Morgunblaðið - 22.12.2002, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 22. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
B
ASHAR al-Assad,
forseti Sýrlands, og
kona hans, Asma al-
Akhras, eru nú
komin úr opinberri
heimsókn sinni til
Bretlands þar sem
þau hittu Tony
Blair, forsætisráðherra, og Cherie,
konu hans. Sýndi breski forsætis-
ráðherrann þá einstöku hugmynda-
auðgi að segja að viðræðurnar hefðu
verið uppbyggilegar og þeir hefðu
orðið sammála um að vera ósam-
mála. Síðan kysstust þær frúrnar og
drottningin tók á móti hjónunum.
Auðvitað voru heimsókninni gerð
ítarleg skil hérna, sýrlenska sjón-
varpið sendi her manns til London
til að fylgjast með og fréttaskýringa-
þættir voru hvert kvöld í sjónvarp-
inu og út um alla Damaskus fylgdust
menn með því í sjónvörpum sínum
hvernig hátignirnar færu að því að
ganga.
Það var rifjað upp þegar Blair
kom í heimsókn hingað í fyrra og tal-
að um að al-Assad hefði malað Blair
á blaðamannafundi með því að gefa
hvergi eftir og lýsa því yfir að hann
og hans fólk styddi Palestínumenn.
En hann hefði líka getað sagt upp í
opið geðið á Blair að þjóðin for-
dæmdi atburðina 11. september,
enda styddu Sýrlendingar ekki
hryðjuverk og hann hefði lýst harmi
sínum vegna þessa voðaverks í
Washington og New York.
Merkileg heimsókn?
Auðvitað er heimsóknin söguleg
og sú fyrsta sem forseti Sýrlands
hefur farið til Bretlands og auðvitað
er athyglisvert að einmitt þessi við-
kvæmi tími skuli valinn til fararinn-
ar. Það var vitað mál að heimsóknin
mundi vekja athygli í Evrópu og
væntanlega hefur George Bush
Bandaríkjaforseti ekki getað stillt
sig um að kíkja á sjónvarpið þegar
þessi myndarlegi forseti með sína
brosmildu frú upp á arminn stal sen-
unni og hún klædd eins og venjuleg
kona og ekki með svo mikið sem slæ-
ðubleðil um hárið. Auðvitað var
Blair mjög alvörugefinn á blaða-
mannafundinum þegar hann gaf
tímamótayfirlýsinguna því hann var
svo hræddur um að nú mundi al-
Assad taka hann í bakaríið eins og
þegar þeir hittust síðast.
„En þótt ekki sé ljóst hvort þessi
heimsókn forsetahjónanna til Bret-
lands mun breyta einhverju þá er
ávinningur að við höfum fengið góða
og jákvæða pressu á Vesturlöndum
og menn sjá þar að við eigum glæsi-
leg og nútímaleg forsetahjón,“ sagði
hérlend blaðakona við mig.
Áður en þau hjónin fóru voru
margir efins og sögðu að þetta væri
bragð eða brella hjá breska for-
sætisráðherranum. Blair ætlaði að
nota tækifærið til að reyna að draga
al-Assad inn í raðir óvinanna. Og svo
ypptu sumir öxlum og sögðu sem svo
að þótt al-Assad tækist að fá Blair til
að hlusta á sig skipti það nákvæm-
lega engu máli. Bush mundi hringja
og segja honum að Sýrland væri eitt
af öxulveldum hins illa og Blair
mundi segja já og amen við því og
þar með hefði ekkert gerst.
Leiðtoginn alls staðar nálægur
Það blandast engum hugur um
það, sem dvelur í Sýrlandi til lang-
frama, að það hefur hægt á umbót-
unum, sem al-Assad talaði um í inn-
setningarræðu sinni sumarið 2000.
Skuggi Hafez al-Assad föður hans,
sem lést í embætti forseta, teygir sig
enn yfir landið og núverandi forseti
virðist ekki gæddur nógu miklum
styrk eða köllum það bara hörku til
að ganga á hólm við allan þann mikla
fjölda áhrifamanna og kerfiskarla,
sem hann erfði eftir föður sinn.
Enn er talað hástemmt um hinn
mikla leiðtoga Assad og myndir af
honum og málverk prýða alla staði í
landinu, styttur og myndarlegar
brjóstmyndir af honum eru á hverju
strái. Myndir af syninum eru yfir-
leitt til hliðar og langtum minni en af
föðurnum. Við hvert tækifæri sem
gefst er allt sem Assad gerði fyrir
Sýrland lofað og prísað og það hljóti
að vera öllum metnaðarmál að varð-
veita þann árangur, sem náðist á
stjórnarárum gamla forsetans.
Fór al-Assad of geyst af stað?
Þegar al-Assad tók við sagði hann
í innsetningarræðu sinni að hann
teldi eðlilegt að leyfa mönnum að tjá
skoðanir sínar þótt þær féllu ekki
alltaf í kramið hjá stjórnvöldum.
Þetta væru eðlileg lýðréttindi. Hann
vildi upræta svarta markaðinn og
gerbreyta bankakerfinu, sem var
þjóðnýtt eins og flest sem hægt var
að þjóðnýta. Hann lofaði að færa
Sýrland til nútímans, meðal annars
rjúfa þá einangrun, sem því hafði
verið haldið í bæði í hátæknilegu og
fjarskiptalegu tilliti.
Eins og gefur að skilja urðu menn
harla kátir og spruttu upp ný blöð og
tímarit og skrifuðu á stundum óvæg-
ið um stjórnarfarið og höft, bönn og
eftirlit. Stofnaðar voru málstofur út
um allt þar sem menntamenn og
raunar alls konar fólk, sem hafði
áhuga á þjóðmálum og menningar-
málum, kom saman og ræddi málin.
Farsímar, sem höfðu verið bannaðir,
sáust nú við eyrun á spásserandi
mönnum út um allt, opnað var fyrir
notkun Netsins og þótt aðgangur að
ýmsu sé takmörkunum háður fara
menn í kringum það með léttum leik.
Vorið stóð ekki lengi
En ekki leið á löngu uns áhrifa-
menn í stjórnkerfinu sáu að það var
allt of langt gengið að leyfa mönnum
að birta á prenti greinar þar sem
meira að segja var efast um visku og
stórkostlegt framlag Assads eldri og
koma saman og tala um þjóðmál á
gagnrýninn hátt. Því liðu ekki nema
nokkrir mánuðir uns nýja forsetan-
um var ekki stætt á öðru vegna
þrýstings frá öllum gömlu körlun-
um, sem eru í kringum hann, en að
fyrirskipa lokun á þessum málstof-
um, banna útgáfu blaða og tímarita
og menn voru handteknir í hrönnum
og þó ekki sé talið að margir sitji enn
bak við lás og slá er vandlega fylgst
með þeim og þess gætt að þeir kom-
ist ekki upp með moðreyk.
Eftir stendur að Netið er nú sjálf-
sagt mál og netstofur út um allt og
alltaf fullt út úr dyrum og að banka-
kerfið hefur verið tekið og skorið
upp og svarti markaðurinn þekkist
ekki lengur. Laun hafa verið hækk-
uð og það var allgóður hagvöxtur í
Sýrlandi árið 2001 og virðist ætla að
verða svo núna líka.
En ritskoðun og ákveðin frelsis-
skerðing er enn við lýði og margir
eru ákaflega vonsviknir. „Þjóðfélag-
ið fungerar ekki,“ sagði leigusalinn
minn við mig. „Það er afleitur mórall
í fólki, menn hafa ekki metnað og fá
enga hvatningu til að leggja sig fram
í störfum. Stjórnarskrifstofurnar
eru fullar af óhæfu, litlu fólki, sem er
nákvæmlega sama hvort það vinnur
sitt verk eða ekki.
Mikið fjallað um Palestínu
Málefni Palestínu eru mjög fyrir-
ferðarmikil í fjölmiðlum hér og Ariel
Sharon forsætisráðherra Ísraels, er
aldrei kallaður annað en forsætis-
ráðherrann og hryðjuverkamaður-
inn Ariel Sharon. Ekki er unnt að
draga í efa mjög eindreginn stuðn-
ing almennings við málefni Palest-
ínu og öllum ber auðvitað saman um
að þetta vandamál sé kjarni þess,
sem er að gerast í Miðausturlöndum
nú um stundir. Hins vegar er líka
eftirtektarvert að Yasser Arafat er
aldrei titlaður forseti, heldur alltaf
yfirmaður heimastjórnarinnar.
Lengi var kalt á milli Hafez al-As-
sads og Arafats, en um tíma leit út
fyrir að einhver þíða væri að verða í
þessum samskiptum. Var tilkynnt
með pompi og prakt haustið 2000
skömmu eftir að núverandi forseti
tók við að formaðurinn kæmi í heim-
sókn til Sýrlands á næstu vikum.
Síðan var heimsókninni frestað og
síðan aftur og upp frá því hefur ekki
verið á það minnst, enda á Arafat
raunar ekki svo glatt heimangengt
um þessar mundir þar sem hann er
nánast í hlekkjum Ísraela.
Sýrlenskir drúsar, sem búa á her-
námssvæði Ísraela í Gólan-hæðum,
eru yfirleitt ekki mikið fréttum hér,
en nýlega var sagt frá því að þeir
hefðu efnt til fjöldagöngu og mót-
mæla þar sem skemmst er á milli,
veifað mótmælaspjöldum og sungið
sýrlenska þjóðsönginn. Við þessum
mótmælum virtist enginn amast af
hernámsliðinu.
Ekki verður vart andúðar
á útlendingum
Öndvert við það sem gerst hefur í
mörgum öðrum arabaríkjum hefur
ekki gætt illsku í garð útlendinga í
Sýrlandi og á ég þar einkum við
Vesturlandabúa. Þótt Bush Banda-
ríkjaforseti sé gagnrýndur mjög
harkalega, hvort sem er stuðningur
hans við síonistaríkið eins og það er
jafnan kallað eða hótanir hans í garð
Íraka, virðist fólk gera nú eins og
jafnan hefur verið í Sýrlandi skils-
mun á bandarísku stjórninni og
þeirri bresku annars vegar og svo al-
menningi í löndunum hins vegar.
Meðal annars í Jórdaníu hefur
óróa gætt vegna þessa frá því
bandarískur stjórnarerindreki var
myrtur fyrir nokkru. Var þá hvatt til
að bandarískir borgarar færu frá
landinu, að minnsta kosti um tíma,
og aðrir, sem eftir yrðu, svo og aðrir
Vesturlandabúar, skyldu hafa allan
varann á. Þetta á ekki við hér, út-
lendingum er sýnd sama vinsemdin
og fyrr og ef nokkuð kannski meiri
því þeir Vesturlandabúar, sem hér
eru búsettir um lengri eða skemmri
tíma, hafa yfirleitt látið í ljósi mikla
gremju vegna stefnu Bush.
Og ekki er alið á stríðshættu
Það er öllum ljóst að Bush vill ráð-
ast á Íraka og hefur raunar látið
gera loftárásir á ýmsa staði í landinu
síðustu vikurnar, en það er ekki alið
á stríðshræðslu hér. Menn virðast
líka hafa tröllatrú á því að vopnaleit-
armennirnir, sem virðast nú fá að
vinna sitt verk í ró og spekt og í
góðri samvinnu við Írakana, geti síð-
an komið með gögn, sem dugi til að
Bandaríkjamönnum og Bretum
verði ekki stætt á því að ráðast á
Írak. Öðru máli gegnir í Jórdaníu,
þar virðast allir búast við að látið
verði til skarar skríða í síðasta lagi
um miðjan febrúar.
Hvað gerist ef ráðist verður á Írak?
Auðvitað er þetta samt sem áður
spurningin, sem brennur á fólki, þótt
allir vilji vera bjartsýnir og trúa því í
lengstu lög að unnt reynist að af-
stýra hernaðarátökum. Eftir því
sem mér hefur virst gæti það haft
þau áhrif hér að gamlir kerfiskarlar
og harðlínumenn, sem vilja halda í
það sem var – og er enn að nokkru
leyti – mundu eflast til muna með al-
varlegum afleiðingum fyrir allan
þorra manna.
Umbæturnar sem Bashar al-As-
sad hefur verið að baksa við að koma
í gegn mundu fara fyrir lítið. Sýr-
land mundi hverfa aftur inn í lok-
aðan og einangraðan heim með al-
ræði og enn meiri hörku gagnvart
almenningi, en verið hefur síðustu
áratugi. Forsetinn sæti sjálfsagt
áfram en þá algerlega viljalaust
verkfæri í höndum gömlu harðlínu-
mannanna.
„Þótt það hafi hægt á breytingum
og framförum miðað við það, sem
margir bjuggust við og vonuðu
mundu þær þar með vera fyrir bí.
Það er mikill misskilningur ef Bush
forseti trúir að með því að ráðast á
Írak og jafnvel koma Saddam Huss-
ein frá muni einhver lýðræðisalda að
hætti Vesturlanda fara um svæðið
og fjarri öllum raunveruleika að við
yrðum í þeirra hópi. Við viljum
breytingar í átt til arabísks lýðræðis
og meira frelsi til orða og athafna,
það segir sig sjálft, en við erum ekki
hlynnt hugmyndum Bush, því þær
byggjast ekki á neinum raunveru-
leika, sem er okkar,“ sagði kunnur
sýrlenskur andófsmaður við mig í
liðinni viku. Hann var meðal þeirra,
sem stofnuðu málstofur og kröfðust
meira frelsis eftir að al-Assad tók
við. Þegar ákveðið var að loka öllum
slíkum stofum neitaði hann en varð
loks að una dómsúrskurði þar að lút-
andi. Hann skrifar nú dag hvern
langar greinar í arabískt dagblað og
skundar með hverja grein á rit-
stjórnarskrifstofur blaðsins. Hann
fær greitt lítilræði fyrir hverja
grein, en gallinn er bara sá að grein-
arnar eru ekki birtar.
„Það er aldrei að vita,“ sagði hann
glaðlega. „Kannski kemur sá dagur.
Ég lifi í voninni, því þrátt fyrir allt er
margt gott að gerast hér í landi þótt
ekki sjáist mikill munur. Ef almenn-
ingi um allan heim tekst að þrýsta á
Bandaríkjamenn um að ráðast ekki
á Írak. Mig dreymir um að viti bor-
inn maður komist til valda í Ísrael
svo að þeir fallist á að hætta morðum
og illvirkjum. Þá mundi allt breytast
hér í þessum heimshluta og af þeim
breytingum mundu allir njóta góðs,
ekki bara við, sem búum hérna.“
Bakslag í umbætur í Sýrlandi
Reuters
Bashar al-Assad (t.v.), forseti Sýrlands, kveður Tony Blair, forsætisráðherra Bretlands, fyrir utan bústað þess síðarnefnda í Downing stræti í London í liðinni viku.
Fyrir miðju standa eiginkonur þeirra, Cherie Blair (t.v.) og Asma al-Akhras, sem fæddist á Bretlandi.
Bashar al-Assad, forseti Sýr-
lands, baðaði sig í sviðsljósi
alþjóðastjórnmála þegar
hann heimsótti Tony Blair í
London á dögunum. En
heima fyrir er kominn aft-
urkippur í umbætur, sem
hann boðaði við valdatök-
una fyrir rúmum tveimur
árum. Jóhanna Kristjóns-
dóttir skrifar frá Damaskus
um togstreituna í Sýrlandi
milli ákalls um umbætur og
krafna harðlínumanna.