Vísir - 11.11.1980, Síða 8

8
Þriðjudagur 11. nóvember 1980.
vlsm
utgefandi: Reykjaprent h.f.
Framkvæmdastjóri: Davfð Guömundsson.
Ritstjórar:
Olafur Ragnarsson og Ellert B. Schram.
Ritstjórnarfulltrúar: Bragi Guðmundsson, Ellas Snæland Jónsson. Fréttast|óri er-
lendra frétta: Guðmundur G. Pétursson. Blaðamenn: Axel Ammendrup, Arni Sig-
fússon, Frlða Astvaldsdóttir, Gylfi Kristjánsson, lllugi Jökulsson, Kristfn Þor-
steinsdóttir, Páll Magnússon, Svelnn Guðjónsson, Sæmundur Guövinsson, Þórunn
Gestsdóttlr. Blaöamaður á Akureyri: Glsll Slgurgeirsson. Iþróttir: Kjartan L.
Pálsson, Sigmundur O. Steinarsson. Ljósmyndir: Bragi Guðmundsson, Elln Ell-
.ertsdóttir, Gunnar V. Andrésson, Kristján Arl Einarsson. útlitsteiknun: Gunnar
Trausti Guðbjörnsson, Magnús Olafsson.
Auglýsingastjóri: Páil Stefánsson.
Dreifingarstjóri: Sigurður R. Pétursson.
Ritstjórn: Siðumúli 14, slmi 80611 7 llnur. Auglýsingar og skrifstofur: Slðumúla 8,
slmar 86611 og 82260. Afgreiösla: Stakkholti 2—4, slmi 86611.
Askriftargjald er kr. 5.500.- á mánuði innanlandsog verö I lausasölu 300 krónur ein-
takið. Visirer prentaður I Blaðaprenti h.f. Siðumúla 14.
Boðberi einkaframtaksins
Málefni Fríhaf narinnar á
Keflavíkurflugvelli hafa verið í
sviðsljósinu oftar en einu sinni.
Því miður hefur það ekki alltaf
verið af góðu. Upplýsingar um
óeðlilega rýrnun á vörubirgðum
og annað misjafnt leiddu til þess,
að saksóknari hefur gefið út
ákæru á hendur nokkrum starfs-
mönnum fyrir meint misferli.
í framhaldi af þessum at-
burðum voru uppi hugmyndir um
það, að starfsemi Fríhafnarinn-
ar væri boðin út til einkaaðila.
Nú hefur hinsvegar verið stað-
fest í f réttum Vísis, að ætlunin sé
að gefa starfsmönnum sjálfum
kost á að reka Frihöfnina. Þeir
muni sjálf ir annast rekstur og fá
í sinn hlut fastakaup auk
ákveðins hluta af veltu og
hagnaði.
Margur kann að undrast þessar
ráðagerðir og spyrja hvort nú
eigi að verðlauna misferlið,
hvort það sé leiðin til að fá bætt
kjör í starfi hjá hinu opinbera að
brjóta af sér.
Slíkar spurningar eru þó
ósanngjarnar og meinfýsnar, því
gengið er út frá þvi, að þeir ein-
staklingar sem fundnir verða
sekir fyrir refsivert athæfi og
óheiðarleika f starfi, sitji ekki að
fyrri störfum sínum hjá Fríhöfn-
inni. Annað væri storkun við allt
... —
Fjármálaráðuneytið vinnur nú að þeirri hugmynd að gefa starfsmönnum Frlhafnar-
innar kost á aðreka Frfhöfnina sjálfir. Kannske það veröi sósfalistinn Ragnar Arnalds,
sem hrindir slfkum einkaframtakshugssjónum í framkvæmd?
velsæmi og réttlæti.
Sú hugmynd að gera starfs-
mennina sjálfa ábyrga fyrir
rekstri Fríhafnarinnar er að
mörgu leyti afar athyglisverð.
Enginn vafi er á því að slíkt
fyrirkomulag hvetur til
sparnaðar og aðhaldssemi í
rekstri. Þetta er raunar viður-
kennt af talsmanni starfsmann-
anna í Vísi í gær. Þau ummæli
hans segja mikla sögu.
Þau eru staðfesting á þeirri al-
gildu reglu, að rekstur í höndum
einkaaðila, hvort heldur það eru
starfsmenn eða aðrir, sem njóta
arðs af betri rekstri, hefur alla
kosti fram yfir opinberan
rekstur.
Þessu fordæmi mætti fylgja
víðar í opinbera geiranum. Því
ekki að selja starfsmönnum
Pósts og síma, Raf magnsveitna,
Bifreiðaeftirlits eða Þjóðleik-
húss svo eitthvað sé nef nt, meira
sjálfdæmi? Allt mundi gerast í
senn: gætt verða meiri
sparnaðar, starfsmenn vinna af
meiri áhuga, ríkið spara stórfé
og almenningur fá betri þjón-.
ustu.
Þetta er raunhæft og fram-
kvæmanlegt þar sem ríkið rekur
einhverskonar þjónustustarf-
semi. f fyrirtækjum eins og
Vegagerð ríkisins og Vita- og
hafnamálaskrifstofu má stór-
auka útboð á verkum, og gefa
starfsmönnum kost á að bjóða i
sjálfum, ásamt öðrum utanað-
komandi aðilum.
Enn er sú hugmynd ónefnd,
sem Magnús Bjarnf reðsson
itrekaði í Vísisgrein f yrir nokkru,
að ríkissjóður gæti sett fyrirtæki
á stofn, og staðið undir stofnfé,
meðan þau eru að festa sig í
sessi, en síðan boðið þau út til al-
mennrar hlutaf járeignar.
Þessar hugmyndir hníga allar í
þá átt að minnka umsvif hins
opinbera, láta starfsmenn fá
eignaraðild, efla almennings-
hlutafélög og gera þannig fólkið
sjálft í landinu ábyrgt fyrir
þeirri starfsemi sem það vinnur
að.
Ríkið á ekki að vera vasast í at-
vinnurekstri/hvort heldur það er
þjónusta eða framleiðsla, svo
f ramarlega sem unnt er að koma
öðru við.
Ef núverandi ríkissfjórn tekur
upp ný vinnubrögð í þessum
anda, þá hefur hún svo sannar-
lega unnið þarft verk. Það væri
þá hka eftiröðru að það yrði verk
vinstri stjórnar að taka upp þessa
einkaframtakshugsjón! íslensk
pólitík er full af þversögnum,
sumum skemmtilegum.
í viðskiDlum við ríkið er
neylandinn eitt stórt núll
Það hefur löngum boriö við,
að fyrirtæki i einkarekstri hafa
sætt óréttmætum aðdróttunum
og ýmsum öflum innan þjóö-
félagsins óspart verið tfðrætt
um imyndaða fjárplógsstarf-
semi þeirra. Gagnrýnisraddir
þessar hafa nánast eingöngu
veriðfrá fólki, sem hvergi hefur
persónulega komiö nálægt
rekstri fyrirtækja og getur þess
vegna alls ekki talað af neinni
reynslu. 1 þessum málum sann-
asthiðgamla máltæki, að „hæst
bylur i tómum tunnum”. Þrátt
fyrir þennan fjandsamlega
áróöur og oft allt að þvl illvilja
hins opinbera i garð þessara
fyrirtækja, hefur almenningur i
siauknum mæli verið aö gera
sér ljósa kosti einkareksturs.
Einkareksturinn hefur
hag neytandans i fyrir-
rúmi.
Almenningi er orðiö ljóst, að
það er keppikerfi verzlunar- og
þjónustufyrirtækja i einka-
rekstri að halda sinum við-
skiptavinum og hafa þá ánægða.
Þau leita sem hagkvæmastra
samninga viö sina vörukaup og
halda verðlagi eins lágu og unnt
er. Þar er þó rikissjóður mesti
óvinur neytands, e:n eins og
kunnugt er hiröir rikiö iöulega
yfir 50% af vöruverði i rekstur
sinn. Neytandinn getur siöan
spurt sjálfan sig, hvemig þeim
rekstri er háttað og hver liti
eftir þvi, aö þar sé fariö skyn-
samlega meö fjármuni almenn-
ings. Staðreyndin er þvi miður
sú, að i viöskiptum við rlkiö er
neytandinn eitt stórt núll.
Einkareksturinn getur ekki
leitaö á náðir almennings, ef
fyrirtæki er illa rekið, þar er
krafizt ábyrgöar af stjórnend-
um. Hvernig sem á málið er
litið, er þjóöhagslega hagkvæm-
ast fyrir almenning, að sem
flest fyrirtæki séu i einka-
rekstri, þvi aö þar er bezt
tryggður skynsamlegur rekstur
þeirra. Þessa þróun telur al-
menningur jákvæða.
Hið opinbera snýr
þróuninni aftur á bak.
Nú hefur þaö gerzt, sem fáir
hefðu talið mögulegt i lýðfrjálsu
landi, aö I skattalögum þeim,
sem lagt var á eftir i fyrsta sinn
á þessu ári eru ákvæði, sem eru
mjög varhugaverð. Þau ákvæði
heimila áætlun vissra tekna á
einstaklinga i atvinnurekstri,
enda þótt raunveruleg afkoma
fyrirtækis þeirra hafi verið
önnur. Akvæði þetta er komið til
vegna mikils umtals i þá átt, að
margir fyrirtækjaeigendur
greiddu litla sem enga skatta,
en bærust mikiö á. Gróusögur
eru landlægar á blandi, en
vanalega sprottnar af öfund i
garö þeirra, sem nenna að
bjarga sér. Areiðanlega er erfitt
að koma algerlega i veg fyrir
skattsvik og á það við um allar
stéttir þjóðfélagsins.
Stórhættuleg aðför að
einstaklingsfrelsi.
59. grein nýju skattalaganna
er sennilegamesta aöför að per-
sónufrelsi einstaklingsins I sögu
lýöveldisins. Þar er þeirri
meginreglu snúið við, að sak-
borningur skuli talinn saklaus,
unz sekt hans er sönnuð. í sam-
ræmi við þessa grein er það nú
einstaklingurinn sem verður að
sanna sakleysi sitt án þess að
hafa neitt til saka unniö. Fram-
kvæmd laganna hefur nefnilega
oröiö sú, aö rikisskattstjóri
ákveður vissar viðmiðunar-
tekjur einstaklinga i sjálfstæð-
um atvinnurekstri, sem skatt-
stjórar I landinu fara siðan eftir.
Þessir einstaklingar fá siöan
bréf frá skattstjóra, þar sem
þeim er tilkynnt um ákvörðun
yfirvaldsins og þeir skuli greiða
skatta eftir. Taka má einfalt
dæmi til að sýna fram á þessa
aðför yfirvalda:
Hvernig getur Jóna
kaupkona goldið
keisaranum skattinn?
Jóna hefur rekið litla vefn-
aðarvöruverzlun f áratugi.
Verzlunin hefur heldur dregizt
saman og nú vinnur Jóna ein i
búö sinni. Hún vill ekki vinna
hjá öðrum, hún hefur gaman af
starfi sinu og henni nægja lægri
laun en hún þyrfti að greiöa að-
keyptum starfskrafti. Jóna á
litla ibúð, svo aö húsnæðismál
hennar eru i lagi. Reksturinn
leyfir ekki mikil innkaup, þvi að
sifellt hækkar innkaupsverö
lager og bankarnir veita ekki
lán. Smám saman er þvi rikiö i
skjóli verðlagsákvæða að gera
lager Jónu upptækan, en hún
sættir sig við ástandið, enda
oröin fullorðin. Auk þess má
ekki gleyma þvi, aö hún hefur
árum samati verið kauplaus
innheimtumaður söluskatts
fyrir rikissjóö. Þegar upp er
staðiö eftir árið 1979, getur Jóna
reiknað sér laun sem nema 3,3
millj. kr. og er þá enginn
rekstrarafgangur hjá
verzluninni. Jóna þiggur þó
enga styrki frá hinu opinbera og
er þvi ekki baggi á neinum.
En hvað gerist?
Jóna fær bréf frá rlkisskatt-
stjóra, þar sem henni er til-
kynnt, að henni hafi verið
ákveðnar 6,4 millj. kr. I árslaun
árið 1979 samkvæmt C liö viö-
miöunarregla rikisskattstjóra
við 59. gr. nýju skattalaganna
um: „Menn, sem vinna einir við
eigin atvinnurekstur — en gætu
þó hafa greitt laun sem sam-
svara launum fyrir störf eins
eða tveggja launþega á árinu”.
(Hvemig getur rikisskattstjóri
fullyrt þetta (innskot greinar-
höf.)). Jónu er ennfremur til-
kynnt, aö þessar auknu tekjur
hennar geti hún fært sem tap
yfir á næsta reikningsár. Svo
mörg voru þau orð.
Rikisskattstjóri má auðvitaö
ekki komast að þvi' að Jóna
hefur ekki tekiö sér fri I tvö ár
þvi þá yrði henni reiknuö tvöföld
laun þann tlma sem hún átti að
vera i sumarfrii, en fór ekkert
af þvi hún haföi ekki efni á þvi.
Hvað hafa skattayfirvöld
fyrir sér i máli sem þessu?
Hér hafa þau fundiö sér tölur
tilað fara eftir og ætla að ganga
fast eftir I að fylgja þessu
ákvæöi, sama á hverju gengur.
En hvar er réttarvernd ein-
staklingsins, hennar Jónu kaup-
konu,í þessu tilviki? Hvar á hún
aðfá peninga til að greiða þessa
hækkuðu skatta af tekjum, sem
hún hefur aldrei fengið?
Hefur fólk hugleitt, hve geig-
vænlegar þessar aðgerðir eru og
félagslegar afleiðingar þeirra?
1 þessutilfelli hafa makindalegir
embættismenn og alþingis-
menn, sem hafa engar áhyggjur
af tilkomu tekna sinna, þvi bær
eru innheimtar hjá varnarlausu
fólki eins og Jónu kaupkonu,
setiö og samið lög til þess að
knésetja marga af þeim ein-
staklingum, sem hafa kosið að
lifa sjálfstætt en leggjast ekki á
ábyrgöarleysi rlkisjötunnar.
Það er ekki einungis verið aö
knésetja þetta fólk, heldur gera
eigur þess upptækar, þvi að
næsta ár verður tapið ennþá
meira, unz einstaklingurinn
gefst upp. A hvers náðir verður
hannþá að leita? Hið fjarstæðu-
kennda hlýtur þá aö gerast:
hann neyðist til þess að leita
eftir aðstoð hjá þeim aðilum,
sem kipptu undan honum fótun-
um efnahags- og tilverulega.
Auövitaö þenst hið opinbera
neöanmdls
Arndís Björnsdóttir,
kaupkona, lýsir því í grein
þessari hvernig einka-
reksturinn á stöðugt undir
högg að sækja og gagnrýn-
ir sérstaklega skattalögin,
sem hún telur mestu aðför
að persónufrelsi, sem sög-
ur fara af.
sifellt út og leitar nýrra skatta-
leiöa.
Lágmarksréttindi ein-
staklingsins: saklaus
unz annað er sannað.
Löggjafinn getur ekki sakaö
einstaklinga hvort sem þeir
stunda atvinnurekstur eða ekki,
um visvitandi bókhaldsfölsun og
undirferli og dæmt i málinu, án
þess að sönnun sé fengin á rétt-
mæti ákæru. Með framkvæmd
þessaralaga væriekkilangt i að
farið yröi að skattleggja
einstaklinga . fyrir " aö
máTá 5T \ ibúðina sina
sjálfir eða vinna I garöinum sin-
um, svo eitthvaö sé nefnt. Hér
eru armar löggjafans að seilast
út á vafasamar braútir. Rétt
skalvera rétt og fara berað lög-
um. Hitt er hneisa, sem löggjaf-
inn verður að hreinsa sig af, að
setja i lög ákvæði um aö skatt-
framtöl einnar stéttar I þjóð-
félaginu skuli ekki talin mark-
tæk.
■■■■■■■■■■!>■■■■