Morgunblaðið - 23.06.2002, Blaðsíða 18

18 SUNNUDAGUR 23. JÚNÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Slökkviliðsmaður á Íslandier í nokkurri sérstöðu,segir Guðmundur VignirÓskarsson. „Hann sam-einar óvenju margt. Krafa
er gerð til þess að hann sé lærður
iðnaðarmaður eða hafi sambæri-
lega menntun, síðan er honum gert
að stunda sérhæft nám sem
slökkviliðsmaður, sem stendur á
fjórða ár og hefur stöðugt verið að
aukast - tekur ekki síður til al-
mennrar björgunarþjónustu, ekki
bara slökkvistarfsins - og á því
tímabili þarf hann jafnframt að
stunda nám í sjúkraflutningum.“
Guðmundur Vignir bendir á að
slíkur starfsmaður hafi bæði víð-
tæka þekkingu og reynslu. Hann
segir björgunarmenn erlendis vera
sérhæfðari en við þekkjum.
„Hér á Íslandi getur slökkviliðs-
maðurinn bæði beitt kúbeini og um
leið aðstoðað lækninn. Þess vegna
er svo mikilvægt, að þetta litla
þjóðfélag okkar beri gæfu til þess
að nýta þessa fjölbreyttu þekkingu
í sem víðustu samhengi sem hefur
verið gert, sem betur fer. Kröf-
urnar eru gífurlegar en við stönd-
um mjög framarlega miðað við aðr-
ar þjóðir að mínu mati, bæði
faglega og félagslega, þó svo námið
sé í einhverjum tilfellum lengra
annars staðar.“
Mikill vilji fyrir breytingum
Guðmundur Vignir hóf störf sem
slökkviliðsmaður árið 1976 og var
fulltrúi Slökkviliðs Reykjavíkur í
stjórn Starfsmannafélags Reykja-
víkurborgar þegar sú hugmynd
kviknaði að fagfélagi slökkviliðs-
manna yrði breytt í fagstéttarfélag.
„Gamla félagið var stofnað 1973,
en um 1990 voru margir slökkvi-
liðsmenn komnir á þá skoðun að
erfitt yrði að reka fagfélagið í
óbreyttu formi vegna þess að kröf-
urnar voru orðnar svo miklar um
alhliða þjónustu við félagsmenn.“
Þess var þá farið á leit við Guð-
mund Vigni að hann stýrði vænt-
anlegum breytingum „sem virtist
mikill vilji fyrir og þörf á,“ eins og
hann orðar það. „Þó voru skoðanir
skiptar, sumir töldu betra að
styrkja sig innan starfsmannafélag-
anna og lappa upp á gamla fag-
félagið en meirihluti var fyrir því
að nýta okkur ný ákvæði í lögum
og stofna svokallað fagstéttarfélag.
Ég var upphaflega á því að við ætt-
um að reyna að styrkja okkur inn-
an starfsmannafélaganna en þegar
ég skynjaði áhugann fyrir breyt-
ingunum ákvað ég að slá til og leiða
það sem ég vissi að yrði mikið
verkefni.“
Hann gaf því kost á sér sem síð-
asti formaður gamla fagfélagsins,
„til þess að ganga frá því að það
yrði lagt niður og stofnun nýs fag-
stéttarfélags yrði undirbúin. Það
félag hefði miklu víðari skírskotun
og þar yrði endanlega gengið í það
að sameina alla sjúkraflutninga-
menn og slökkviliðsmenn á landinu
með formlegum og skipulögðum
hætti, um leið og upp yrði tekin
miklu víðtækari starfsemi og ráðn-
ing starfsfólks á skrifstofu og þar
með stórefld öll þjónusta við fé-
lagsmenn.“
En það gekk ekki átakalaust að
stofna LSS. Guðmundur segir ríkið
og sveitarfélögin ekki hafa talið
slökkviliðsmenn uppfylla skilyrði
laga þar að lútandi og bæri því að
vera áfram innan gömlu starfs-
mannafélaganna. „Um þetta reis
mjög hörð samningsréttardeila.
Starfsmannafélögin börðust við að
halda slökkviliðsmönnunum inni og
það reyndist okkur mjög erfiður
slagur. Við vorum ekki bara að
berjast við viðsemjandann heldur
líka innan okkar raða.“
„Átökin stóðu í tvö ár og í þessu
ferli reyndi verulega á þolrifin. Við
unnum vandað félagsmódel sem ég
held að sé að mörgu leyti einstætt
hér, og rúmar ólíka hagsmuni allra
félaga; hvort sem menn eru
slökkviliðsmenn á Keflavíkurflug-
velli, landsbyggðinni eða Reykja-
vík, hvort sem þeir eru í hlutastarfi
eða aðalstarfi og hvort sem þeir
eru sjúkraflutningamenn eða ekki.
Á þessum tíu árum hefur oft sýnt
sig að þetta módel hefur staðið tím-
ans tönn.“
Baráttan stóð sem hæst vorið
1993 þegar slökkviliðs- og sjúkra-
flutningamenn fóru í eftirminnilega
mótmælagöngu í Reykjavík, þar
sem forsætisráðherra var afhent
yfirlýsing við Alþingishúsið og
borgarstjóranum við Ráðhúsið. Um
næstu áramót komst loks skriður á
málin og vorið 1994 var gerður
fyrsti kjarasamningurinn.
„Þar með var komin endanleg
staðfesting á því að við værum virt-
ir og viðurkenndir sem fagstétt-
arfélag. Samningurinn var að vísu
ekki til að hrópa húrra fyrir. Við
settum okkur það markmið að í
þremur til fjórum samningum þró-
uðum við þetta samningakerfi yfir í
það að vera faglegt. Við höfum ein-
mitt lagt áherslu á að þær kjara-
bætur sem samið er um væru
hvetjandi fyrir faglega framþróun
og jafnhliða sett miklar innbyrðis
kröfur í þeim efnum á félagsmenn,
m.a. varðandi þrekþjálfun og sí-
menntun og að vinna með viðsemj-
andanum og stjórnendum slökkvi-
liðanna að þessu sameiginlega
verkefni að okkar mati. Þó oft hafi
slegið í brýnu eins og gengur þá
hefur meginmálið alltaf farið sam-
an, að efla þjónustuna og styrkja
faglega stöðu og ég held að þjón-
ustan beri þess veruleg merki í dag
hve miklar breytingar hafa orðið á
tíu árum, hvort sem það eru
sjúkraflutningar eða slökkvilið.“
Hérlendis eru um 300 slökkvi-
liðsmenn í fullu starfi, allflestir á
Reykjanesskaganum og Akureyri,
og 1200 í hlutastarfi, aðallega
slökkviliðsmenn í litlum og meðal
stórum sveitarfélögum vítt og
breitt um landið. Árið 1982 má
segja að orðið hafi kaflaskil í
sjúkraflutningaþjónustu í landinu
með tilkomu svokallaðs neyðarbíls.
Tólf slökkviliðsmenn sóttu nám á
borgarspítala sem stóð yfir frá
hausti til vors. Með náminu var
m.a. látið á það reyna hvort
slökkviliðsmenn hefðu eitthvað að
gera í sjúkraflutninga yfirleitt þar
sem sérhæfing og kröfur voru stöð-
ugt að aukast ekki síst í heilbrigð-
iskerfinu. Þetta var auðvitað alveg
eðlileg spurning. En það þurfti að
svara henni.“
Guðmundur segir námið hafa
verið strangt en hann var einn
þeirra er sóttu það en allir hafi
staðið sig með sóma á prófi. Í kjöl-
farið voru framangreindir slökkvi-
liðs- og sjúkraflutningamenn taldir
fullfærir aðstoðarmenn lækna í
bílnum og síðan þróast mál neyð-
arbílsins áfram og Slökkvilið
Reykjavíkur kemur á sambandi við
háskólann í Pittsburgh í Bandaríkj-
unum, varðandi alþjólega viður-
kennt Paramedics nám í þessum
fræðum. Sá sem fyrstur fór til
náms í Pittsburg var Lárus Pet-
ersen slökkviliðsmaður úr Reykja-
vík „og hann dúxaði en þessi skóli
er toppurinn í Bandaríkjunum í
þessum efnum. Hann var auðvitað
öðrum hvati; velgengni hans var
vítamínsprauta fyrir hina.“
Faglegir þættir settir á oddinn
Guðmundur segir það mikla
gæfu að LSS hafi ætíð sett faglegu
hliðina á oddinn. „Okkar prinsipp
hefur verið að kjaramálin koma á
eftir ef við stöndum okkur vel í
starfi. Þegar við komum að samn-
ingaborði byrjun við ekki á því að
þrasa um krónurnar heldur förum
við í gegnum fagleg áhersluefni
sem þýða m.a. auknar kröfur á
starfsstéttina og að það þarf að búa
vel að þessum hóp kjaralega til
þess að við fáum rétta efniviðinn til
að uppfylla þessar kröfur. Þegar
fjallað hefur verið um stefnumark-
mið í þjónustunni setjumst við síð-
an yfir það að takast á um kaup og
kjör.“
Hann segir fólksflóttann úr stétt-
inni hafa verið stöðvaðan. „Við
bjuggum við mjög léleg launakjör
fyrir stofnun fagstéttarfélgsins.“
Hann orðar það svo að fyrsti
samningur LSS, 1994, hafi verið
„hægur“ en síðan hafi smá þokast.
„Í næsta samningi voru ákveðnir
þættir lagaðir er lutu að kjörum
stjórnenda; það hefðu verið erfiðir
samningar því grunnlaun hins al-
menna starfsmanns hefðu orðið að
bíða en þá reyndi verulega á fé-
lagsþroska félagsmanna og stóðust
þeir prófið eins og ávallt þegar á
hefur reynt.
1997 gerðum við fyrsta samning-
inn sem tekur mið af faglegum að-
stæðum og samningurinn vorið
2001 fylgir þeirri þróun ennfrekar
eftir. Við teljum okkur hafa komið
ágætlega út úr samningum en á
móti erum við að skuldbinda okkur
til að taka ákveðna sí- og endur-
menntun fyrir utan reglubundinn
vinnutíma, sem við teljum að sé
annars vegar gott fyrir þjónustuna
og hins vegar fyrir hvern og einn
einstakling.“
Menntunarmál hafa breyst mikið
á síðustu árum, t.d. með stofnun
Brunamálaskólans. „Nú er mennt-
unin samræmd og Brunamálaskól-
inn er að fara yfir á næsta stig í
haust á grundvelli lagabreytinga
sem urðu 2001 og nýrrar reglu-
gerðar. Nám við skólann mun stór-
aukast og starfsemin eflast til
muna. Miklar væntingar eru til
þessara breytinga.“
LSS hefur verið aðili að rekstri
Sjúkraflutningaskólans. Hann er í
svolítilli biðstöðu eins og er, segir
Guðmundur Vignir, en unnið er að
því að koma honum yfir á háskóla-
stig.
LSS á fulltrúa í Brunamálaráði,
æðstu stofnun í þessum málaflokki,
„þar sem við komum með ábyrgum
hætti að þeim málum sem eru til
umfjöllunar hverju sinni,“ og síðan
má nefna að forvarnir verða sífellt
viðameiri í starfsemi félagsins.
„Forvarnir slökkviliðsmanna eru
þekktar á hverju heimili í dag og
ég fullyrði að verkefni okkar á
þessu sviði sé einstakt og er á
þeirri skoðun að fleiri mættu vinna
með sama hætti. Það að láta sig
forvarnaverkefni varða, félagslega,
hvar sem menn starfa, það færir
hverri starfsstétt nýja vídd.“
Guðmundur Vignir segir slökkvi-
liðs-og sjúkraflutningamenn hafa
skynjað þörfina fyrir forvarnir
mjög sterkt, og hvatinn sé líklega
sá að þeir vinni undir lífshættu-
legum kringumstæðum og oft við
neikvæð starfsskilyrði. „Vettgang-
ur vinnu þessara starfsstétta er að
mörgu leyti í því umhverfi þar sem
áföll og skelfing hafa átt sér stað.
Við vitum að það skiptir máli að
fólk hafi skilning á okkar störfum
og leggjum áherslu á að almenn-
ingur sé eins jákvæður og frekast
er kostur. Það að koma í veg fyrir
áföll er öllum efst í huga sem lenda
í slíku og áhersla okkar á forvarnir
er líklega sterkari vegna eðli starf-
anna.
Þegar nýja félagið var stofnað
var ákveðið að leggja strax mikla
áherslu á forvarnir og stórefla allt
starf þar að lútandi og var almenn
samstaða um það meðal fé-
lagsmanna. Brunavarnaátakið byrj-
aði árið 1985, og var fært yfir á
annað stig við þessa félagsbreyt-
ingu.“
Félagið stendur t.a.m. að árlegri
eldvarnarviku í grunnskólum í des-
Jafnvígir á að beita
kúbeini og aðstoða lækna
Tíu ár eru síðan Lands-
samband slökkviliðs- og
sjúkraflutningamanna var
stofnað sem fagstéttarfélag.
Skapti Hallgrímsson ræddi
af því tilefni við Guðmund
Vigni Óskarsson, sem hætt-
ir nú sem formaður og
framkvæmdastjóri LSS eftir
að hafa gegnt embættinu frá
upphafi.
Morgunblaðið/Kristinn