Vísir - 12.06.1980, Blaðsíða 16

VÍSIR
Fimmtudagur 12. júnl 1980
Umsjón:
Magdalena
Schram
Litið inn á
æfingu lypir
Schöndepg-
konsert
aru
erum þó alls ekki búin aö ákveða
hvort ég verö meö hann á tónleik-
unum.
— Nú, en mér finnst hálft i
hvoru aö franski Pierrot sé aö
tala viö þann italska og upphaf-
lega, i eitt sinn biöur hann um aö
fá hlátrana, gleöi sina aftur.
Kvæöiö er 40 erindi, Schoen-
berg notaöi 21 þeirra, kannske
vegna þess aö þetta var opus 21?
Sumir vilja leggja hitt og þetta út
af þvi, aö 3 sinnum 7 eru 21 og
kemur viö uppbyggingu tónlistar-
innar.
— Ég þekkti þetta tónverk ekki
áöur og þetta er áreiöanlega þaö
erfiöasta, sem ég hef glimt viö.
Ég læröi fyrst allar nóturnar og
svo kom Zukofsky og vildi aö ég
gleymdi þvi öllu, þá fannst mér
ég vera „ein á báti og án áru”
sagöi Rut hlæjandi á sinni dásam-
lega bjöguöu islenzku. — Lit-
brigöin, sem röddin þarf aö ná
eru ótakmörkuö.
— Hvort þetta er aögengilegt?
tja, veistu þaö aö mér finnst allir
hljóti aö hafa ánægju af Pierrot
Lunaire. Þaö er kannske ekki
mikil fegurö i þvi, heldur alls kon-
ar tilfinningar: grin, háö, fagnaö-
ur og jafnvel ógeö lika. Og
Schö'nberg var svo stórkostleg-
ur. Hugsaöu þér, aö hann semur
þetta áriö 1912 og manni finnst
þaö enn vera framtiö, þaö er enn
jafn ferskt og nýstárlegt eftir öll
þessi ár.
Bæöi þær Rut og Sigrún Gests-
dóttir syngja á þýsku eins og áöur
sagöi, en til þess aö allir megi
fylgjast meö textanum eru þýö-
ingar kvæðanna i tónleiks-
skránni, en Þorsteinn Gylfason
hefur þýtt þau bæöi i tilefni tón-
leikanna.
Þeir eru annaö kvöld, i Þjóö-
leikhúsinu kl. 20.30. Ms
Eitt af því, sem er á dag-
skrá Listahátiðar en
óþarflega hljótt hefur ver-
ið um, eru Schönberg-tón-
leikarnir, sem haldnir
verða annað kvöld í Þjóð-
leikhúsinu. Arnold
Schönberg *( 1874-1951) var
brautryðjandi, tónskáld,
sem olli kaflaskiptum í
sögu listarinnar og hafði —
og hefur enn — nær ómæl-
anleg áhrif á alla, sem fást
við sköpun, túlkun eða
bara hlustuná músik. Tón-
leikarnir annað kvöld eru
þeir fyrstu hérlendis, sem
að efnisvali eru helgaðir
Schönberg og raunar hef-
ur sáralítið verið leikið af
verkum hans opinberlega
hér.
Þrennt veröur á efnisskránni:
Strengjakvartett no. 2. op. 10,
Pianóverk op. 19 og „Pierrot
Lunaire”. Stjórnandi er banda-
riski fiölusnillingurinn Paul
Zukofsky.
Aö sögn Rutar Ingólfsdóttur,
fiöluleikara, veröa verkin spiluö i
þeirri röö, sem Schoenberg samdi
þau og samkvæmt þvi byrjað á
Strengjakvartettinum. — En þaö
var einmitt þá, sagöi Rut, sem
hann byrjaöi að losa sig frá hefö-
bundinni tónlistarsköpun. I siö-
ustu tveimur köflunum syngur
sópran meö, kvæöi eftir Stephen
George. Þetta ljóð byrjar á lin-
unni „Ég finn andann frá öörum
plánetum...”, sem er mjög ein-
kennandi fyrir þetta tónverk, þaö
er svo undarlegt hvernig manni
finnst maöur sjálfur svifa, viö aö
leika meö I þessu”.
Þaö er Sigrún Gestsdóttir, sem
syngur með strengjahljóöfærun-
um. Pianóverkiö leikur Anna
Málfriöur Siguröardóttir og auk
Rutar Ingólfsdóttur leika einnig á
tónleikunum þau Carmel Russill,
Gunnar Egilsson, Bernard Wilk-
insson, Helga Hauksdóttir, Pétur
Þorvaldsson, Stephen King.
Og kvæöiö um Pierrot Lunaire
syngur Rut Magnússon.
Ég laumaöist inn á æfingu i
Þjóöleikhúsinu fyrr I vikunni,
vildi ná tali af sem flestum, fá
teknar myndir, spyrjast fyrir um
Schönberg, um Pierrot
Stjórnandinn, Paul Zukofsky ásamt aðstoðarmanni á æfingunni.
Lunaire.... Rut var aö syngja, eöa
varhún e.t.v. aö tala fram ljóðið?
— Zukofsky hvislaöi athugasemd-
ir slnar, hljóbfæraleikararnir
hlustuöu, einbeittu sér. ööru
hvoru leit Zukofsky út i sal og
spuröiumhljómburö.tóninn, jafn-
vægiö. Honum var svarað meö
handahreyfingum eöa hljóölegri
rödd, — mér fannst ég aldrei hafa
komið á jafn alvöruþrungna og
einbeitta æfingu. Liklega er
Schoenberg ekki höfundur aö-
gengilegrar tónlistar, en þó jókst
forvitni mln jafnt eftirvænting-
unni eftir þvl sem liöa tók á flutn-
inginn. Það var gert hlé, þeir
hljóöfæraleikarar sem ekki spil-
uöu i næsta verki, tóku saman
pjöggur sinar og hurfu, þaö flugu
engir brandarar, andrúmsloftið
varö ekki kærulausara eins og oft
vill vera i lok strangrar æfingar,
aöeins spurt hvenær sú næsta
yröi.
Nema Rut. Rut Magnússon fór
baksviös til aö taka af sér mask-
ann, fleygði sér niöur i næsta stól
fékk sér sigarettu og hló viö, þeg-
ar ég baö hana aö segja mér frá
Pierrot Lunaire.
— Ég gæti sagt þér svo enda-
laust margt og eflaust eru til jafn-
margar skoöanir á þessu ljóöi og
þeir eru sem hafa lesiö þaö. En
upphafið á þessu verki var, aö
það kom leikkona með ljóöiö til
Schönbergs og bað hann aö
semja músik til undirleiks viö
lestur þess, eiginlega er nær aö
kalla þetta talverk. Ljóöiö er
franskt, en Hartleben þýddi þaö á
þýsku og Schonberg, fékk þá þýö-
ingu, þess vegna syng ég þaö á
þvi máli.
— Kvæöiö er um Pierrot, sem
upphaflega var saklaus og góöur
trúöur frá Italiu, hann er upp-
runninn I Comedia de l’arte.
Frakkar tóku hann yfir seinna og
geröu hann að dandy, aö gosa,
jafnvel illmenni. Þaö er ekki
beint þráöur i kvæöinu, mér
finnst jafnvel ekki ljóst hver talar
i því. Tungliö er ofið inn i það, t.d.
byrjar þaö á þvi aö Pierrot er að
velta fyrir sér hvernig hann eigi
aö sminka sig og hann tekur
tunglsgeislana og smyr þeim
framan i sig. — Þess vegna er ég
meö þennan hvita maska, en viö
Rut Magnússon söngkona.
„Ein á báti og án
Vesalings Deir, sem ekki komu
Sólin hefur svo sannarlega hellt
geislum slnum yfir listahátlöina
hér I höfuðborginni. „Sol, solet”
sungu Spánverjar i Þjóðleik-
húsinu og leiddu áhorfendur út i
kvöldsólina. Sólin skein einnig
siðastliöiö mánudagskvöld þegar
fiöluleikarinn Paul Zukofsky lék i
Bústaðakirkju tvö lög eftir John
Cage, „Cheap Imitation” og
fjórar etýöur úr stórum
etýöubálki: „Etýöur fyrir Free-
man”. Þessar tónsmiðar eru
báöar fullar af tittnefndu sól-
skini, þótt gjörólíkar séu. Paul
Zukofsky hefur áöur látiö I sér
heyra hér á landi og sannaöi nú
enn einu sinni að hann hefur þá
frábæru heyrn, einbeitni og
tækni, sem nauðsynleg er til að
koma lögum sem þessum til skila.
Útkoman verður: fegurö, en þaö
orö tengist I minum huga öllum
þeim tónverkum sem ég þekki
eftir John Cage.
„Cheap Imitation” er soöið upp
úr mikilli tónsmiö eftir Satie og
raöar John Cage stefjabrotum
saman af tilviljun, þaö er að
segja, meö þvi aö spyrja i Dsjing
góöra spurninga fær maður góö
svör . En þaö er sama hvaöa aö-
ferð tónskáld notar ef niðurstaðan
er góö, og i þessu tilfelli er niður-
staöan lag, sem viröist vera
ákaflega látlaust, ekki mikiö aö
gerast. Lagiö er ódramatiskt,
mjög sætt, en lög meistara Satie
eru einmitt sæt á sinn sérkenni
lega hátt. En þegar maður ein-
beitir sér og hlustarl eins og vera
ber) heyrir mabur ótrúlega fjöl-
breytni i hverjum takti, fiölu-
leikarinn gældi viö hverja einustu
nótu og vakti þaö athygli manna,
hvernig hann „intóneraöi” — og
erþaðæriöefnitilumhugsunar. I
öörum þætti lagsins er notaður
æfingadempari. Viö þaö veröur
tónninn sérstaklega veikur og
blíöur, og heföi mátt heyra saum-
nál detta á teppalagt gólfiö I
Bústaöakirkju.
í etýöunum fjórum kvaö viö allt
annan tón. Hljómar og nótur eru
skrifaöar nákvæmlega, smátóns
bilum er beitt ( um þaö bil átt-
undatónsbilum), en hefðbundnum
taktstrikumersleppt, þess i staö
miðast öll atburöarás viö sek-
úndur — t.d. hvenær á þriggja
sekúndna tlmibili hver atburöur
(nótur eða hljómar) á sér staö.
Atburöarásin er á köflum glfur-
lega hröö, snöggar styrkleika-
breytingar og stökk frá neöstu
tónum fiðlunnar upp i þá hæstu
(t.d. fjórstrikaðas) aftur niöur og
svo framvegis. Ctal aðferðum I
tónmyndum er beitt og heyrist
mér hér vera á ferðinni
„virtúósa ”-verk. Allavega
skilaöi Paul Zukofsky
etýöunum með glæsibrag og
finnst mér afar leitt,
hversu margir misstu af þessum
tónleikum, þvi ekki var húsfyllir
fremur en á öðrum tónleikum
listahátlöar. Manni leiðist það
fyrirhönd þeira, sem ekki vita af
hverju þeir hafa misst.
Og svo: aftur út I sólina ög
sjáumst öll á Schönberg tónleik-
unum i Þjóöleikhúsinu annaö
kvöld.
Jónas Tómasson.
Listahátíðar-
punktar
1 Dagskráin á morgun
| föstudag:
■ Kl. 12.15: Sinfóniuhljóm-
■ sveit tslands leikur á
■ Lækjartorgi undir stjórn
■ Páls P. Pálssonar.
■ Kl. 20.30: Schönberg tón
I leikar I Þjóðleikhúsinu.
I KI. 20.30 I Iönó: Beöiö eftir
I Godot eftir Samuel
I Beckett. Leikfélag Akur-
* eyrar, leikstjóri Oddur
I Björnsson.
I Svo er auðvitað alltaf eitt-
9 hvaðum að vera I og utan á
I Breiðfirðingabúð....
I Biermann
I t kvöld heldur þýski
I söngvarinn, skáldiö og
■ 1 aga s m iðurinn Wolf
m Biermann tónleika I Há-
I skólabió, Biermann er ein-
■ att orðaður viö stjórnmál,
■ ekki aö ósekju eins og saga
I hans ber vitni. Hann ein-
i skorðar sig þó ekki viö
I beinskeittar ádeilur á
I menn og stjórnkerfi heldur
I syngur hann einnig um ást-
1 ina og gleðina, börn i leik
I og fólk I vinnu og mannlifið
1 yfirleitt.
■ En kunnastur er
I Biermann auðvitað fyrir
m afskipti sin af stjórnmálum
I og afskipti stjórnmálanna
af honum.
I Arið 1953 flutti
I Biermann, sem áöur hafði
■ búið I Hamborg, til Austur-
I Þýskalands, af hugmynda
* fræðilegum ástæöum. Þar
I lagði hann stund á leikhús-
1 fræði og starfaði viö leik-
I hús Brechts áður en hann
* vakti á sér athygli meö
I vfsnasmiö og söng.
■ Visur Biermanns túlka
■ viðhorf hans til þjóðmála,
■ oft af mikilli kerskni. Hann
I deilir á allt það, sem hon-
I um þykir miður fara, i
8 stjórnkerfi og alþjóðamál-
1 um. Gagnrýni hans á
' kapitalisma og hinn vest-
I ræna heim féllu I góðan
jarðveg austan tjalds en
I þegar kom að gagnrýni á
_ framkvæmd kommúnisma
g I Austur-Þýskalandi kom
_ annað hljóö I strokkinn og
| árið 1962 var honum bann-
■ að aö koma þar fram opin-
| berlega. Þó var honum enn
Bleyft að gefa út bækur.
Útgáfustarfsemi Bier-
■ manns og annarra af hans
8 sauðahúsi urðu til þess að
■ sett voru lög I Aust-
8 ur-Þýskalandi þess efnis aö
I þarlendir höfundar mættu
i ekki gefa út bækur I
3 Vestur-Þýskalandi án
“ leyfis yfirvaldanna i austri.
8 Arið 1976 fór Biermann I
■ tónleikaferð til Vestur
8 Þýskalands, var sviptur
| vegabréfi sinu og þar með
8 gerður brottrækur frá
I Austur-Þýskalandi. Hann
8 býr nú I Hamborg, heldur
I áfram aö syngja baráttu-
■ söngva og að reyna „aö
I verða að liði í þágu þeirra
pólitisku markmiöa, sem
I ég aöhyllist”.
L______________________.J