfing-
arinnar – græns framboðs og situr í
utanríkismálanefnd Alþingis.
Þróunaraðstoð
Frammistaða Íslands að
þessu leyti, segir Stein-
grímur J. Sigfússon, er
afar bágborin.
SÚ staðreynd blasir
við að húsnæðisekla og
há húsaleiga á höfuð-
borgarsvæðinu er ein
aðalástæða þess að fólk
sækir um fjárhagsað-
stoð hjá Félagsþjón-
ustunni í Reykjavík.
Þessi staðreynd á einn-
ig verulegan þátt í því
að nú eru tæplega 600
manns á biðlistum eftir
félagslegu húsnæði í
borginni. Mikill skort-
ur er á 2ja og 3ja her-
bergja íbúðum og í
Grafarholti, eina íbúða-
hverfinu sem R-listinn
hefur skipulagt, er lítið
um slíkar íbúðir.
Furðuleg skipulagsstefna
Í ljós hefur komið að söluskilmálar
vegna lóðanna í Grafarholti hafa
beinlínis stuðlað að því, að framboð á
minni íbúðum í fjölbýlishúsum hefur
aldrei verið minna en nú. Bygging-
arskilmálar undirstrika þetta. Þeir
eru mjög leiðandi í þeim tilgangi að
réttlæta hátt lágmarkssöluverð lóð-
anna. Samkvæmt deiliskipulagsskil-
málum í Grafarholti er meðalstærð
íbúða í fjölbýlishúsum 130–150 fer-
metrar. Í Grafarholti eru mjög fáar
2ja herbergja íbúðir og langflestar
3ja herbergja íbúðir eru mjög stórar,
eða á bilinu 100–120 fermetrar og
sumar stærri. Íbúðir í fjölbýli í Graf-
arholti eru að jafnaði 10–30% stærri í
fermetrum en í öðrum hverfum
borgarinnar.
Lóðaverð hækkað um 140%
Þessi stefna R-listans hefur þær
afleiðingar að sumir íbúðakaupend-
ur hreinlega neyðast til að kaupa
stærri íbúð en þeir hafa þörf fyrir.
Stefna R-listans í skipulags- og lóða-
málum hefur átt stóran þátt í þeirri
verðsprengju sem orðið hefur á
íbúðamarkaðnum í
Reykjavík. Lóðaverð í
Reykjavík hefur hækk-
að um 140% á undan-
förnum árum og í fram-
haldinu hafa
fasteignagjöld og húsa-
leiga á almennum
markaði stórhækkað.
Vegna þessarar alvar-
legu þróunar hafa
íbúðakaupendur þurft
að skuldsetja sig langt
umfram það sem eðli-
legt getur talist og eiga
margir í miklum erfið-
leikum með að greiða
afborganir og vexti af
húsnæðislánum.
Burt með lóðaskortinn
Breytt stefna í skipulag- og lóða-
málum er algjör nauðsyn. Eitt helsta
stefnumál sjálfstæðismanna í kom-
andi borgarstjórnarkosningum er að
tryggja nægt lóðaframboð, afnema
lóðauppboð og innheimta gatnagerð-
argjöld til samræmis við kostnað
borgarinnar við gerð nýrra bygging-
arsvæða.
Stórfelldur
vandi í húsnæð-
ismálum
Vilhjálmur Þ.
Vilhjálmsson
Höfundur er borgarfulltrúi.
Húsnæðismál
Stefna R-listans hefur
þær afleiðingar, segir
Vilhjálmur Þ. Vil-
hjálmsson, að sumir
íbúðakaupendur hrein-
lega neyðast til að
kaupa stærri íbúð en
þeir hafa þörf fyrir.