Morgunblaðið - 30.10.2003, Blaðsíða 11

Reuters
Í nokkrum ríkjum hafa einokunarfyrirtæki á sviði
verslunar orðið til þess að löndin njóta ekki góðs af
alþjóðlegri samkeppni og sementseinokunarfyrir-
tæki auka byggingarkostnaðinn verulega.
MÖRGUM nýiðnvæddum ríkjum, frá
Indónesíu til Mexíkó, er nú sagt að til séu
ákveðnar hegðunarreglur sem þau þurfi að
fylgja til að geta náð árangri. Skilaboðin eru
skýr: Þetta er það sem þróuðu iðnríkin gera og
hafa gert. Ef þið viljið slást í hópinn verðið þið
að fara að dæmi þeirra. Umbæturnar verða erf-
iðar, hagsmunahópar munu streitast á móti, en
með nægum pólitískum vilja lætur árangurinn
ekki á sér standa.
Hvert ríkjanna setur saman skrá yfir það
sem gera þarf og ríkisstjórnin ber ábyrgð á
framkvæmdinni. Í öllum ríkjunum eru hallalaus
fjárlög og ráðstafanir til að draga úr verðbólgu
ofarlega á verkefnaskránni, en einnig kerfisum-
bætur. Hvað Mexíkó áhrærir, svo dæmi sé tek-
ið, hafa Vesturlönd krafist þess að losað verði
um stjórnarskrárbundna einokun ríkisins á raf-
magnsframleiðslunni og hefur það orðið að boð-
orði dagsins varðandi kerfisumbætur. Sérfræð-
ingarnir ljúka þess vegna lofsorði á stjórnvöld í
Mexíkó fyrir aðhaldsstefnu í ríkisfjármálum og
peningamálum en gagnrýna þau – að því er
virðist hugsunarlaust – fyrir að hafa ekki komið
á nægum umbótum í raforkumálum.
Sem fyrrverandi efnahagsráðgjafi Banda-
ríkjaforseta hef ég alltaf undrast þann mikla
mun sem er á þeirri stefnu, sem Bandaríkja-
menn hafa þvingað þróunarlönd til að gangast
undir, og þeirri stefnu sem fylgt er í Bandaríkj-
unum sjálfum. Bandaríkin eru þó ekki ein um
þetta: Flest önnur iðnríki fylgja svipaðri „villu-
trúarstefnu“.
Svo dæmi sé tekið viðurkenna nú báðir stóru
stjórnmálaflokkarnir í Bandaríkjunum að þeg-
ar land stendur frammi fyrir efnahagssam-
drætti getur fjárlagahalli verið leyfilegur og
jafnvel æskilegur. Samt er þróunarlöndum út
um allan heim sagt að stefna að hallalausum
fjárlögum og að seðlabankarnir eigi að einblína
á verðstöðugleika. Seðlabanki Bandaríkjanna
hefur umboð til að einblína ekki á verðbólguna,
heldur taka einnig tillit til hagvaxtar og
ástandsins í atvinnumálum – og það er umboð
sem færir honum almennan stuðning.
Á sama tíma og stuðningsmenn frjáls mark-
aðar í Bandaríkjunum bölsótast út í ríkisaf-
skipti í öðrum löndum styrkir stjórnin í Wash-
ington nýja tækni og hefur gert það lengi.
Bandaríkjastjórn lét leggja fyrstu ritsímalín-
una, milli Baltimore og Washington árið 1842;
Bandaríkjaher þróaði Netið sem gegnir nú
veigamiklu hlutverki í efnahagsþróuninni í
heiminum. Tækniframfarirnar í Bandaríkjun-
um á síðustu árum byggjast að miklu leyti á rík-
isstyrktum rannsóknum á sviði líftækni eða
varnarmála.
Á sama tíma og mörgum ríkjum er sagt að
einkavæða almannatryggingarnar eru opinberu
almannatryggingarnar í Bandaríkjunum skil-
virkar og neytendur bregðast vel við þeim. Þær
hafa verið mikilvægur þáttur í því að útrýma
nær alveg fátækt meðal aldraðra Bandaríkja-
manna.
Opinbera almannatryggingakerfið stendur
nú frammi fyrir vandamálum vegna of lítilla
fjárframlaga en sama er að segja um einkalíf-
eyriskerfið. Opinbera kerfið veitir hinum öldr-
uðu öryggi – bæði gagnvart verðbólgu og duttl-
ungum hlutabréfamarkaðarins – sem einkalíf-
eyriskerfið hefur ekki getað veitt til þessa.
Margir þættir efnahagsstefnu Bandaríkj-
anna eiga stóran þátt í velgengni Bandaríkj-
anna þótt varla sé minnst á þá í umræðunni um
hvernig tryggja eigi framfarir í þróunarlönd-
um. Bandaríkin hafa í meira en öld haft áhrifa-
mikil lög um auðhringavarnir sem urðu til þess
að einokunarfyrirtæki á mörgum sviðum, svo
sem olíuvinnslu, voru leyst upp. Í nokkrum ný-
iðnvæddum ríkjum hindra símaeinokunarfyrir-
tæki nýtingu Netsins og þar með hagvöxt. Í
öðrum ríkjum hafa einokunarfyrirtæki á sviði
verslunar orðið til þess að löndin njóta ekki góðs
af alþjóðlegri samkeppni og sementseinokun-
arfyrirtæki auka byggingarkostnaðinn veru-
lega.
Stjórn Bandaríkjanna hefur einnig gegnt
mikilvægu hlutverki í þróun fjármálamarkaða
landsins – með því að veita lán milliliðalaust eða
í gegnum ríkisstyrkt fyrirtæki og með því að
ábyrgjast að hluta fjórðung eða meira af öllum
lánum. Fannie Mae, fyrirtæki sem Bandaríkja-
stjórn stofnaði í þeim tilgangi auka framboð
veðlána til að miðstéttarfólk gæti eignast eigið
húsnæði, varð til þess að veðlánakostnaðurinn
minnkaði og átti stóran þátt í því að Bandaríkin
eru nú á meðal þeirra ríkja þar sem hlutfall
þeirra, sem búa í eigin húsnæði, er hæst.
Sérstakri stofnun var komið á fót til að sjá
smáfyrirtækjum fyrir fjármagni – nokkur
þeirra, svo sem Federal Express, eru orðin
stórfyrirtæki og veita þúsundum manna at-
vinnu. Námslán alríkisins gegna veigamiklu
hlutverki í því að tryggja öllum Bandaríkja-
mönnum aðgang að háskólum, rétt eins og fjár-
magn stjórnarinnar stuðlaði á sínum tíma að því
að öll bandarísk heimili fengu rafmagn.
Bandaríkjamenn hafa öðru hverju gert til-
raunir með frjálshyggju og afnám lagaákvæða
og reglugerða, sem setja athafnafrelsi einstak-
linga skorður – stundum með hörmulegum af-
leiðingum. Afnám reglna um bandarísku spari-
sjóðina í forsetatíð Ronalds Reagans leiddi til
hrinu bankagjaldþrota sem kostuðu bandaríska
skattgreiðendur nokkur hundruð milljarða doll-
ara og stuðluðu að efnahagssamdrættinum árið
1991.
Ráðamennirnir í Mexíkó, Brasilíu, Indlandi
og öðrum nýiðnvæddum ríkjum ættu að fá allt
önnur skilaboð: keppið ekki að goðsagnakenndu
frjálsu markaðskerfi sem hefur aldrei verið til.
Trúið ekki lofræðum bandarískra sérhags-
munahópa, hvort sem þær lúta að atvinnulífinu
eða ríkisfjármálum, vegna þess að þótt þeir boði
frjálsan markaðsbúskap reiða þeir sig á stjórn-
völd heima fyrir til að ná markmiðum sínum.
Þróunarlöndin ættu þess í stað að gaumgæfa
vandlega hvað Bandaríkjamenn höfðust að þeg-
ar landið var gert að iðnveldi og það sem þeir
gera núna – ekki það sem þeir segja. Sú stefna
sem í raun hefur verið fylgt í Bandaríkjunum er
ótrúlega lík þeirri efnahagsstefnu sem fylgt hef-
ur verið í ríkjum Austur-Asíu með góðum ár-
angri síðustu tvo áratugina.
Gerið það sem við gerðum,
ekki það sem við segjum
Joseph E. Stiglitz fékk Nóbelsverðlaunin
í hagfræði 2001. Hann er hagfræðipró-
fessor við Columbia-háskóla og var for-
maður ráðs efnahagsráðgjafa Bills
Clintons, fyrrverandi Bandaríkja-
forseta, og aðalhagfræðingur og vara-
forseti Alþjóðabankans.
© Project Syndicate.
Eftir Joseph E. Stiglitz
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 30. OKTÓBER 2003 B 11



































































































NEFNAHAGSMÁL
Einu gildir hversu flung sending flín er, DHL mun koma henni hratt á áfangasta›. fia› sem kom okkur á toppinn í alfljó›legum hra›flutningum skilar
bæ›i skjölum flínum og tollskyldum vörusendingum hratt á lei›arenda.Alfljó›legt dreifikerfi okkar gerir okkur kleift a› bjó›a flér heilsteypta fljónustu um
allan heim. Í lofti og á jör›u ni›ri.Veldu flví DHL fyrir fyrsta flokks flutningsfljónustu. Kíktu á www.dhl.is e›a hringdu í síma 535 1100.
Meiri flutningsgeta fyrir sendingar flínar.