Morgunblaðið - 30.10.2003, Blaðsíða 6

6 B FIMMTUDAGUR 30. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ














































































































NFRÉTTIR ● Athuganir Fjármálaeftirlitsins,
FME, á fjármálafyrirtækjum hafa í
nokkrum tilvikum leitt til aukinna
framlaga í afskriftarreikning. Í fjórum
tilvikum hefur eiginfjárhlutfall fjár-
málafyrirtækis reynst undir lög-
bundnum mörkum. Í þeim tilvikum
var gripið til aðgerða til að koma eig-
infjárstöðunni í lögmætt horf. Í nokkr-
um tilvikum til viðbótar hefur Fjár-
málaeftirlitið lýst áhyggjum vegna
slakrar eiginfjárstöðu fjármálafyr-
irrtækis. Þá hafa alloft verið gerðar
athugasemdir við stórar áhættu-
skuldbindingar einstakra lánastofn-
ana. Þetta kemur fram í ársskýrslu
Fjármálaeftirlitsins fyrir tímabilið 1.
júlí 2002 til 30. júní 2003.
Í skýrslunni kemur fram að fjár-
málaþjónusta á vegum erlendra fyr-
irtækja er vaxandi mæli boðin hér á
landi án þess að viðkomandi fyr-
irtæki hafi fullnægjandi leyfi. FME
hefur í nokkrum tilvikum varað við
starfsemi nafngreindra fyrirtækja. Í
einu tilviki hefur Fjármálaeftirlitið
bannað starfsemi innlends fjármála-
fyrirtækis erlendis.
Í kjölfar nýrra laga um verðbréfa-
viðskipti, nr. 33/2003, sem tóku
gildi þann 1. júlí sl. gerði Fjármálaeft-
irlitið breytingar á leiðbeinandi til-
mælum nr. 2/2001, um efni reglna
um meðferð innherjaupplýsinga og
viðskipti fruminnherja.
Í tengslum við markaðsvakt FME
voru 18 mál tekin til formlegrar at-
hugunar á tímabilinu. Ríflega helm-
ingur þessara mála varðaði innherja-
viðskipti, tæplega helmingur varðaði
upplýsingagjöf á markaði og eitt
varðaði relgur um almennt útboð. Í
tveimur tilvikum stendur athugun
enn yfir, í átta málum reyndist ekki
ástæða til athugasemda en í sjö til-
vikum voru gerðar athugasemdir og
útbóta krafist, eða settar fram leið-
beiningar um eðlilega viðskipta-
hætti. Í einu tilviki stöðvaði Fjármála-
eftirlitið útboð verðbréfa. Ekki
reyndust forsendur til að vísa fram-
angreindum málum til efnahags-
brotadeildar ríkislögreglustjóra.
Allmargar
athugasemdir
● Veigamestu eftirlitsverkefni Fjár-
málaeftirlitsins í eftirliti með lífeyr-
issjóðum hafa verið ítarlegar at-
hugasemdir á fjárfestingum líf-
eyrissjóða undanfarin tímabil.
Athugasemdir FME í kjölfar fjárfesting-
arathugana hafa helst lotið að fjárfest-
ingum í óskráðum verðbréfum umfram
heimildir laga enda hefur athugunum
að verulegu leyti verið beint að sjóðum
sem eru yfir hámarksheimildum laga í
óskráðum verðbréfum, að því er segir í
ársskýrslu FME.
FME hefur krafið sjóðina um úrbæt-
ur og nú er svo komið að fjárfestingar
lífeyrissjóða í óskráðum verðbréfum
eru í langflestum tilvikum í löglegu
horfi. Hjá allflestum lífeyrissjóðum,
sem gerðar voru athuganir á, voru
gerðar athugasemdir við ýmis atriði er
vörðuðu fyrirkomulag innra eftirlits.
Í þeim sjóðum þar sem fjárfestingar
hafa ekki verið í samræmi við lög hefur
innra eftirliti ekki verið nægilega vel
sinnt. Almennt má segja að gögnum
um innra eftirlit frá lífeyrissjóðum hafi
verið heldur ábótavant og gögn ekki
skilað sér nægilega vel. Þá hefur Fjár-
málaeftirlitið gert fjölda athugasemda
og komið með ábendingar varðandi
flokkun fjárfestinga í fjárfesting-
arskýrslum.
Mál til ríkislögreglustjóra
Nokkur brögð hafa verið að því að
ársreikningar og fjárfestingarstefnur
lífeyrissjóðanna hafi ekki verið í sam-
ræmi við reglur sem um þau gilda og
hafa margvíslegar athugasemdir verið
gerðar við sjóðina í þessu sambandi
og úrbóta krafist.
Fjármálaeftirlitið hefur á tímabilinu
hafið viðamiklar athuganir á starfsemi
þriggja lífeyrissjóða. Tveimur þeirra
lauk með athugasemdum og kröfum
um úrbætur en einni er ólokið. Í einu
tilviki afhenti Fjármálaeftirlitið efna-
hagsbrotadeild ríkislögreglustjóra nið-
urstöður og gögn vegna athugunar.
Fjárfestingar í flest-
um tilvikum í sam-
ræmi við lög
EF vilji er fyrir því að Fjármálaeftirlitið verði
djarfara í því að koma verkum sínum í einstökum
málum á framfæri verður að gera því það kleift
með skýrari hætti í lögum en nú er kveðið á um.
Þetta kom fram í máli Páls Gunnars Pálssonar,
forstjóra Fjármálaeftirlitsins, á fimmta ársfundi
stofnunarinnar á jafnmörgum árum í gær.
Páll Gunnar sagði í ræðu sinni á fundinum að
Fjármálaeftirlitið sætti oft gagnrýni fyrir að
fjalla ekki opinberlega um einstök mál eða mál-
efni einstakra eftirlitsskyldra aðila. Í lögum sé
megináhersla lögð á þagnarskyldu Fjármálaeft-
irlitsins, þó í mjög afmörkuðum tilvikum sé kveð-
ið á um upplýsingaskyldu eða heimildir til þess að
miðla upplýsingum. Nefnt hafi verið að varn-
aðaráhrif af aðgerðum Fjármálaeftirlitsins og
niðurstöðum séu lítil og aðgerðir þess í einstökum
málum stuðli ekki nægilega að bættri fram-
kvæmd á fjármálamarkaði í heild.
„Aðalatriðið er hins vegar að Fjármálaeftirlitið
starfar einfaldlega eftir þeim reglum sem því eru
settar,“ sagði Páll Gunnar. „Vilji menn fá meira
að heyra, verður að gera Fjármálaeftirlitinu það
kleift með skýrum hætti í lögum. Áður en það er
gert er hins vegar eins gott að fara vel yfir til
hvers þær breytingar leiða. Gild rök búa að baki
núverandi fyrirkomulagi, en gild rök eru einnig
fyrir breytingum.“
Að sögn Páls Gunnars er Fjármálaeftirlitið
reiðubúið til að taka þátt í umræðu um þessi mál.
Hann sagði að í því skyni hafi það í gær birt um-
ræðuskjal nr. 9/2003, sem hafi að geyma hugleið-
ingar um gegnsæi í starfsemi Fjármálaeftirlitsins
undir fyrirsögninni: Er ástæða til þess að rýmka
heimildir Fjármálaeftirlitsins til að greina frá
framkvæmd eftirlits og niðurstöðum í einstökum
málum? Í umræðuskjalinu er fjallað um gildandi
reglur og starfsaðferðir Fjármálaeftirlitsins, rök
fyrir núverandi fyrirkomulagi og rök fyrir því að
auka gegnsæi í starfsemi Fjármálaeftirlitsins. Í
lokin er varpað fram spurningum um hvaða
breytingar koma til greina.
„Fjármálaeftirlitið hefur sjálft ekki tekið af-
stöðu til málefnisins. Það óskar hins vegar eftir
sjónarmiðum eftirlitsskyldra aðila, fjölmiðla-
manna og annarra við umræðuskjalinu í þeirri
von að sú umfjöllun geti gagnast í mótun á starfs-
umgjörð eftirlitsins. Endanlegar ákvarðanir um
það eru hins vegar ekki í höndum Fjármálaeft-
irlitsins. Þær þurfa atbeina löggjafans.“
Hagfelld staða á lánamarkaði
Páll Gunnar rakti í ræðu sinni þróun mála á
hverju sviði fjármálamarkaðar að undanförnu og
greindi frá áherslum Fjármálaeftirlitsins og
nokkrum verkefnum sem þau varða.
Hann sagði að Fjármálaeftirlitið hafi á fyrri
ársfundum haft uppi varnaðarorð um aðstæður á
lánamarkaði. Síðasta ár hafi hins vegar í flestu
verið fyrirtækjum á lánamarkaði hagfellt. Þrátt
fyrir mikil útlánatöp hafi eiginfjárhlutföll lána-
stofnana í heild verið í viðunandi horfi. Í nokkrum
tilvikum hafi lánastofnanir reynst undir lög-
bundnu eiginfjárhlutfalli og í fleiri tilvikum hafi
Fjármálaeftirlitið gert athugasemdir við slaka
eiginfjárstöðu. Í sumum þessara tilvika hafi at-
huganir Fjármálaeftirlitsins á útlánagæðum og
afskriftamati leitt þetta í ljós.
„Nú bendir flest til þess að hafið sé nýtt tíma-
bil útlánaaukningar sem mælast muni í tveggja
stafa tölum. Þannig nam 12 mánaða nafnaukning
útlána 12,3% í lok júní 2003, samanborið við 4,6%
þremur mánuðum áður og 5,1% í árslok 2002.
Gera verður þá kröfu að lánastofnanir vandi út-
lánaákvarðanir við þessar aðstæður og byggi í því
efni á nýfenginni reynslu af síðasta vaxtarskeiði.“
Fyrirbyggjandi aðgerðir
Fjármálaeftirlitið hefur lagt áherslu á fyrirbyggj-
andi aðgerðir, aðhald í formi athugana á ein-
stökum viðskiptum og styrkingu starfshátta
fjármálafyrirtækja, að því er fram kom í máli
Páls Gunnars varðandi verðbréfamarkaðinn.
Hann sagði að fyrirbyggjandi aðgerðir miði að
því að takmarka hættu á innherjasvikum, mark-
aðsmisnotkun og brotum á upplýsingaskyldu. Á
síðustu árum hafi Fjármálaeftirlitið lagt hart að
útgefendum skráðra verðbréfa að skapa hjá sér
umgjörð um starf sitt á verðbréfamarkaði sem
m.a. eigi að takmarka verulega hættu á inn-
herjasvikum ef rétt sé á málum haldið. Setning
reglna um meðferð innherjaupplýsinga og við-
skipti fruminnherja eigi að skapa þessa umgjörð.
Þar komi til skipan regluvarðar, skylda frum-
innherja til að ganga úr skugga um að ekki liggi
fyrir innherjaupplýsingar áður en viðskipti fara
fram og sérstakar varúðarráðstafanir þegar aðrir
en fruminnherjar búa yfir innherjaupplýsingum.
„Treglega hefur gengið að koma þessari um-
gjörð á hjá öllum útgefendum skráðra verðbréfa
og hefur Fjármálaeftirlitið þurft að beita dag-
sektum í því skyni. Fjármálaeftirlitið hefur í
nokkrum tilvikum haft afskipti af félögum sem
ekki hafa náð að festa þessa fyrirbyggjandi um-
gjörð nægilega í sessi. Dæmi um það eru við-
skipti fruminnherja stuttu fyrir birtingu upp-
gjöra. Jafnframt hefur Fjármálaeftirlitið aukið
stuðning við regluverði og skapað þeim aðhald
með heimsóknum í tengslum við viðamikil við-
skipti, kynningarfundum o.fl. Þessar aðgerðir eru
að mati Fjármálaeftirlitsins að skila sér hægt og
bítandi.“
Betri agi um fjárfestingar lífeyrissjóða
Raunávöxtun lífeyrissjóða var neikvæð um 3% á
árinu 2002, en raunávöxtun hafði verði neikvæð
tvö árin þar á undan. Páll Gunnar sagði að til að
gefa stöðugari mynd af þróuninni sé gagnlegt að
horfa til meðaltalsraunávöxtunar síðustu tíu ára
frá síðustu þremur árum talið. Þær tölur sýna
hraða lækkun meðaltalsraunávöxtunar úr 6,7%
árin 1991–2000 í 5,9% árin 1992–2001 og 4,9% ár-
in 1993–2002.
„Á sama tíma hefur tryggingafræðileg staða
lífeyrissjóða versnað. Ef horft er til stöðu sjóða
án ábyrgðar í árslok 2002 kemur í ljós að af 43
deildum voru 4 reknar með meira en 10% halla,
18 voru reknar með halla á bilinu 5,1–10%, 9 með
halla á bilinu 0,1–5% en 12 voru með jákvæða
stöðu. Breyta þarf samþykktum lífeyrissjóðs ef
halli er meiri en 10% eða á milli 5–10% í fimm ár
samfellt.“
Eftirlit með sanngirni tryggingaiðgjalda
„Vátryggingamarkaður hefur um margt búið við
hagstæðar aðstæður að undanförnu, einkum í
skaðatryggingarekstri,“ sagði Páll Gunnar.
„Hagnaður af skaðatryggingarekstri jókst árið
2002 um 87% frá fyrra ári. Hagnaður af fjármála-
rekstri dróst hins vegar saman um 45% og hefur
ekki verið lægri frá árinu 1998. Líftrygginga-
rekstur skilaði tapi á árinu, en hafði áður skilað
hagnaði í nokkur ár. Ef horft er til skaðatrygg-
ingareksturs sérstaklega, sést að iðgjaldatekjur
félaganna halda áfram að vaxa. Tjónagreiðslur
halda einnig áfram að vaxa þó tjón félaganna í
eigin hlut hafi dregist saman vegna aukinnar
þátttöku endurtryggjenda í tjónum.“
Páll Gunnar sagði að Fjármálaeftirlitið hafi á
tímabilinu unnið sérstakar tölfræðigreiningar á
stöðu vátryggingaskuldar í lögboðnum ökutækja-
tryggingum hjá þremur stærstu vátrygginga-
félögunum. Hefur Fjármálaeftirlitið leitað sjón-
armiða vátryggingafélaganna við þeim
greiningum og mun í framhaldinu taka tiltekin
atriði í mati tjóna til ítarlegri athugunar. Að
þeirri athugun lokinni verða endanlegar niður-
stöður kynntar viðkomandi vátryggingafélagi. Þá
er Fjármálaeftirlitið að ljúka athugun í tilefni af
hækkun iðgjalda sem varð á tímabilinu í tiltekn-
um eignatryggingum. Athuganirnar beindust að
þremur stærstu vátryggingafélögunum. Ekki
liggur fyrir hvort og þá með hvaða hætti nið-
urstöður úr framangreindum athugunum verða
kynntar opinberlega, sagði Páll Gunnar.
Aukið gegnsæi
Fjármálaeftirlitsins
Forstjóri Fjármálaeftirlitsins kallar eftir umræðu um aukið gegnsæi í starfsemi þess
Morgunblaðið/Jim Smart
Páll Gunnar Pálsson, forstjóri Fjármálaeftirlitsins,
fjallaði meðal annars um þá gagnrýni sem beinist að
eftirlitinu.
EIN LEIÐ til að koma því í kring að alvarleg
mál sem koma á borð Fjármálaeftirlitsins, FME,
fái skjóta úrlausn er að auka heimildir FME til
þess að rannsaka slík mál ítarlegar en nú er þann-
ig að vinnuferlið hjá ríkislögreglustjóra gæti tekið
skemmri tíma. Þetta kom fram í máli Stefáns
Svavarssonar stjórnarformanns Fjármálaeftir-
litsins á ársfundi þess í gær.
„Samkvæmt ákvæðum gildandi laga hefur eftir-
litið tilkynningaskyldu til ríkislögreglustjóra þeg-
ar svo háttar til að brot teljast alvarleg og sýnast
vera þannig að um refsivert athæfi sé að ræða. Við
þessar aðstæður er hlutverki eftirlitsins lokið með
því að tilkynna um málið til ríkislögreglustjóra.
Það er mat stjórnar eftirlitsins að brýnt sé fyrir
fjármálamarkaðinn í heild, að mál af þessu tagi,
sem hafa einhverja hneigð til þess að komast í fjöl-
miðla, fái eins skjóta afgreiðslu og kostur er.
Þannig helst koma varnaðaráhrif fram gagnvart
markaðnum að öðru leyti, en auk þess er það eðli-
legt gagnvart öllum málsaðilum.
Ein leið til þess að koma því í kring væri að auka
heimildir Fjármálaeftirlitsins til þess að rannsaka
slík mál ítarlegar en nú er, þannig að vinnuferlið
hjá ríkislögreglustjóra gæti tekið skemmri tíma.“
Stefán sagði í framhaldinu að nauðsynleg fag-
kunnátta væri til staðar hjá FME fyrir slíkar
rannsóknir. „Ég bendi auk þess á, að líklegra er að
mínum dómi að fagkunnátta til rannsóknar á mál-
um sem snerta rekstur eftirlitsskyldra aðila hvíli
frekar hjá Fjármálaeftirlitinu en lögregluyfir-
völdum. Með þessum orðum er ég þó alls ekki að
kasta rýrð á hæfi lögregluyfirvalda til starfa á
þessu sviði. Rétt er að taka fram, að í stað þess að
efla eftirlitið til vinnu á þessu sviði, en ég vek at-
hygli á því að erlendis eru þess dæmi að fjármála-
eftirlit hafi víðtækari heimildir að þessu leyti en
hér þekkist, kæmi einnig til greina að efla efna-
hagsbrotadeild ríkislögreglustjóra, svo að mála-
hraði á þessu sviði geti verið meiri.“
Stefán vék einnig að upplýsingaskyldu FME og
sagði að í umræðum á undanförnum misserum
hefði nokkuð borið á því að menn ætli eftirlitinu
annað hlutverk og víðtækara en kveðið er á um í
lögum. „Það má velta því fyrir sér, hvort annað
vinnulag kæmi hér til greina, enda væri það í þágu
gegnsæis á markaði að meiri upplýsingamiðlun
kæmi frá eftirlitinu. En hér er vandratað, því þó
að hægt sé að halda því fram að í slíkum upplýs-
ingum séu fólgin einhvers konar varnaðaráhrif, þá
gæti birting þeirra á hinn bóginn einnig orðið til
þess að spilla fyrir rannsóknarumhverfi eftirlits-
ins. Af hvaða hvötum ættu starfsmenn eftirlits-
skyldra aðila, til dæmis að taka, að vera að skýra
starfsmönnum eftirlitsins frá einu og öðru í starf-
seminni, ef þeir ættu það á hættu að frá því yrði
skýrt opinberlega í skýrslum eftirlitsins?“
Stefán fjallaði um innleiðingu alþjóðlegra reikn-
ingsskilastaðla hér á landi. Eitt væri að innleiða
nýja reikningsskilastaðla og annað væri að hafa
eftirlit með að þeim væri framfylgt. Hann sagði að
til greina komi að eftirlitið verði sameiginlega í
höndum FME og Kauphallarinnar.
Auknar heimildir gætu flýtt úrlausn mála
Morgunblaðið/Jim Smart
Stefán Svavarsson, stjórnarformaður FME, segir brýnt
að alvarleg mál fái skjóta afgreiðslu.