Vísir - 18.06.1980, Blaðsíða 16

ié
VISIR Miövikudagur 18. júnl 1980
Umsjón:
Magdalena
Schram
Ur myndsmiÐjunni
Að gefa umhverfinu gaum
EYJALiF
Regnboginn: „Mörg eru dags augu”
Handrit, texti og stjórn: Guömundur P. Ólafsson
Kvikmyndun og klipping: Óli örn Andreassen
Tónlist: Ketil Hvoslef (Sæverud)
Hljóösetning: Jan Lötvedt
Lesarar: Þorleifur Hauksson, Eiinborg Stefánsdóttir og óskar
Halidórsson
Ljóö: Nina Björk Arnadóttir, Jón Jóhannesson, Þórbergur Þóröar-
son, Eggert Ólafsson og Jónas Hallgrfmsson.
Umhverfi 80
Fáir efast vist um aö umhverfiö
hefurmikiláhrifálif okkar. Þrátt
fyrir þá vitneskju erum viö yfir-
leitt áhugalltil um aö skapa okkur
mannsæmandi umhverfi. Sagt er,
aö þegar maöurinn sé búinn aö
fullnægja sinum frumþörfum,
hafi bæöi I sig og á, fari hann fyrst
aö gefa umhverfi sinu gaum.
Ýmsir eru búnir aö koma sér upp
þaki yfir höfuöiö, sumir meö
óheyrilegri vinnu og þrældómi en
myndlist
oft fer þaö svo, aö þegar þakiö er
komiö á húsiö, sitja hetjurnar
þreyttar og leiöar þegar loksins
komiö er aö þvi, aö þær ættu aö
geta komiö þvi viö aö vera til og
rækta sina sál, reit og umhverfi.
Uppi á Skólavöröustig er nú aö
ljúka umfangsmikilli sýningu
sem fengiö hefur heitiö Umhverfi
80 og er markmiö sýningarinnar
aö vekja athygli og áhuga fólks á
umhverfinu og fá þaö til aö leiöa
hugann aö þvl hvernig umhverfi
þaö vilji eyöa ævinni I og hvaö
hægt sé aö gera til aö þaö veröi
aölaöandi og hættulaust.
Náttúran er varnarlaus
Fjölmargir myndlistarmenn
hafa lánaö verk á sýninguna sem
stendur inni I Breiöfiröingabúö,
sum verkin eru ný en allflest eldri
og tengjast þvl þema sýningar-
innarmisvel. Of langt mál yröi aö
telja upp höfunda verkanna, en
þau eru 69 aö tölu. Sumir lista-
mennirnir koma boöskap slnum
áleiöis meö þvl aö bregöa upp
raunsæjum svipmyndum eöa
beinum ábendingum, aörir fjalla
um eigin afstööu og tilfinningar.
Messiana Tómasdóttir lýsir i
verki sinu einangrun og þröng-
sýni manneskjunnar, Vignir
Jóhannsson fjallar um brenglaö
verömætamat, Jóhanna Boga-
dóttir sýnir manneskjuna sem
strengjabrúöu. sem ekki getur
gert upp viö sig.hvaöa ásjónu hún
á aö bera og mynd Siguröar Þóris
(nr. 58) er eftirminnileg og hroll-
vekjandi ábending. Myndlistar-
mennirnir hafa fengiö I liö meö
sér tónskáld, rithöfunda og arki-
tekta. Gunnar Reynir Sveinsson
tónskáld hefur samiö sérstaklega
fyrir sýninguna umhverfishljóö
sem eru leikin inni á sýningunni
og Guöbergur Bergsson rithöf-
undur hefur aukiö verulega gildi
sýningarinnar meö textum sem
eru Ihuganir hans á umhverfinu
og þeim myndverkum sem þarna
eru sýnd, „Náttúran er varnar-
laus og þess vegna nlöist maöur-
inn á henni. Hann brýtur lögmál
hennar og sin eigin lögmál um
leiö”. Slöan spyr Guöbergur
„Hvaö er hús? Er hús náttúra?
Geta bílar átt börn?”
Uppi á lofti I Breiöfiröingabúö
er rekin myndsmiöja fyrir börn
og fulloröna og þar geta allir
fengiö leiöbeiningar meö hin
ýmsu efni, málaö, teiknaö eöa of-
iö. Aösóknin aö myndsmiöjunni
sýnir aö þörfin fyrir slika starf-
semi viröist vera mikil og Breiö-
firöingabúö er jú svo skelfing litiö
hátiölegt hús sem flestir þekkja
og enginn þarf aö vera hræddur
viö aö koma i. Hjá Guömundi á
Mokkakaffi stendur I tengslum
viö Umhverfi 80 litil sýning sem
ber yfirskriftina „Kaffi”sencer
og er þar aö sjá innan um eitthvaö
gott, þó margt sé frekar þunnur
uppáhellingur. A annarri hæö I
Pfaff-húsinu hafa síöan arkitekt-
ar í tengslum viö Umhverfiö sett
upp litla sýningu.en þvi miöur hef
ég ekki komist þar inn þrátt fyrir
itrekaöar tilraunir, alltaf komiö
aö lokuöum dyrum. Þeir sem aö
Umhverfi 80 standa hafa gert
lofsveröa tilraun til aö vekja okk-
ur til umhugsunar um umhverfi
okkar og ég heldaö þeir hafi meö
sinum sýningum og fjölþættu
dagskrá náö til miklu stærri hóps
en þeirra sem stunda listsýningar
I borginni, aö staöaldri. Auövitaö
viljum viö öll aö heimurinn standi
lengur en viö sjálf, viö viljum aö
eitthvaö sé eftir handa börnunum
okkar. Þaö er kannski ennþá I dag
i okkar valdi, en kannski ekki á
morgun eöa hinn daginn.
Hrafnhildur Schram
1 kvikmyndinni „Mörg eru
dags augu” er efnismikil saga
sögö, saga uppgangs og hnign-
unar Flateyjarhrepps I Breiða-
firöi, saga bóndans og sjó-
mannsins, en þó er kvikmyndin
fyrst og fremst Irásögn af sam-
skiptum manns og náttúru.
Guömundur Páll ólafsson
sem stjórnar gerö myndarinnar
og samdi handrit og texta, hefur
sjálfur veriö búsettur i Flatey
s.l. átta ár. Umfjöllun hans um
Vestureyjar speglar skilning
hans og ást á lifi eyjanna og um-
hverfi þeirra. í „Mörg eru dags
augu” kafar hann ekki djúpt I
liffræöileg atriöi, heldur fjallar
um það sem blasa ætti við
hverjum leikmanni. Hann gerir
þó skýra grein fyrir hringrás
lifsins i Breiðafiröi. Kvikmynd-
in ber þvi ekki á nokkurn hátt
keim þeirrar þurru nákvæmni
sem oft einkennir fræðslumynd-
ir og ber þær ofurliði.
Lifriki Breiðafjarðar er ein-
stakt fyrir margra hluta sakir.
Hvergi við landið er svo stórt
flæmi grunnsævis enda er
gróska þörunga og annarra
sjávarlifvera I samræmi við
það. Hvað leiðir af öðru og
fuglalifið er fjölskrúðugt i eyj-
unum. Breiðafjarðareyjar voru
þvi sannkallað matarbúr fyrr á
öldum og hvergi fundust slikar
kostajarðir aö þær þættu taka
eyjum á borö við Flatey og
Svefneyjar fram.
Tvennir timar
En nú er öldin önnur og allt
frá upphafi tuttugustu aldar
hefur arðsemisgildi Vestureyja
farið minnkandi i augum
flestra. Þó eru enn til menn á
borð viö Guðmund Pál sem
skynja og skilja hvaö Breiöa-
fjarðareyjar hafa uppá að bjóða
af fegurð og lifsins gæöum, — og
það vill hann sýna i „Mörg eru
dags augu”.
í Vestureyjum lifðu menn á
þvi sem landið gaf og gera enn i
dag. Búannir eyjaskeggja eru
margvislegar og þeir leita
fanga á sjó og landi. Auk hinna
algengu búskaparþátta, kúa- og
fjárbúskapar, stunda bændur i
Vestureyjum útræöi, selveiðar
og fuglaveiðar, en að likindum
er dúntekjan nú það sem gefur
bændum mest I aðra hönd. Allt
er þetta tiundað i „Mörg eru
dags augu”. Býsna fróðlegt er
að sjá hversu írábrugðinn fjár-
búskapur eyjaskeggja er þvi
sem annarstaöar gerist á land-
inu, svo dæmi sé tekiö um heim-
ildagildi myndarinnar. Onnur
atriði kvikmyndarinnar eru
næsta einstök, t.d. þaö sem sýn-
ir skarfadráp. sem aldrei fyrr
hefur verið fest á filmu.
Skarfaveiöarnar eru gott
dæmi um vandaða vinnu við
gerð „Mörg eru dags augu”.
Bændur og unglingar ganga upp
á skarfaskerið. Fullorðnu karl-
mennirnir afllfa fuglana með
æfðum handtökum en ungling-
ana skortir enn reynslu. Menn-
irnir nota snögg handtök við að
handsama fuglana sem flýja
ringlaðir i ofboði. Að veiðunum
loknum eru bareflin ekki lengur
vopn heldur einungis spýtna-
kubbar og hópur þreyttra veiði-
manna safnar bráðinni saman
út f bátana. Þannig léttir spenn-
unni.
Ef til vill fer hrollur um borg-
arbúann við að sjá veiðiaðferðir
eyjabóndans en slikt ætti að
vera óþarft. Bændur i Breiða-
firði veiða enn útselskópa en
veiðar á þeim hafa nú um skeið
verið umdeildar úti I hinum
stóra heimi. En þvilikur regin-
munur er ekki á kanadiska
veiðimanninum, sem engu verki
sinnir ööru en aö drepa tugi
kópa dag hvern á veiöitimanum
og breiöfirska bóndanum sem
sækir sér fjóra kópa til eigin
neyslu. Veiöiaðferðin er forn, en
enginn getur sakað Breiðfirð-
inga um illa meðferð á veiðidýr-
unum.
kvikmyndir
Hófsöm viðskipti
Hófsemin einkennir samskipti
breiöfirskra bænda við náttúr-
una, en sama verður ekki sagt
um alla. Þróun fiskveiða hefur
leitt til þess að fiskimið Breiða-
fjarðar eru nú sem þurausinn
brunnur en veittu áður drjúga
björg i bú. Enn er hægt að vinna
frekari spjöll á náttúrunni og
stórvirkur þangskurðardrekinn
er látinn minna á að kapp er
best með forsjá.
I „Mörg eru dags augu” eru
engir leikarar. Ibúar Vestur-
eyja eru myndaðir við störf sin.
Þúsund ára byggð I eyjunum og
samskiptum manna við náttúr-
una eru gerð verðug skil i sam-
spili texta, tóna og myndar.
Textinn er einkar vandaður og
prýddur ljóðum frá liðnum
tima. Guðmundur Páll hefur
fengið til liðs við sig einhverja
bestu upplesara sem völ er á, þá
Þorleif Hauksson og Óskar
Halldórsson, en auk þeirra er
Elinborg Stefánsdóttir lesari.
öll sanna þau hvert gildi góður
upplestur hefur. Tónlist norð-
mannsins Ketils Hvoslef (Sæ-
verud) sem einungis er leikin á
dragspil og orgeL er einkar vel
við hæfi. Auk þess er i myndinni
leikinn Flateyjarpolki Jóns
Ýngva Ýngvasonar.
Að öðrum ólöstuðum tel ég
fáar heimildamyndir standa
„Mörg eru dags augu” framar,
svo falleg sem kvikmynd Guð-
tnundar Páls Ólafssonar er og
innihaldsrik.
—SKJ
Höfundar „Mörg eru dags augu” notuöu lltinn gúmmibát tii feröa-
laga viö gerö myndarinnar.
Ævintýrið í kirkjunni
Miövikudaginn 11. júnl lauk
fjórdægru John Cage áListahátlö
meö tónleikum I Bústaöakirkju.
Fyrst var boöiö upp á nýtt lag —
Sálmar og tilbrigöi fyrir tólf-
radda kór — en þaö hefur vlst
aöeins veriö sungiö einu sinni áö-
ur. Þetta kvöld stjórnaöi Þor-
geröur Ingólfsdóttir kór Mennta-
skólans viö Hamrahlíö. Tilviljun-
arúrvinnsla John Cage á tveim
gömlum sálmum er aö sjálfsögöu
rétt samkvæmt lögmálum tilvilj-
unar — þaö er aö segja: spurning
veröur aö vera góö ef svar á aö
vera einhvers viröi. En flutningur
kórsins þetta kvöld var ekki nein
tilviljun. Þorgeröur hefur unniö
mikiö verk, æft af einstökum
dugnaöi, þaö er auöheyrt og átti
svosem enginn von á ööru frá
hennarhönd. Lagiö er fremur lát-
laust, þessi sæta fegurö sem kem-
ur fram I svo mörgum verkum
John Cage ræöur hér rlkjum.
Þorgeröi tókst sérdeilis vel aö
ráöa viö finlegar styrkleikabreyt-
ingar innan þeirra marka sem
upp eru gefin, en I laginu er styrk-
leikasviöiö pppp til mf — þaö er:
afar veikt upp I meöalsterkt.
Framburöur kórfélaga á sér-
hljóöatáknunum fjórtán sem not-
uö eru i laginu heföu þó mátt vera
ögn skýrari. Kórinn söng sálm-
ana tvo, þá fjögur tilbrigöi (þvi
ekki öll tlu? þaö heföi oröiö enn
skemmtilegra) og svo sálmana
tvo aftur. Glæsileg frammistaöa.
Þá var flutt lag fyrir hljóm-
breytt planó: Dætur einmanaeyj-
ar. Inn á milli strengja hljóöfær-
isins er troöiö skrúfum, boltum,
strokleðrum, papplrsklemmum
o.fl. á ákveðnum stööum, þannig
aö hver nóta á hljómboröinu get-
ur gefiö frá sér hljóm (vissa yfir-
tóna). Þetta er unniö þannig aö
niöurstaöan er engu llk — nema ef
til vill ,,gamelan”-hljómsveit frá
Bali. Ég átti þess ekki kost aö
læra eöa a.m.k. kynna mér þetta
lag og get þvl lltiö skrifaö um þaö,
en fallegt er þaö og Hjálmar Sig-
hvatsson lék músikalskt. I hléi
hrúguöust áheyrendur utan um
flygilinn til aö skoöa breytta
strengi.
Eftir hlé fluttu um þaö bil tutt-
ugu nemendur Tónlistarskóla
Reykjavlkur Atlas Eclipticalis —
stjörnukort oröin aö tónum.
Ævintýri. Atlas Eclipticalis er
tónsmlö sem ekki er hægt aö llkja
eftir, þótt ótal manns hafi reynt
þaö meö misjafnlega leiöinlegum
árangri. Atlas Eclipticalis er
komiö á þrltugsaldurinn og er
ennþá ævintýri. Einn maöur get-
ur leikiö þaö, nlutiuogátta manns
geta leikiö þaö, samtimis er hægt
aö leika „Winter Music” á planó
og alltaf er útkoman ævintýri. En
gaman. Meistari John Cage
stjórnaöi meö glæsibrag og halda
menn aö hann hafi náö mun hæg-
ari hreyfingum en Min Tanaka.
Þetta er aö veröa ein skemmtileg
Listahátíö.
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
Dagskráin á morg-
un, fimmtudag:
ÞJÓÐLEIKHÚSIÐ KL.
20.30: „Væri ég aöeins einn
af þessum fáu”: Dagskrá
um lif og skáldskap
Jóhanns Sigurjónssonar á
100 ára afmæli hans.
í dag:
LISTDANS 1 ÞJÓÐLEIK-
HUSINU KL. 20.00:
LAUGARDALSHÖLL KL.
20.30: The Wolfe Tones.
Irsk þjóölög.