Morgunblaðið - 24.05.2002, Qupperneq 50

UMRÆÐAN
50 FÖSTUDAGUR 24. MAÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
NÝAFSTAÐIN er
endurskoðun úthlutun-
arreglna Lánasjóðs ís-
lenskra námsmanna.
Stúdentar hafa beðið í
ofvæni eftir niðurstöð-
um þeirrar endurskoð-
unar þar sem um er að
ræða helsta hagsmuna-
mál margra stúdenta.
Afnám tekjuteng-
ingar við maka
Fyrst ber að fagna
því að tekjutenging við
maka var afnumin en
baráttan fyrir því hefur
nú staðið yfir í fleiri ár.
Í kjölfar Öryrkjadóms-
ins margumtalaða kærði Stúdenta-
ráð, undir forystu Röskvu, tekju-
tengingu við maka hjá LÍN og hefur
málið verið í farvegi síðan. Ánægju-
legt er að loksins skuli meirihluti
stjórnar LÍN taka undir málstað
námsmanna um frelsi einstaklinga
til menntunar án tillits til fjárhags-
stöðu maka. Einnig ber að fagna því
að komið var til móts við námsmenn
erlendis, einstæða foreldra með
sameiginlegt forræði og að reglur
um hámarksnámslengd voru rýmk-
aðar.
Grunnframfærslan
stendur í stað
Grunnframfærslan hækkaði úr
69.500 kr. í 75.500 kr. eða um 8,6%.
Þetta geta varla talist annað en von-
brigði þar sem þessi hækkun rétt
heldur í við verðlagsþróun síðastlið-
ins árs. Þessu til stuðnings má nefna
að í greinargerð sem fulltrúar náms-
mannahreyfinganna settu fram í
endurskoðunarferlinu kemur skýrt
fram að hækkun í 75.500 kr. sem nú
er orðin raunin, væri eingöngu leið-
rétting í samræmi við verðhækkanir
liðins árs. Hér er því ekki um raun-
hækkun grunnframfærslunnar að
ræða, sem er þó mjög aðkallandi,
heldur stendur grunnframfærslan í
stað miðað við verðlagsþróun. Það
hlýtur að vera umhugsunarefni fyrir
nýjan meirihluta Stúdentaráðs sem
fór mikinn í síðustu kosningabaráttu
í gagnrýni sinni á árangur í lána-
sjóðsmálum undanfarinna ára. Þar
var beitt mikilli talnaleikfimi og það
sama er upp á teningnum núna þeg-
ar meirihlutinn kynnir afrakstur
sinn í baráttunni fyrir hærri náms-
lánum. Sagt er að hækkun grunn-
framfærslunnar sé sú hæsta hingað
til. Meirihlutinn getur þess þó ekki
Vegið að
framfærslu
stúdenta
Sæunn
Stefánsdóttir
Stúdentar
Til að fólk geti helgað
sig námi að fullu þarf að
hækka námslánin, segja
Sæunn Stefánsdóttir
og Eiríkur Gíslason,
þannig að þau dugi
fyrir framfærslu.
Eiríkur
Gíslason
Á HEIMASÍÐU Atl-
antsskipa í Kópavogi er
tíunduð speki Stefáns
Kjærnested fram-
kvæmdastjóra um
samkeppni. Hann
bendir sérstaklega á að
sú sátt sem skapast
hefur um áætlunarsigl-
ingar á vegum ís-
lenskra fyrirtækja um
að kjör skipverja skuli
vera byggð á íslenskum
kjarasamningum, hafi
einkum verið gerð til að
koma í veg fyrir sam-
keppni. Framkvæmda-
stjórn virðist líta svo á
að undirboð í launa-
kjörum manna efli kjör íslenskra
neytenda, geri vöruverð í landinu
ódýrara og sé jafnvel til hagsbóta
fyrir íslenska farmenn.
Þessi viska á þá væntanlega eftir
að leiða til þess að skrifstofufólk Atl-
antsskipa verði flutt inn frá Indlandi
eða Filippseyjum og starfi á þarlend-
um kjörum við að sinna íslenskum
innflytjendum sem væntanlega
fengju hagstæð flutningakjör með
Atlantsskipum. Það verður gaman
að sjá hvað Verzlunarmannafélag
Reykjavíkur ætti eftir að segja um
þá „samkeppni“.
Í nágrannalöndum okkar eru rétt-
indi verkalýðshreyfing-
arinnar til að tryggja
almenn kjör á vinnu-
markaði tryggð – enda
er það í fullu samræmi
við reglur alþjóðasátt-
mála SÞ, það að bind-
ast frjálsum samtökum
til að gæta hagsmuna
fólks, bæði sértækt og
almennt. Í einstökum
löndum hafa þessi rétt-
indi launafólks hins
vegar verið skert og
það verulega, t.d. á Ís-
landi. Þá sýnist manni
á stundum að óviðun-
andi starfsemi fyrir-
tækja á borð við Atl-
antsskip séu tryggð í „lögum“ en
ekki barátta fólks fyrir virðingu fyrir
löngu viðteknum leikreglum á vinnu-
markaði. Þetta nýtir Atlantsskip sér.
Lög eru mannanna verk, deilur
um lögmæti algengt tilefni átaka.
Ætli Stefán telji t.d. að útfærsla
landhelginnar á sínum tíma hafi ekki
verið til að koma í veg fyrir eðlilega
samkeppni í fiskveiðum á Norður-
Atlantshafi? Og voru ekki allar að-
gerðir Landhelgisgæslu Íslands
stimplaðar kolólöglegar af Bretum?
Það er ekki úr vegi að benda Stef-
áni á að samkeppni sem byggist á fé-
lagslegum undirboðum hefur aldrei
talist „samkeppni“ á vinnumarkaði.
Það ríkir um það víðtæk sátt á flest-
um vinnumörkuðum Vesturlanda að
allir aðilar í atvinnurekstri skuli sitja
við sama borð í þessum efnum. Hins
vegar eru alltaf til einstaka aðilar
sem reyna að starfa á forsendum
sem eru á skjön við þessar leikregl-
ur. Slík fyrirtæki lítur verkalýðs-
hreyfingin gjarnan á sem heldur
vafasama útgerð á vinnumarkaðn-
um. Sama á við um flesta þá atvinnu-
rekendur sem fara að leikreglunum.
Stefán Kjærnested gefur í skyn að
það væri til mikilla hagsbóta fyrir ís-
lenska sjómenn að Atlantsskip geti
flutt inn ódýrari sjómenn – sem síð-
an gerðu íslenska sjómenn atvinnu-
lausa. Í hverju fælist hagur íslenskra
farmanna, Stefán?
Samkeppnishug-
myndir Atlantsskipa
Jónas
Garðarsson
Samkeppni
Lög eru mannanna
verk, segir Jónas
Garðarsson, deilur
um lögmæti algengt
tilefni átaka.
Höfundur er formaður
Sjómannafélags Reykjavíkur.
Í GÆR dreifði R-
listinn kosningapésa í
hús í Grafarvogi sem
er uppfullur af margs
konar ósannindum og
rangfærslum. Í þess-
um kosningapésa eru
hrein og klár ósannindi
um mig. Þar segir að
borgarfulltrúinn Vil-
hjálmur Þ. Vilhjálms-
son hafi lagt kapp á að
ljúka skipulagi Lands-
símalóðarinnar sem
fyrst og með sem allra
mestu byggingar-
magni.
Ég hef einu sinni
rætt þetta mál í stuttu
persónulegu spjalli við Árna Þór
Sigurðsson, formann skipulags- og
byggingarnefndar Reykjavíkur,
vegna kvartana um ótrúlega mikinn
seinagang í meðferð málsins, bæði
eigendum lóðarinnar og íbúum til
verulegra óþæginda. Fullyrðingar
um að ég hafi hvatt til
að lóðin yrði byggð
með sem allra mestu
byggingarmagni eru
hrein ósannindi.
Ég hef verið borgar-
fulltrúi í 20 ár og aldrei
fyrr upplifað eins sóða-
leg vinnubrögð og fram
koma í þessum kosn-
ingapésa. Það síðasta
sem ég átti von á var
að rétt fyrir kjördag
væri dreift í hús algjör-
um ósannindum um
mig. Tímasetningin
miðaðist augljóslega
við að ég hefði ekki
ráðrúm til að svara
þessu á sama vettvangi.
Það er kaldhæðnislegt að þessum
ósannindum sé dreift í það hverfi
sem ég, sem þáverandi formaður
skipulagsnefndar Reykjavíkur,
hafði forgöngu um að skipuleggja og
síðan í öll þau ár sem ég hef setið í
borgarstjórn stutt af alefli uppbygg-
ingu í hverfinu.
Stjórnmálaafl sem viðhefur slík
vinnubrögð, sem fram koma í þess-
um kosningapésa R-listans, á ekki
skilið traust kjósenda.
Persónulegum
árásum svarað
Vilhjálmur Þ.
Vilhjálmsson
Höfundur er borgarfulltrúi.
Reykjavík
Ég hef verið borgar-
fulltrúi í 20 ár, segir Vil-
hjálmur Þ. Vilhjálms-
son, og aldrei fyrr
upplifað eins sóðaleg
vinnubrögð og fram
koma í þessum
kosningapésa.
SÍÐASTLIÐNA
mánuði hefur verið um-
ræða um matarolíur og
þá ekki síst innihald
olífuolíu á svokölluðum
PAH-efnasamböndum.
PAH eða polycyclic
aromatic hydrocarbons
myndast við ófullkom-
inn bruna á lífrænum
efnum. PAH-efni finn-
ast til dæmis í grilluðu
og reyktu kjöti og fiski
og jafnframt í landbún-
aðarafurðum svo sem
kornmeti og grænmeti,
sem framleidd eru í
umhverfi þar sem iðn-
aðar- og umferðar-
mengun er í miklum mæli. Vitað er
um fjölda mismunandi PAH-efna.
Efnin eru ekki bráðhættuleg en geta
valdið heilsutjóni með mikilli neyslu
yfir langan tíma, t.d. geta nokkur
þeirra aukið líkurnar á krabbameini.
Samkvæmt tilmælum Evrópu-
sambandsins á gildi eins þessara
efna, nánar tiltekið benz-a-pyrene
ekki að vera yfir 5 míkrógrömm á
lítra af matarolíu. Tillaga hefur verið
lögð fram í vísindanefnd sambands-
ins um að lækka viðmiðunarmörkin
niður í 2 míkrógrömm á lítra. Fregn-
ir af því að olífuolía unnin úr hrati
gæti innihaldið mikið magn af PAH-
efni bárust fyrst í fyrrasumar. Var
þá um að ræða hratolíu frá Spáni.
Grikklandi og Ítalíu. Einnig bárust
fregnir af því að PAH-efni hefðu
greinst í jómfrúarolíu í Noregi. Holl-
ustuvernd ríkisins hefur fylgt til-
mælum Evrópusambansins frá því í
september sl. og hefur sent sýni af
matarolíum utan til greiningar. Inn-
an sambandsins er síaukin áhersla
lögð á að framleiðendur ábyrgist
gæði framleiðslunar og að eftirlits-
stofnanir veiti þeim aðhald, en fjallað
var nánar um þessi málefni á Neyt-
endasíðum Morgunblaðsins 12. mars
sl.
Ólífuolía er flokkuð í þrennt, í
fyrsta lagi er kaldpressuð jómfrúr-
olía sem unnin er með því að merja
olífur milli valsa og pressa olíuna úr
maukinu. Í öðru lagi er 100% olífu-
olía, sem fæst úr annarri pressu á
sömu olífum og í þriðja lagi er hrat-
olía, sem unnin er úr hratinu sem eft-
ir verður. Þegar olía er unnin úr
hrati þarf að nota mikinn hita og
leysiefni og við þessa meðhöndlun
geta PAH-efni myndast. Aðrar gerð-
ir olífuolíu, það er aðrar en hratolía,
eiga ekki að innihalda PAH-efni.
Vinnsluaðferðin sem notuð er til að
vinna ólífuolíu úr hrati er ekki notuð
við framleiðslu á öðrum tegundum
matarolíu eins og til
dæmis sólblóma-, soja-,
raps- (canola), maís-
(korn) og vínberja-
steinaolíu. Það er því
engin ástæða til að ótt-
ast að þessar olíuteg-
undir innihaldi PAH-
efni.
Enginn vafi er á að
matarolía er hluti af
heilnæmu fæði, en með
því að velja mjúka fitu í
stað harðrar verður
lækkun á blóðfitu. Mat-
arolía hefur jafnframt
ýmis önnur heilnæm
áhrif á heilsuna. Því er
mælt með að nota mat-
arolíu við matargerð og í bakstri.
Það getur hins vegar verið erfitt að
velja rétta tegund fyrir rétta notkun.
Matarolíur hafa mismunandi eigin-
leika bæði með tilliti til fitusýrusam-
setningar og þar með áhrif á blóðfitu
og jafnframt hitaþol, lit og ekki síst
bragð. Til dæmis sækjast sumir eftir
ákveðnu bragði sem olífuolían gefur
á meðan aðrir vilja frekar olíu með
hlutlausara bragð, t.d. sólblómaolíu.
Þegar breytt er úr smjöri eða smjör-
líki í uppskrift er reglan sú að 0,9 dl
af matarolíu koma í staðinn fyrir 100
g af smjöri eða smjörlíki. Þegar
steikt er upp úr matarolíu er mik-
ilvægt að passa að matarolían ofhitni
ekki. Matarolía breytir ekki um lit
við upphitun eins og smjör og smjör-
líki og því er nauðsynlegt að stilla
ekki hitann of hátt. Ólífuolía og jarð-
hnetuolía henta mjög vel til steiking-
ar þar eð innihald þeirra af einómett-
uðum fitusýrum er hátt og því
hitaþolið mikið.
Heilsunnar vegna er það hins veg-
ar skynsamlegt að einnig nota mat-
arolíur með hærra hlutfall af fjöl-
ómettuðum fitusýrum, t.d. sól-
blóma-, soja- eða maísolíu. Margt
bendir til þess að bestu áhrifin á
blóðfitu frá matarolíu fáist með jöfnu
hlutfalli af ein- og fjölómettuðum
fitusýrum. Þá er um tvennt að velja;
að nota mismunandi tegundir við
mismunandi tækifæri, t.d. olífuolíu
til steikingar og sólblómaolíu við
bakstur, marineringar o.fl. eða að
nota olíutegund sem sameinar holl-
ustuáhrif þessara mismunandi olíu-
tegunda, þ.e. olífuolíunnar og sól-
blómaolíunnar án þess að hún
innihaldi olífuolíu, en hún heitir Isio
4. Fitusýrusamsetningin í Isio 4
tryggir heilnæm áhrif á heilsuna og
fjölbreytta notkunareiginleika en
þessi fitusýrusamsetning gerir það
jafnframt að verkum að olían hentar
við alla matargerð auk þess sem Isio
4 matarolían er svo til bragðlaus.
Við val á matarolíu er skynsam-
legt að hafa mörg atriði í huga, hlut-
fall ein- og fjölómettaðra fitusýra,
notkunareiginleika, hugsanlegt inni-
hald af PAH-efnum í olífuolíu og
verð svo eitthvað sé nefnt.
Matarolíur og PAH-efni
Birgit
Eriksen
Olíur
Enginn vafi er á því,
segir Birgit Eriksen,
að matarolía er hluti
af heilnæmu fæði.
Höfundur er næringarfræðingur
á Landspítala.