Morgunblaðið - 14.05.2002, Side 38

UMRÆÐAN
38 ÞRIÐJUDAGUR 14. MAÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
ÞEGAR sannleikur-
inn hentar ekki getur
örvæntingin lokkað
menn til að leita á vit
blekkinganna. Á upp-
lýsingatækniöld, þegar
vísindahyggjan er ráð-
andi, er engin blekking
árangursríkari en sú
sem sett er fram með
,,ísköldum tölunum“.
Þannig öðlast hún yfir-
bragð hlutlægs sann-
leika vísindanna.
Vandinn að
segja satt
Að undanförnu hefur
Sjálfstæðisflokkurinn
farið mikinn í umfjöllun sinni um
svokallaða vaxandi skuldasöfnun
Reykjavíkurborgar og birt heilsíðu-
auglýsingar þar sem súlurit er teikn-
að inn á þrívíddarmynd af ráðhúsinu.
Súluritið, sem í raun er tvívídd-
arfyrirbæri, öðlast þannig þriðju
víddina en verður um leið lyginni lík-
ast. Þrívíddarteikningar á súluritum
er vandaverk sé vilji fyrir því að tjá
þann sannleika sem tölurnar eiga að
túlka. Sé hins vegar meiningin að
skrumskæla sannleikann eru þrí-
víddarteikningar einhver auðveld-
asta leiðin til þess.
Hvert af strikunum þrem á þess-
ari mynd er lengst? – Mæli hver fyrir
sig.
Af hverju ekki svona?
Án stuðnings ráðhússins lítur
súlurit Sjálfstæðisflokksins svona
út:
Ef þrívíddinni er snúið við liti það
svona út:
en þá segir það allt aðra og veru-
lega minna krassandi sögu um skuld-
ir Reykjavíkurborgar.
Á árum áður kenndi
ég tölfræði og lét nem-
endur mína lesa kverið
How to Lie with Stat-
istics. Það gerði ég til
þess að leiða þeim fyrir
sjónir hve mikilvægt
það er að fara rétt með
talnagögn svo þau sýni
það sem sannast er en
setji ekki sannleikann í
uppnám. Hætturnar
eru margar og að sama
skapi eru tækifærin
mörg ef viljinn stendur
til þess að blekkja með
tölunum.
Í kverinu er farið yf-
ir ýmsar algengar villur í framsetn-
ingu talnagagna. Súlurit Sjálfstæð-
isflokksins með ráðhúsið í bakgrunni
toppar þó villtasta hugmyndaflug
um rangfærslur sem teknar eru fyrir
í þessari annars ágætu bók.
Þekkingunni hefur augljóslega
fleygt fram en miður er að menn
skuli nota hana á þennan hátt.
Lýðræðisleg ábyrgð
og skyldur
Lýðræðið er besta stjórnarform
sem þekkist en það er brothætt eins
og dæmin sanna. Grundvöllur lýð-
ræðisins er virkni kjósenda, þeir
þurfa að nýta kosningarétt sinn og
axla þannig sínar lýðræðislegu
skyldur. Lýðræðisleg ábyrgð og
skylda frambjóðenda er ekki minni,
en hún er fyrst og fremst að gefa
kjósendum réttar forsendur fyrir
vali þeirra.
Það er illt í efni þegar kjósendur
geta ekki treyst þeim upplýsingum
sem bornar eru á borð fyrir þá.
Brennt barn forðast eldinn – kjós-
andi sem er afvegaleiddur með rang-
færslum og blekkingum gæti síðar
meir valið að kjósa ekki. Þannig geta
forhertir stjórnmálamenn sem
einskis láta ófreistað til að ná kjöri
grafið undan lýðræðinu, þegar litið
er til lengri tíma.
Að teikna skuldir á borgina með
þeim hætti sem við höfum séð í aug-
lýsingum Sjálfstæðisflokksins eru
skrumskælingar sem jafna má við
rangfærslur. Getum við treyst því að
málflutningur fólks sem fer þannig
með tölfræðilegar upplýsingar sé
samkvæmt bestu vitund?
Sigríður Lillý
Baldursdóttir
Gröf
Höfundur er eðlisfræðingur og
vísindasagnfræðingur.
Teiknaðar
skuldir
Að teikna skuldir á
borgina með þeim hætti
sem við höfum séð í
auglýsingum
Sjálfstæðisflokksins,
segir Sigríður Lillý
Baldursdóttir, eru
skrumskælingar sem
jafna má við
rangfærslur.
ÞORVALDUR
Gylfason prófessor
segir í sparigrein í síð-
ustu Lesbók, að það sé
„auðmælt og hafið yfir
ágreining“ hversu
„löng er leiðin austur
til Indlands“. Nú er það
að vísu svo, að leiðin
austur til Indlands er
hvorki auðmæld né
hafin yfir ágreining. Sé
átt við leið frá Íslandi
til Indlands, skiptir
máli, hvaðan er farið
frá Íslandi og til hvaða
staðar á Indlandi á
fara, og getur þar mun-
að mörg hundruð, jafn-
vel mörg þúsund kílómetrum. Þá
skiptir máli, hvort menn ætla að
sigla , fljúga, eða fara með ferju frá
Seyðisfirði og síðan akandi. Og enn
skiptir svo máli, hvort siglt er fyrir
Góðravonarhöfða eða gegnum Súes,
hvort menn fljúga stórbaug eða ekki,
og svona má halda áfram.
Í sömu grein talar prófessorinn
svo um hina dæma-
lausu flugvallarkosn-
ingu. Í þá vitleysu
eyddi Ingibjörg Sólrún
Gísladóttir borgar-
stjóri nokkrum millj-
ónatugum, svo sem
eins eins og andvirði
eins leikskóla. Um þá
kosninginu segir hann:
,, … enda þótt meiri-
hluti Reykvíkinga,
naumur að vísu, hafi í
almennri atkvæða-
greiðslu lýst sig fylgj-
andi því, að flugvöllur-
inn fari.“ Ég veit ekki
hvaða meirihluta Reyk-
víkinga prófessorinn er
að tala um. Í atkvæðagreiðslunni
tóku samtals þátt 37,2% atkvæðis-
bærra Reykvíkinga. Minna en helm-
ingur þeirra greiddu atkvæði með
tillögu borgarstjórans um að flug-
völlurinn ætti að fara, og hefur borg-
arstjórinn fleygt þessari tillögu í
ruslakörfuna. Því hafði verið lýst yfir
af Ingibjörgu Sólrúnu Gísladóttur,
að til þess að kosninginn yrði bind-
andi, þyrfti kosningaþátttakan að
vera 75%. Kjósendu tóku hana á orð-
inu og mættu ekki. Kosningin varð
hin mesta sneypa fyrir borgarstjór-
ann.
Ég kann ekki þá stærðfræði, sem
segir, að tala, sem er minna en helm-
ingur af tölunni 37,2 sé um leið hærri
en talan 50. En sjálfsagt er það þess
konar stærðfræði, sem fær menn til
þess að trúa því, að leiðin til Indlands
sé bæði auðmæld og hafin yfir
ágreining.
Hvað er langt til Indlands?
Haraldur
Blöndal
Reykjavík
Í atkvæðagreiðslunni,
segir Haraldur
Blöndal, tóku samtals
þátt 37,2% atkvæð-
isbærra Reykvíkinga.
Höfundur er hæstaréttarlögmaður.
FAGNA ber umræðu
og blaðaskrifum að
undanförnu um stöðu
lýðræðisins nú á tímum
og í ýmsu samhengi.
Skemmst er að minnast
þema-ráðstefnu Norð-
urlandaráðs um lýð-
ræðið á tímum hnatt-
væðingar og merkrar
ræðu forseta Íslands
þar. Mesta athygli
vöktu ummæli forset-
ans um lýðræðishallann
svokallaða í Evrópu-
sambandinu en í ræð-
unni var reyndar fjallað
vítt og breitt um málið.
Undirritaður stendur
við þau orð sín, að í áðurnefndri ræðu
forsetans var ekkert að finna sem
ámælisvert getur talist að forsetinn
reifi á slíkum vettvangi og við þessar
tilteknu aðstæður að beiðni Norður-
landaráðs. Sú spurning vaknar um
hvað forseti lýðveldisins megi yfir-
leitt tala ef ekki sjálfstæði þjóðarinn-
ar og stöðu lýðræðis á tímum örra
breytinga í heiminum.
Lýðræði í vörn
Lýðræðið, það er að lýðurinn = al-
menningur ráði, er áhugavert, sígilt
og þarft umfjöllunarefni. Ýmsar
grundvallarspurningar vakna eins og
þær hvort áhugi almennings á lýð-
ræðislegu stjórnskipulagi og stjórn-
málum sé óhjákvæmilega dvínandi
og hverju sé um að kenna? Hvað
veldur jafnt og þétt minnkandi kosn-
ingaþátttöku í velflestum ef ekki öll-
um rótgrónum lýðræðisríkjum? Hafa
stjórnmálin sjálf brugðist eða er sam-
keppnin um tíma og áhuga almenn-
ings einfaldlega orðin svo hörð að
stjórnmálin ásamt ýmsu öðru séu
dæmd til að mæta afgangi?
Þegar hafist er handa um að leita
orsakanna þarf einnig að glíma við
margar áleitnar spurningar. Er það
kannski tilfellið að ein helsta orsök
dvínandi áhuga fólks á stjórnmálum
sé sú tilfinning þess að það skipti litlu
sem engu máli að taka afstöðu? Oft
heyrist í þessu sambandi að munur-
inn á stjórnmálamönnum og stjórn-
málaflokkum sé hvort sem er orðinn
svo lítill. Einnig að völd og áhrif séu
orðin svo fjarlæg fólki að litlu sem
engu breyti að nota kosningaréttinn
eða reyna að hafa áhrif eftir farveg-
um stjórnmálanna. Er eitthvað til í
því að stefna flokka sé orðin svo út-
vötnuð, áherslur svo óljósar að al-
menningur sjái þar lítinn sem engan
mun á? Eða eru stjórnmálin orðin svo
óhrein, svo óheiðarleg, af því að menn
segja eitt og gera svo annað? Allt
þetta kemur óhjákvæmilega upp í
umræðunni og kallar á svör. Þessu
tengjast einnig grund-
vallarspurningar um
hvar völd og áhrif
liggja, hvar eiginleg
ákvarðanataka fer
fram, hversu nálægt al-
menningi eða fjarri
hlutirnir ráðast? Svo
þarf að meta hvaða
áhrif þetta allt hefur
síðan á tilfinningu fólks
fyrir möguleikum sín-
um til að hafa áhrif á
eigið líf og eigið sam-
félag.
Sveitarstjórna-
kosningar
Sveitarstjórnakosn-
ingarnar sem nú eru framundan gefa
kjörið tækifæri til að velta þessum
málum fyrir sér. Ef einhvers staðar
er hægt að virkja fólk til þátttöku og
almenningur á að eiga möguleika á að
upplifa nálægð sína við ákvarðana-
töku um mikilsverð mál þá er það á
vettvangi sveitarstjórnamálanna.
Umhverfis- og skipulagsmál, málefni
leikskóla og grunnskóla eða umönn-
un aldraðra eru allt dæmi um mála-
flokka sem snerta beint daglegt líf og
umhverfi okkar flestra. Hér skjóta
upp kollinum hugtök eins og grennd-
arlýðræði eða nálægðarregla eins og
það heitir á máli Evrópusambandsins
í viðleitni þess til að svara gagnrýni
um fjarlægt, ópersónulegt og ólýð-
ræðislegt vald. Íbúalýðræði í anda
Staðardagskrár 21 er mikilvægt við-
fangsefni í þessu sambandi. Einnig
borgarafundir, íbúaþing og önnur
möguleg tæki til að efla milliliðalaust
og beint lýðræði og ala með íbúum þá
vitund að þeir hafi áhrif. Þá er í þessu
sambandi eðlilegt að ræða beinar
kosningar meðal íbúa um mikilsverð
mál, sem og þjóðaratkvæðagreiðslu á
landsvísu um stærri mál. Enginn vafi
er á því að slíkar aðferðir geta verið
gagnlegar til að efla umræðu og fá
fólk til þátttöku. Möguleikar nýrrar
tækni eru einnig oft nefndir, þ.e. að
rafrænar kosningar, jafnvel á netinu,
geti í framtíðinni skapað farveg virks,
milliliðalauss lýðræðis.
Hvernig sem staða lýðræðisins nú
á tímum er skoðuð getur niðurstaðan
aldrei orðið sú að hér sé aðeins tækni-
legt vandamál eða viðfangsefni á
ferð. Málið snýst ekki aðeins um að
finna réttar formúlur fyrir dreifingu
valds milli stjórnsýslustiga og annað
þ.u.l. Það sem styrkir lýðræðið mest
eru heiðarleg, málefnabundin stjórn-
mál, gagnsæ stjórnsýsla og virðing
fyrir sjálfu inntaki hugtaksins lýð-
ræði, þ.e. því að lýðurinn ráði. Mark-
miðið á að vera að valdið sé hjá fólk-
inu sjálfu og sem næst hverjum og
einum í hans nærumhverfi en ekki
bakvið lokaðar dyr á fjarlægum slóð-
um og ekki hjá ósnertanlegum og
ópersónulegum öflum, fjármagni eða
fyrirtækjum.
Lýðræðinu ógnað utanfrá
Það er fleira sem ógnar lýðræðinu
en áhugaleysi og doði eða tilfinning
almennings fyrir fjarlægu valdi. Það
þarf einnig að líta til sterkra utanað-
komandi afla sem móta heiminn í dag
og eru undir litlum áhrifum lýðræð-
islegs valds og aðhalds. Hér er átt við
hið alþjóðlega fjármagn, fjölþjóðafyr-
irtæki, og á vissan hátt einnig einka-
rekna fjölmiðla og gríðarleg ítök
þessara aðila í efnahagsmálum og
heimsmálum almennt. Ýmsar
skuggahliðar á svonefndri hnattvæð-
ingu ógna ekki síst stöðu lýðræðisins.
Þar ber hæst gríðarlega misskipt-
ingu og samþjöppun fjármagns og
valds. Ein stærsta grundvallarspurn-
ing í stjórnmálum samtímans er sú
hvort menn vilji setja valdi þessara
afla, fjármagns- og fjölþjóðafyrir-
tækja, einhverjar skorður eða ekki.
Hvort þessi öfl eigi að fá að leika al-
gerlega lausum hala, ýta stjórnmál-
unum út á kant og gera lögmál mark-
aðarins og hráa gróðahyggju að
æðsta boðorði samtímans?
Það er eðlilegt að vangaveltur um
stöðu lýðræðisins tengist á okkar
tímum og við okkar aðstæður m.a. og
ekki síst uppbyggingu Evrópusam-
bandsins. Hrossakaup og ákvarðana-
taka í bakherbergjum, í stað gagn-
særrar ákvarðanatöku lýðræðislega
kjörinna fulltrúa sem sæta beinu að-
haldi kjósenda sinna, er auðvitað ekki
fyrirkomulag sem er til þess fallið að
styrkja lýðræðið. En spurningar og
vangaveltur um stöðu lýðræðisins nú
á tímum hljóta einnig að taka til hins
stóra hnattræna samhengis málsins.
Þannig er glíman við þetta viðfangs-
efni, stöðu lýðræðisins nú um stund-
ir, spennandi og margþætt vegna
þess að málið er jafn gilt í vangavelt-
um um möguleika íbúa í einstöku
sveitarfélögum sem þjóða á landsvísu
og jarðarbúa á hnattræna vísu.
Lýðræði – grundvallar-
viðfangsefni stjórnmála
Steingrímur
J. Sigfússon
Pólitík
Það sem styrkir lýðræð-
ið mest, segir Stein-
grímur J. Sigfússon,
eru heiðarleg, mál-
efnabundin stjórnmál
og gagnsæ stjórnsýsla.
Höfundur er formaður Vinstrihreyf-
ingarinnar – græns framboðs.
Bómullar-satín
og
silki-damask
rúmföt
Skólavörðustíg 21,
sími 551 4050
VÉLAR
Ármúla 29 - Rvk. Sími 588 4699
Gorma
I N N B I N D I
Vefsíða: www.oba.is