Morgunblaðið - 25.10.2002, Qupperneq 30

30 FÖSTUDAGUR 25. OKTÓBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
AÐGERÐIR GEGN
UMFERÐARSLYSUM
Árið 2002 er þegar komið áspjöld sögunnar sem eittversta slysaár í sögunni. Það
sem af er árinu hafa 29 manns látist
í umferðarslysum og eru látnir þeg-
ar fleiri en þeir voru í heild árin
1998, 1999 og 2001. Árið 2000 létust
32 í umferðinni á árinu öllu en það
ár var hið þriðja versta frá því
skráning slysa hófst. Ekki síst er
það mikið áhyggjuefni hversu
margir hafa látist í fjöldaslysum
það sem af er árinu en sú var einnig
raunin árið 2000. Í þremur slysum á
þessu ári létust samtals tíu manns
en tvö slysanna voru vegna út-
afaksturs.
Það eru engar töfralausnir til sem
útrýma alvarlegum slysum í um-
ferðinni. Umferðarslys eru því mið-
ur óhjákvæmilegur fylgifiskur um-
ferðarinnar. Eftir því sem
bifreiðum fjölgar og umferðarþungi
eykst verður hættan á slysum
meiri.
Hins vegar er margt hægt að gera
til að draga úr hættunni á slysum
svo og til að koma í veg fyrir alvar-
leg slys. Rannsóknir á orsökum um-
ferðarslysa hafa verið efldar stór-
lega á síðustu árum og niðurstöður
þeirra gefa mikilvægar vísbending-
ar um hvaða úrbætur eru mikilvæg-
astar.
Samkvæmt úttekt rannsóknar-
nefndar umferðarslysa yfir bana-
slys á árunum 1998–2001 má rekja
banaslys til mannlegra mistaka í
95% tilvika. Í fæstum tilvikum sé
hægt að rekja orsök slysa til vega
eða umhverfis þeirra. Þó hefði betri
frágangur á vegi og umhverfi lík-
lega leitt til að slys á fólki hefðu orð-
ið minni.
Nefndin nefnir að koma megi í
veg fyrir alvarleg meiðsl á fólki í
umferðarslysum með því að hreinsa
grjót frá vegum, bæta og auka veg-
kanta, lagfæra skurði og ræsi og
breikka vegaxlir. Þá eigi að gefa
endurbótum á eldri vegum meiri
gaum en nú er gert.
Einnig er bent á að það sé brýnt
verkefni að aðgreina umferð úr
gagnstæðum áttum á ákveðnum
vegaköflum en 70% framan-
ákeyrslna á þjóðvegum á árunum
1998–2001 urðu á þjóðvegum í um
50 kílómetra radíus frá höfuðborg-
arsvæðinu. Þessu markmiði má ná
með tvöföldun þjóðvega og mislæg-
um gatnamótum en einnig hefur
verið bent á þann kost að leggja
svokallaða 2+1 vegi. Slíkir vegir,
þar sem miðjuakrein er notuð fyrir
framúrakstur, eru algengir víða um
Evrópu og þykja gefa góða raun.
Ágúst Mogensen, formaður rann-
sóknarnefndar umferðarslysa,
sagði í samtali við Morgunblaðið
fyrr í mánuðinum að hugsanlega
kynni að vera skynsamlegra að
leggja slíkan veg á Reykjanesbraut,
Vesturlandsvegi og Suðurlandsvegi
í stað þess að tvöfalda Reykjanes-
brautina.
Nefndin nefnir einnig í skýrslu
sinni mikilvægi þess að merkja
gatnamót vel og hafa yfirborðs-
merkingar skýrar og greinilegar.
Þá bendir nefndin á að akstur er-
lendra ferðamanna um landið hafi
stóraukist á undanförnum árum og
hafi margir þeirra lent í alvarlegum
slysum. Á þessu ári hafa fimm er-
lendir ferðamenn látist í umferðar-
slysum á Íslandi. Þessum slysum
verður að fækka, t.d. með aukinni
fræðslu. Ökumenn sem vanir eru
akstri um þjóðvegi Evrópu og
Bandaríkjanna gera sér fæstir
grein fyrir hversu frábrugðnar og
oft varhugaverðar aðstæður eru hér
á landi, ekki síst þegar komið er út
fyrir helstu þjóðvegi.
Samgönguráðherra hefur þegar
sent vegamálastjóra bréf, þar sem
hann segir athugasemdirnar alvar-
legar og fer fram á að Vegagerðin
geri grein fyrir hvernig hún hyggst
bregðast við þeim. Það er mikilvægt
að þessar athugasemdir rannsókn-
arnefndarinnar verði teknar til
greina þannig að hægt sé að hefja
úrbætur á vegakerfinu sem allra
fyrst með það að markmiði að draga
úr hættunni á alvarlegum umferð-
arslysum.
SAMEINING SÍMAFYRIRTÆKJA
Með kaupum Íslandssíma ástórum hlut í Tali er komin
uppbreytt staða á fjarskiptamark-
aði. Landssíminn hefur haft yfir-
burðastöðu á markaðnum frá því að
opnað var fyrir samkeppni á þessu
sviði þó svo að fyrirtækinu hafi ver-
ið veitt vaxandi samkeppni, ekki
síst á farsímamarkaðnum.
Með sameiningu Íslandssíma og
Halló-fjarskipta í ágúst síðastliðn-
um og kaupum Íslandssíma á Tali
hefur myndast stórt og öflugt fjar-
skiptafyrirtæki, sem á að geta veitt
Landssímanum harða samkeppni.
Tækniþróun á sviði fjarskipta-
mála er ör og það er fyrirsjáanlegt
að fyrirtæki á þessu sviði þurfa að
leggja út í miklar fjárfestingar á
næstu árum til að fylgja þeirri þró-
un eftir. Fyrirtæki víða um heim
eru nú að undirbúa rekstur þriðju
kynslóðar farsímakerfa, sem talið
er að kunni að bjóða neytendum upp
á marga nýja möguleika. Þótt
margt sé enn óljóst í þeim efnum og
tæknin enn í þróun er ljóst að bylt-
ing er að eiga sér stað í fjarskipta-
málum. Sú bylting nær til mun fleiri
þátta en farsíma einvörðungu.
Forsenda þess að íslenskir neyt-
endur njóti góðs af þessari þróun er
að hér séu starfandi öflug fyrirtæki
er hafa burði til að fjárfesta í hinni
nýju tækni og eru jafnframt í sam-
keppni um viðskiptavini.
HRINT hefur verið afstað átaksverkefni íheilbrigðismálum, vit-undarvakningu um
ristilkrabbamein. Er tilgangur
þess að efla forvarnir gegn sjúk-
dómum í meltingarfærum í því
skyni að fækka dauðsföllum og
koma í veg fyrir langvinna sjúkra-
legu. Hefur verið gefinn út
fræðslubæklingur fyrir almenning
og annar fyrir heilbrigðisstarfs-
menn sem dreift verður á næstu
dögum. Árlega greinast milli 110
og 120 manns með ristilkrabba-
mein hérlendis og deyja milli 40
og 50 manns árlega af völdum
þess.
Þverfaglegur átaks- og fræðslu-
hópur stendur að verkefninu með
fulltingi Félags sérfræðinga í
meltingarsjúkdómum, Krabba-
meinsfélagsins, landlæknisemb-
ættisins og heilbrigðisráðuneytis-
ins. Íslandspóstur, Landssíminn,
Pharmanor og Visa styðja átakið
fjárhagslega en kostnaður við það
er á bilinu 8 til 9 milljónir króna.
Markviss fræðsla mikilvæg
Ásgeir Theodórs, sérfræðingur
í meltingarsjúkdómum og formað-
ur átakshópsins, var meðal þeirra
er kynntu átakið fyrir fjölmiðlum
í gær og segir hann markvissa
fræðslu mikilvægan þátt í nútíma
læknisfræði. Þurfi hún að fara
fram í þjóðfélaginu almennt en
ekki aðeins á læknastofum. Hann
segir nýgengi krabbameins í ristli
hafa aukist um nær helming síð-
ustu áratugi. Árlega greinast hér-
lendis 110 til 120 ný tilvik, álíka
mörg hjá körlum og konum, og sé
það lágt meðal fólks undir fimm-
tugu en vaxandi eftir það.
Krabbamein í ristli er þriðja al-
gengasta krabbameinið hérlendis,
næst á eftir krabbameini í lung-
um og brjóstum hjá konum og
lungum og blöðruhálskirtli hjá
körlum. Ásgeir segir horfur ekki
hafa batnað sem skyldi þrátt fyrir
framfarir í lyfjameðferð sem og
skurðaðgerðum vegna sjúkdóms-
ins. Sagði hann því brýnt að
fræða almenning um fyrstu ein-
kenni en lækning væri möguleg
þegar krabbameinið væri lítið og
staðbundið.
Fram kom á fundinum að
krabbamein í ristli hefur m.a. þá
sérstöðu að hafa greinanleg for-
stig, svokallaða ristilsepa sem
hægt er að fjarlægja við venju-
lega ristilspeglun. Með því er
dregið úr líkum á því að krabba-
mein myndist. Blætt geti úr rist-
ilsepum af og til en blæðingar
væru oft smávægilegar og sæjust
ekki endilega með berum augum.
Með því að kanna hvort blóð
leynist í hægðasýnum er unnt að
greina meinið á læknanlegu stigi
og ef blóð reynist vera í hægðum
er ristilspeglun nauðsynleg.
Um helmingur þeirra sem
greinast með ristilkrabbamein
læknast. Er beitt skurðaðgerð
þar sem hinn sjúki hluti ristilsins
er numinn brott og stundum jafn-
framt beitt lyfja- eða geislameð-
ferð. Lífshorfur sjúklinga eru
mjög háðar því á hvaða stigi
krabbameinið greinist.
Mikilvægt að þekkja
áhættuþætti og einkenni
Sigurður Ólafsson, læknir og
formaður fræðslunefndar átaks-
ins, segir mikilvægt að fræða al-
menning um einkenni og áhættu-
þætti ristilkrabbameins. Hann
sagði meðal þekktra áhættuþátta
vera fyrri sögu um sepa
eða krabbamein í ristli, l
bólgusjúkdóma þar og fj
sögu um ristilkrabbamein
Þá sagði hann fæðu o
einnig skipta máli; þ
reyktu væru í meiri áhæt
væri áhættuþáttur og þ
Fræðsluherferð um ristilkrabbamein sem er þr
Milli 40 og 50
árlega hé
Ásgeir Theodórs kynnir fr
marsson, Guðrún Agnarsd
Hér má sjá hvernig góðky
liðið frá myndun sepa eða
NORSKIR fjölmiðlarsegja að Norðmenn hafiengin loforð fengið umáframhaldandi fríversl-
un með fisk við ný aðildarlönd sam-
bandsins á fundi EES-ráðsins í
Lúxemborg í vikunni. Í gildi eru frí-
verslunarsamningar milli Noregs
og allra þeirra ríkja sem stefnt er að
að gangi í ESB árið 2004 að Kýpur
undanskildu og sama gildir um Ís-
land að Möltu viðbættri.
Mikilvægir útflutningsmark-
aðir í húfi fyrir Norðmenn
Aftenposten segir að stækkun
Evrópusambandsins geti haft í för
með sér að tugmilljarða markaðir
fyrir norskar sjávarafurðir í Aust-
ur-Evrópu hverfi á bak við tollmúra
Evrópusambandsins. Bæði Rúss-
land og Pólland eru í hópi þeirra tíu
ríkja sem Norðmenn flytja mest af
fiski til og hefur útflutningurinn
þangað vaxið hratt undanfarin ár;
verðmæti norskra sjávarafurða sem
fóru á Rússlandsmarkað var t.d. um
sjö milljarðar íslenskra króna 1999
en um 18 milljarðar í fyrra.
Sverrir Haukur Gunnlaugsson,
ráðuneytisstjóri í utanríkisráðu-
neytinu, sat fundinn í veikindafjar-
veru utanríkisráðherra og aðspurð-
ur um skrif norskra fjölmiðla að
ekki hafi fengist nein loforð um
verslun með fisk segir hann að ekki
hafi staðið til að sá þáttur yrði af-
greiddur á þessum fundi. „En við
höfum vitaskuld hamrað á okkar
sjónarmiðum í sambandi við stækk-
un ESB. „Við höfum sagt að við
séum tilbúnir til þess að taka á okk-
ur þær skyldur sem fylgja stækk-
uðu EES-svæði en á móti ætlumst
við líka til þess að við fáum óhindr-
aðan aðgang að mörkuðum í þess-
um löndum og þá sérstaklega hvað
varðar fiskafurðir.“
Talið er að framkvæmdastjórn
Evrópusambandsins muni leggja
fram tillögur um
samningsafstöðu sína
í viðræðunum við
EFTA-ríkin á fundi
ráðherraráðsins um
miðjan næsta mánuð.
Norskir fjölmiðlar
nefna að Evrópusam-
bandið muni væntan-
lega setja fram kröfur
um lækkun tolla fyrir
landbúnaðarafurðir
gegn kröfum Norð-
manna um fríverslun
með fisk auk þess sem
ESB muni fara fram á
allt að tíföldun fram-
laga Norðmanna í þró-
unarsjóð EFTA.
Þá hafa norskir fjöl-
miðlar einnig gert sér mat úr því að
hvorki Chris Patten, sem fer með
utanríkismál í framkvæmdastjórn
Evrópusambandsins, né Javier Sol-
ana, æðsti embættismaður utanrík-
ismála í Evrópusambandinu, hafi
mætt á síðu
EES-ráðsins
Þá hafi hel
inn af utan
herrum ESB
látið sjá sig
um í þessa
þetta telja
fjölmiðlar að
spegli minnka
EES í stækk
ópusambandi
pólitísk þýðin
ráðsins sé að
Jan Peters
ríkisráðherra
viðurkennir
við end
samningsins
ópska efnaha
dragi nokkurn dám af því
bandið sé stórt en EFTA-r
„Við erum fimm milljónir
nokkur hundruð milljónir
er samt engin ástæða til þe
látum hjá líða að nýta o
Fundur EES-ráðsins
Hamrað á
haldandi fr
með fiska
Norskir fjölmiðlar telja að „verðm
mörkuðum í stækkuðu ESB ver
framlög og lægri tollar á innflutt
Sverrir Haukur
Gunnlaugsson