Morgunblaðið - 18.08.2003, Blaðsíða 11

VIÐSKIPTI/ATHAFNALÍF
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 18. ÁGÚST 2003 11
WALTER W. Powell prófessor við
Stanford háskóla og Santa Fe Inst-
itute segir að landlæg andstaða al-
mennings í Bandaríkjunum við of
mikil ríkisafskipti séu ein aðal-
ástæðan fyrir miklum fjölda svokall-
aðra non profit fyrirtækja í Banda-
ríkjunum, en það eru fyrirtæki sem
ekki eru rekin í hagnaðarskyni og
hægt er að kalla núllfyrirtæki á ís-
lensku. Í Bandaríkjunum hefur rík-
issjóður markvisst dregist saman
síðan í tíð Jimmy Carters, að sögn
Powells, þó að umsvifin hafi heldur
aukist í tíð núverandi forseta,
George W. Bush. Að sama skapi er
núllfyrirtækjum að fjölga.
Núllfyrirtæki eru oftast á sviði
lista og menningar, menntunar og
rannsókna, heilbrigðisstofnanir, bar-
áttusamtök fyrir ýmsum ólíkum mál-
efnum, stofnanir á sviði umönnunar
og umhverfismála svo nokkur dæmi
séu nefnd.
Fjölbreytni fjölgar fyrirtækjum
Powell segir að önnur stór ástæða
fyrir fjölgun núllfyrirtækja sé fjöl-
breytni þjóðfélagsins en hann segir
að því fjölbreyttara sem þjóðfélag sé,
því fleiri slík fyrirtæki séu starfrækt.
Í fjölbreyttu þjóðfélagi, segir Powell,
er ekki hægt að láta eitt yfir alla
ganga því ólíkir þjóðfélagshópar hafa
ólíkar þarfir. Aðeins í tveimur öðrum
löndum fyrir utan Bandaríkin er jafn
stórt hlutfall núllfyrirtækja, í Ísrael
og í Hollandi.
„Í Bandaríkjunum hefur lengi
tíðkast að borgarar í einstökum sam-
félögum myndi starfsemi til að sinna
þörfum þegnanna á viðkomandi
svæði.“
Vöxtur núllfyrirtækja í Bandaríkj-
unum hefur verið mikill síðustu miss-
eri. Powell stundar nú rannsóknir á
þessum fyrirtækjum á San Franc-
isco svæðinu í Bandaríkjunum þar
sem fjöldi slíkra fyrirtækja nær tvö-
faldaðist á milli áranna 1990 og 2000,
í beinu samhengi við uppsveiflu í
efnahagslífi svæðisins. Fjöldi ungra
milljónamæringa margfaldaðist á
skömmum tíma og hinir ungu auð-
jöfrar vildu ólmir láta fé af hendi
rakna til góðs málefnis. Þess ber að
geta að veittur er skattaafsláttur í
Bandaríkjunum gegn því að ein-
staklingar eða fyrirtæki gefi til núll-
fyrirtækja eða samtaka.
Listasafn Íslands gæti
fært út kvíarnar
Powell segir að núllfyrirtæki afli
nú í sífellt ríkari mæli tekna sinna
sjálf. Fyrir tíu árum síðan voru t.d.
eigin tekjur 10% af heildarrekstrarfé
sinfóníuhljómsveitarinnar í San
Francisco, en núna eru þær 55%.
Tekjurnar fær hljómsveitin með sölu
ýmiss konar varnings og þjónustu.
„Ég fór í Listasafn Íslands í gær
og þar var lítið kaffihús og pínulítil
bókaverslun. Mest af því sem hún
seldi var eitthvað beintengt safninu
sjálfu. Miðað við það sem gert hefur
verið í Bandaríkjunum væri hægt að
stækka tekjugrunn Listasafnsins
talsvert með því að stækka bókabúð-
ina margfalt og selja þar myndlistar-
bækur og blöð, auk t.d. skartgripa,
trefla, bolla og fleira. Kaffihúsið gæti
líka fært verulega út kvíarnar og
orðið vinsæll áningarstaður fyrir
borgarbúa, jafnvel boðið upp á ráð-
stefnur og fleira. Svo væri hægt að
ganga enn lengra eins og Phillips
safnið í Washington hefur gert en
það er með sérstök kvöld fyrir ein-
hleypa á miðvikudögum og fimmtu-
dögum þar sem fólk kemur til að
sýna sig og sjá aðra, fá sér vínglas og
skoða myndlist.“
Powell segir að gagnrýnendur hafi
lýst áhyggjum sínum yfir því að hinn
raunverulegi tilgangur t.d. lista-
safnsins, tapist með þessu, menn láti
afvegaleiðast og láti fjáröflunina
verða meginmálið í starfseminni.
Powell segir að þessar stofnanir
líti sífellt viðskiptalegar út og aðferð-
ir sem notaðar eru í hefðbundnum
fyrirtækjum séu teknar upp í síaukn-
um mæli innan núllfyrirtækja. Hann
spyr hvort ekki sé samt betra að
reka stofnun vel, þó að það þýddi að
helmingur starfseminnar væri ekki
miðaður að kjarnamarkhópi, svo
lengi sem hinn helmingurinn fær
betri þjónustu en hann fékk áður.
Fóstra ný fyrirtæki
Powell segir að út frá núllfyrir-
tækjum verði oft til hefðbundin fyr-
irtæki til hliðar sem rekin eru í hagn-
aðarskyni. Hann nefnir t.d. verkefni
sem fólst í að þjálfa heimilislausa í að
stofna og reka sitt eigið fyrirtæki. 72
menn sem áður voru heimilislausir
eru nú með eigin sölubása á íþrótta-
leikvangi í San Fransisco. „Þetta
heppnaðist mjög vel. En það má ekki
gleyma því að það fóru 450 manns í
gegnum prógrammið til að ná saman
þessum 72 og það kostaði nokkrar
milljónir dollara. Það væri hægt að
spyrja af hverju fólkinu voru ekki
bara gefnir peningarnir beint og það
síðan sent í skóla. Röksemdin fyrir
því að sú leið var ekki farin er að þá
hefðu þeir heimilislausu líklega eytt
peningunum og verið síðan aftur á
götunni eftir nokkur ár. Þetta snýst
um að læra að bjarga sér sjálfur.“
„Núllfyr-
irtæki“
vaxa en
ríkið
minnkar
Morgunblaðið/Jim Smart
Walter W. Powell var einn aðalfyrirlesara á norrænni viðskiptafræðiráð-
stefnu sem haldin var hér á landi og lauk á laugardaginn.
SÆPLAST hf. var rekið með tæp-
lega 22 milljóna króna hagnaði eft-
ir skatta á fyrri helmingi þessa
árs, samanborið við 46 milljóna
króna hagnað á sama tímabili í
fyrra. Hagnaður fyrir fjármagns-
liði og afskriftir (EBITDA) var
rúmlega 171 milljón króna, borið
saman við 214 milljónir árið áður.
Veltufé frá rekstri var 146 millj-
ónir, svipað og í fyrra.
Í tilkynningu frá félaginu segir
að þessi niðurstaða sé nokkuð und-
ir áætlunum þess, en að erfið
rekstrarskilyrði í Noregi hafi ein-
kennt annan ársfjórðung. Tvö ný
fyrirtæki komu inn í reksturinn á
tímabilinu; Plasti Ned í Hollandi
og Icebox á Spáni. Efnahagur fé-
lagsins stækkaði því nokkuð á
fyrri hluta ársins, en félagið bauð
út skuldabréf fyrir 900 milljónir
króna.
Handbært fé félagsins var rúm
421 milljón króna í lok fjórðungs-
ins og jókst um 331 milljón á tíma-
bilinu. Eigið fé var 749 milljónir og
jókst um 10 milljónir. Eiginfjár-
hlutfall nú er 24,2%, en var 31,5%
um áramót. Nettóskuldir, þ.e.
heildarskuldir að frádregnum
veltufjármunum, jukust á tíma-
bilinu úr 643 m.kr. í 834 milljónir.
Veltufjárhlutfall 30. júní var 2,13.
Hagnaður
Sæplasts
minnkar
VANSKIL einstaklinga og fyrir-
tækja við innlánsstofnanir voru
svipuð í lok annars ársfjórðungs og
í lok þess fyrsta, eða liðlega 27
milljarðar króna. Þetta eru um 600
milljónum króna minni vanskil en á
miðju síðasta ári en tæpum 900
milljónum meiri vanskil en á síð-
ustu áramótum. Sem hlutfall af
heildarútlánum hafa vanskil hins
vegar lækkað lítillega, eða úr um
3,5% í lok fyrsta ársfjórðungs í
3,3% í lok annars ársfjórðungs
þessa árs. Vanskilin voru tæp 3,8%
af heildarútlánum á miðju síðasta
ári og um 3,5% á áramótum.
Heildarútlán innlánsstofnana til
einstaklinga og fyrirtækja jukust
um 90 milljarða króna milli fyrsta
og annars fjórðungs þessa árs og
námu 829 milljörðum í lok júnímán-
aðar.
Vanskil einstaklinga
11,7 milljarðar
Þessar upplýsingar koma fram á
heimasíðu Fjármálaeftirlitsins á
Netinu og ná yfir tímabilið frá árs-
lokum 2000 til loka júnímánaðar
2003. Á þessu tímabili hafa heildar-
útlán innlánsstofnana til einstak-
linga og fyrirtækja aukist um 33%
en vanskil um 93%.
Vanskil einstaklinga við innláns-
stofnanir minnkuðu um 200 millj-
ónir króna milli fyrsta og annars
ársfjórðungs þessa árs, úr 11,9
milljörðum króna í 11,7 milljarða. Á
miðju síðasta ári voru vanskil ein-
staklinga um 11,6 milljarðar og
11,1 milljarður á áramótum. Sem
hlutfall af heildarútlánum voru van-
skil svipuð í lok annars ársfjórð-
ungs og í lok þess fyrsta, eða um
6,4%, en heildarútlán einstaklinga
drógust saman um tæpa 3 milljarða
milli ársfjórðunga, fóru úr 187,2
milljörðum í 184,5 milljarða.
Vanskil fyrirtækja stóðu nánast í
stað milli fyrsta og annars ársfjórð-
ungs þessa árs, fóru úr 15,3 millj-
örðum í 15,4 milljarða. Á miðju síð-
asta ári voru vanskil fyrirtækja um
16,1 milljarður og um 15,2 millj-
arðar á síðustu áramótum. Sem
hlutfall af heildarútlánum minnk-
uðu vanskil milli fyrsta og annars
fjórðungs þessa árs úr 2,6% í 2,4%
en þau voru 2,9% í lok júnímánaðar
í fyrra og 2,7% á síðustu áramót-
um.
Heildarútlán fyrirtækja hækk-
uðu á öðrum ársfjórðungi
Heildarútlán fyrirtækja námu
samtals 644 milljónum á miðju
þessu ári og hækkuðu um 56 millj-
arða frá lokum fyrsta ársfjórðungs.
Heildarútlán innlánsstofnana til
fyrirtækja námu samtals 556 millj-
ónum á miðju síðasta ári og 566
milljónum á síðustu áramótum.
Talnaefni Fjármálaeftirlitsins
nær til vanskila sem staðið hafa
lengur en einn mánuð. Um er að
ræða brúttóvanskil, þ.e. ekki hafa
verið dregnar frá fjárhæðir sem
lagðar hafa verið til hliðar sem sér-
stakar afskriftir. Hafa ber í huga
að í lok hvers árs eru færð út end-
anlega afskrifuð útlán sem koma til
lækkunar á brúttó vanskilafjárhæð-
um og hafa þannig áhrif á vanskil á
fjórða ársfjórðungi ár hvert og
samanburð við næstu ársfjórðunga
á undan.
Vanskil við inn-
lánsstofnanir
standa í stað