Vísir - 08.12.1980, Blaðsíða 9

Mánudagur 8. desember 1980
Á liönum haustdögum
var það kvöld eitt suður í
Gautaborg, að gamall
foringi Verkamanna-
flokksins norska stóð upp
í matarboði til að þakka
fyrir veittan beina, og gat
þess í leiðinni, að nú væri
liðin sú tíð að þjóðir litu
til Norðurlandanna sem
fyrirmyndar um velferð
og samneyzlu. Hinn
gamli foringi, Tryggve
Bratteli, kvað í þessu efni
hafa skipt um skreið,
enda hefði ekki komiö í
Ijós fyrr en fyrir nokkr-
um árum, að sú vel-
ferðarstefna sem tekin
hefói verið upp í Svíþjóð,
Danmörku og Noregi,
gæti endað í öngstræti,
nema fundnar yrðu
lausnir á stöðugri þenslu
velferðarkerfisins, sem í
raun væri að verða mikill
atvinnuvegur sem drægi
til sín f jármuni fyrir utan
þá fjármuni sem kæmu
velf eröarþegnum til
góða. Þannig skálaræða
hefur tilhneigingu til að
fara inn um annað eyrað
og út um hitt. En svo
kemur i Ijós, að hinn
gamli og reyndi foringi
hefur haft lög að mæla,
vegna þess að staða
helztu velferðarríkjanna
eins og Danmerkur og
Svíþjóðar er orðin næsta
bágborin og fer hratt
versnandi.
Nýlega birtist gagnmerk
grein i vikuritinu Time, þar sem
gerð er nokkur úttekt á velferð-
inni og árangri hennar i Hol-
landi, Danmörku, Sviþjóð og
Bretlandi. 1 þessari Time-grein
kemur allt kunnuglega fyrir
sjónir, en það sem meira er:
Hún staðfestir þann kviða, sem
kom fram hjá Bratteli á liðnu
hausti. Nú höfum við Islending-
ar um skeið gengið troðnar
brautir velferðarstefnunnar,
eins og hún hefur verið mótuð i
Sviþjóð og Danmörku, og þess
vegna hlýtur að vera forvitni-
legt fyrir okkur að fræðast um
velferðarþróunina i löndum,
sem hafa verið okkur til fyrir-
myndar, og eru komin lengra i
velferðarstefnunni en við, m.a.
vegna þess að þau hafa verið
með réttu talin búa við meira
rikdæmi. Engu að siður er nú
komið þannig fyrir efnahag vel-
ferðarrikjanna, að þau standa
sem dæmi um efnahagslegan
ófarnað, þar sem þau stóðu áður
sem dæmi um miklar félagsleg-
ar úrbætur handa ungum sem
öldnum. Þá liðnu tið var
Bratteli að harma i borðræðu
sinni.
Tillitslaus velferð
Vandamál velferðarrikjanna
felast m.a. i þvi að útgjöld til
velferðarmála haldast ekki i
hendur við þjóðartekjur eða
þjóðarframleiðslu. Sé Holland
tekið sem dæmi sést að framlög
til velferðarmála krefjast þess
að þjóðarframleiðslan aukizt
um 2%. En á þessu ári mun hún
ekki aukast. Rlkisstjórnin
freistaði þess að stöðva kaup-
hækkanir, en þeim aðgerð-
um var svarað af hörku og olli
langvarandi ósætti. 1 Sviþjóð er
reiknað með að helmingur
aukningar þjóðarframleiðslu,
sem er talin nema 2%, fari til að
greiða hækkað oliuverð, en af-
gangurinn til að greiða hærri
ellilaun i samræmi við hækk-
andi verðbóf^u. Danir hafa
smám saman verið að sökkva
dýpra i skuldir á sama tima og
þeir hafa notið betri lifskjara en
aðrir. 1 ár mun þó Vestur-
Þýzkaland taka sæti þeirra efst
á listanum. Nú gera Danir ráð
fyrir 3% samdrætti þjóðarfram-
leiðslunnar og má þvi búast við
harðnandi átökum þar i landi út
af skiptingu kökunnar. En
kannski ber meira að óttast átök
á næstu árum út af mannfjötg-
un. Vegna þess að fæðingum
fækkar nú ört verður minnkandi
Tryggingastofnun rfkisins — tákn isienska velferðarþjóðfélagsins.
fjöldi starfandi fólks að bera
uppi vaxandi fjölda eftirlauna-
þega. Þetta getur leitt af sér
árekstra milli kynslóða. Arið
2020 er talið að Vestur-Evrópa
verði að standa undir eftirlaun-
um þeirra, sem nema þá 46% af
raunverulegu vinnuafli.
Börnin á ellilaun
Dæmi um þetta sjást þegar i
Sviþjóð. Um 4.2 milljónir launa-
manna standa nú undir 1.2
milljónum eftirlaunaþega. A
næsta áratug er talið að tala
eftirlaunaþega á áttræðis og
niræðisaldri muni tvöfaldast.
Börn þeirra eftirlaunaþega
munu ekkert geta lagt þeim til
einfaldlega vegna þess að þau
verða lika komin á ellilaun. Með
litlum frávikum horfist öll Vest-
ur-Evrópa i augu við þetta
vandamál. Allir meiriháttar
stjórnmálaflokkar i Vestur-
Evrópu styðja velferðarstefn-
una. í þeim hópi eru Kristilegir
demókratar i Vestur-Þýzka-
landi, flokkur Frakklandsfor-
seta og jafnvel hluti brezka
ihaldsflokksins. En vaxandi
óánægja með þau velferðar-
kerfi, sem nú eru við lýði, hefur
beinzt að alþýðuflokkum og
verkamannaflokkum, sem opin-
berlega styðja velferðarstefn-
una. 1 Hollandi, Sviþjóð og Dan-
mörku styðjast þessir flokkar
ekki lengur við þingmeirihluta
en andstæðingar þeirra eru þó
ekki nógu sterkir til að knýja
fram breytingar.
Á „sósíalnum"
Arið 1968 fengu 160 þúsund
manns örorkubætur i Hollandi
eða 5,5% launþega. Nú eru 600
þúsund á þessum bótum, eða
13%, og kvarta undan allt frá
að meiri rikisframlög en lægri
skatta. Glistrup er auðvitað
meira sérmál en tekur til
'skattastefnunnar einnar, og má
vera að það hafi haft sin áhrif á
viðhorfið til stefnumála flokks
hans. Engu að siður nema nú
erlendar skuldir Danmerkur
fimmtSn billjónum doilara, og
er þvi jafnvel spáð að á næsta
ári missi þjóðin lánstraust sitt
erlendis. A vinnumarkaði hefur
orðið lik þróun og i Hollandi.
Starfsfólki i iðnaði fækkaði frá
árinu 1974 úr 420 þúsund i 380
þúsund i fyrra. A sama tima
fjölgaði opinberum starfsmönn-
um úr 550 þúsundum i 750 þús-
und. Tilkostnaður rikisins óx og
skattar að sama skapi. Velferð
var mikil, eða „sósialinn” eins
og opinber fyrirgreiðsla er köll-
uð þar i landi. Þar i landi er t.d.
greitt til viðbótar úr atvinnu-
leysistryggingarsjóði vinni fólk
hálfan daginn, eða nái ekki
fjörutiu stunda vinnuviku.
Dæmi er tekið af tannlækni sem
kaus að vinna aðeins 29 stundir
á viku. Fyrir þá vinnu fékk hún
24 milljónir kr. (isl.) i árslaun,
en fékk auk þess þriggja
milljóna króna árslaun (Isl.) i
atvinnuleysisbætur fyrir þær
ellefu stundir sem vantaði*upp á
fulla vinnuviku. Sparnaðarráð-
stafanir stjórnar Anker
Jörgensens nú beinast m.a. aö
fóstruskólum og bókasöfnum
fyrir utan niðurskurö á at-
vinnuleysisbótum til þeirra sem
ekki vinna fulla vinnuviku.
Arið 1970 greiddu Sviar 41% af
launum sinum i skatta. Nú
greiða þeir 52%. Sænskur laun-
þegi sem á konu og tvö börn og
hefur um tólf milljónir i tekjur á
ári (isl.) missir ekki i tekjum að
frádregnum sköttum nema um
eina milljón, vinni hann aðeins
hálfan daginn. Meðlög með
börnum halda sér og húsaleigu-
styrkur eykst frekar en hitt.
Þetta er m.a. ástæðan til þess að
25% færra manna i Sviþjóð
vinnur nú aðeins hálfan daginn.
Ýmislegt bendir til þess að
rikisstjórn Falldins h^fi minni
stjórn á efnahagsmálum en
stjórn Ólafs Palme hafði.
Stjórn Falldins hefur látið
undan þrýstingi frá stuðnings-
mönnum sinum. Hún hefur aus-
ið, rikisfé i skipasmiðar, stál-
smiðjur og pappirsframleiðend-
ur, og það i meiri mæli en hinir
gerðu á fjörutiu árum. Sósial-
demókratar iSviþjóð láta að þvi
liggja i privat samræðum, að
þeir mundu verða til með að
draga úr rikisframlögum. Það
ráð þeirra virðast aðeins taka til
smálegra atriða innan hinnar
riðandi timburbyggingar. Þeir
bera fyrir sig að ef þeir gengju
lengra myndu þeir með þvi vera
að viðurkenna að þeir hafi haft
rangt fyrir sér, og stjórnmála-
menn gera það ógjarnan.
Svo undarlega vill til, að mitt i
þessum þrengingum velferöar-
innar horfa menn mjög til
Margrétar Thatcher, sem and-
stæðingar i Bretlandi segja aö
sé að leiða þjóðina út i hrun.
Jafnvel hið ihaldssama blað
Financial Times likir henni við
kamikaze flugmenn Japana i
siðasta striði. En velferði nálg-
ast einnig gjaldþrot og ljóst er,
aö takist Thatcher að ná tökum
á brezku efnahagslifi, með þeim
hörðu aðgerðum, sem hún beitir
munu forustuþjóöir velferðar-
stefnu fylgja á eftir, þótt um
aörar leiðir kunni aö vera aö
ræða.
IGÞ
Indriði G. Þorsteinsson,
rithöfundur skrifar um
erfiðleika þá sem sí-
vaxandi útgjöld til vel-
ferðarmála hafa skapað í
svonnefndum velferðar-
þjóðfélögum vestur-
landa.
króniskum bakverk til innilok-
unarkenndar. 450 þúsund fá nú
timabundnar sjúkrabætur. Aðr-
ir stórir hópar fá siðan greitt
fyrir eitt og annað, En samtals
munu 1.4 milljónir manna fá
bætur og styrki frá hollenzka
rikinu. Það er næstum jafn há
tala og skráð er i launþegasam-
tökum landsins. í Danmörku
kom i ljós, að skattabyltingin
sem gerö var upp úr 1970 undir
forustu Glistrup bar ekki árang-
ur. Time segiraöþaðhafi stafaö
af þvi að Danir hafi frekar vilj-
neðanmáLs
SVANASONGUR ÖFGA-
FULLRAR SAMNEYSLU