Vísir - 29.12.1980, Blaðsíða 9

Mánudagur 29. desember 1980
vtsioa
9
Paradísarheimt: Sjónvarpskvikmynd í þrem
þáttum, gerö eftir sögu Halldórs Laxness.
Leikstjórn og handrit: Rolf Hádrich
Tónlist: Jón Þórarinsson
Leikmynd: Björn Björnsson
Búningar: Ulla-Britt Söderlund
Hljóð: Hans Diestel
Klipping: Ingeborg Bohmann
Kvikmyndataka: Frank A. Banuscher
Aðstoð við leikstjórn: Sveinn Einarsson, Guðný
Halldórsdóttir.
Aðalleikarar:
Steinar: Jón Laxdal
Steina: Friða Gylfadóttir
Biskup: Róbert Arnfinnsson
Konungur: Dietmar Schönherr
Sýslumaður: Gunnar Eyjólfsson
Kona Steinars: Arnhildur Jónsdóttir
Björn á Leirum: Þórður B. Sigurðsson
Joi: Jóhann Tómasson.
Kvikmyndin Paradisarheimt
eftir Rolf Hadrich hefst eins og
samnefnd bók Halldórs Laxness
á frásögn af yfirnáttúrulegri
komu hestsins Krapa i þennan
heim. Þetta upphaf er visir þess
sem á eftir gengur. Hadrich
fylgir sögu Laxness all
nákvæmlega, rekur efnisatriði i
þeirri röð sem þau koma fyrir i
bókinni, þó tengingar milli
þeirra verði oft ögn á annan veg
i kvikmyndinni og margt auð-
vitað niður fellt. Kvikmyndin
Paradisarheimt er i þrem hlut-
um, hver um sig 110 minútur að
lengd og hefur ekki áður veriö
gerð viðameiri mynd byggð á
islensku bókmenntaverki.
Þó Hádrich kjósi að nota sem
mest af sögu Laxness og auki
fáu við hana i efnisatriðum er
hérekki á ferðinni myndskreyt-
ing við söguna heldur sjálfstætt
listaverk sem staðið getur eitt
og sér, viðsfjarri fyrirmynd
sinni. Samanburður verkanna
tveggja verður þó ævinlega
ofarlega i huga þeirra sem
kynnst hafa báðum, en ætti
hvorugu að spilla.
Grjótveggir Paradisar.
Hliðabæinn endurgerði Björn
Björnsson austur i Lóni og þar
hleður Jón Laxdal i hlutverki
Steinars bónda Steinssonar
grjótveggi svo rammbyggilega
að aðra slika ber vart fyrir
augu nútima Islendinga. Ekki
sýnist Steinar eiga Paradis sina
i þessu grjóti, en á daginn kem-
ur, að hvergi nema i þvi fær
hann endurheimt hana. Hvern
skyldi lika gruna þegar hann
stendur á sama punkti og afar
hans i marga ættliði og glimir
viö fátæktina eins og þeir, að
gylling draumanna sé fals og
hann muni til einskis leita að
fyrirheitna landinu? Hann gefur
konungi hest sinn ágætan og
kistil forkunnargóðan með
hólfum fyrir gull og jarkna-
steina, og leynihólfi fyrir það
sem er gulli dýrara. Þjóðrekur
biskup spyr er hann fréttir um
gjafir til konunga: „Til hvers
ætlastu af þessum mönnum?”
Svarið kemur löngu seinna:
„Einu sinni hélt ég að ég mundi
geta keupt þeim kóngsriki fyrir
hross.” Að baki öllu amstri
Steinars liggur sama ástæðan,
og hann segist „vinna til að
klaungrast yfir eyðimörkina
vegna barnkindanna.”
Raunar hefur börnum Stein-
ars fækkað um eitt i kvikmynd-
inni Paradisarheimt frá þvi sem
er i bókinni og á hann eina dótt-
ur, Steinu. Vikingur Steinarsson
er að sönnu ekki stór persóna en
tilvist hans i skáldsögu Halldórs
Laxness undirstrikar einkum
fátæktarbasl Hliðarfólksins þvi
hann sætir sömu meðferð og
aðrir sveitarómagar og mat-
vinnungar. Raunar virðist á
fleiri en einn hátt dregið úr
eymd almennings i Paradisar-
heimt Hádrichs. Til dæmis er
frásögninni af uppeldinu á
niðursetningnum, sem siðar var
nefndur Þjóðrekur biskup, nær
alveg sleppt. Steinar Steinsson
kann af þessum sökum að
virðast þvi meiri draumóra-
maður sem ástæðan fyrir leit
hans að hamingjulandinu
verður óljósari.
Staðsetning í samfélagi
Steinar verður að Stone P.
Stanford mormóni i Spánsforki
en menningin vestanhafs veldur
vonbrigðum. Mormónarnir
þreytast ekki að lofa trúarbrögð
sin en það eru ekki þau heldur
staða mannanna i þjóðfélaginu
sem máli skiptir. Mormóni á
lika að veita sem flestum kon-
um hlutdeild i góðri stétt og
stöðu. Halldór Laxness dregur
fram sitthvað um einkvæni og
fjölkvæni en að lokum verður
ekki svo mikill munur þar á.
Steinar segir: „tuttugu og sjö
konur, einar dyr: ein kona,
tuttugu og sjö dyr”.
Halldór Laxness virðist löng-
um hafa dálæti á óbreyttu al-
þýðufólki sem laust er við
hleypidóma.einnig sérlunduðum
bændum og sönnu tignarfólki
sem hvorki þarf að sanna sig
með nafni né ætt en fylgir
fáguðum lífsháttum ytra sem
innra. Steinar frá Hliöum er
sérlundaður alþýöumaður en
einnig tignarmaður. Hann
minnir kónginn á frændsemi
þeirra, en sami kóngur er ævin-
lega nefndur Kristján Vil-
hjálmsson. Ekki fylgir nafni
Kristjáns númer, tignin hverfur
og öll framganga Steinars i kon-
ungsgarði minnir á þær fjar-
lægðir sem einlægt voru á milli
Islendinga og danskrar hirðar.
Aðrar persónur Paradisar-
heimtar eru ekki siður sér-
kennilegar en Steinar.Þær mæla
einsog uppúr þjóðsögu og hegð-
an þeirra er oft á mörkum hins
sennilega og ósennilega. En til
hvers væri lika að kyrkja þær i
harðri greip raunsæis? Mark-
mið Halldórs Laxness er að gefa
innsýn i mannlifið en ekki búa
tii eftirprentun af þvi. Ekki er
annað sýnt en Rolf Hadrich hafi
fylgt þessu markmiði eftir og
liklega getur tækni kvikmynd-
arinnar og frásagnarmáti á
kvikmyndir
BJónsdóttir
skrifar
stundum fært okkur enn nær
sögunni af endurheimt Paradis-
ar.
„Défilsgóður kall"
Jón Laxdal fer meö hlutverk
Steinars Steinssonar. Þar er
kominn „défilsgóður kall” eins
og Björn á Leirum kallar Stein-
ar, og fátt finnst sem erfitt er að
sætta sig við i túlkun Jóns á
Steinari. Friöa Gylfadóttir er án
efa einhver eftirtektarverðasti
leikarinn en hún leikur Steinu
dóttur Hliðabóndans. Steina er
býsna fyrirferðarmikil persóna.
Hún er sú sem gjörðir Steinars
snúast um, barneignir hennar
og Björns á Leirum er nokkurs
konar skopstæling á mey-
fæðingunni og Steina verður að
lokum biskupsfrú i Júta. Vart
held ég að hægt hefði verið að
finna betri Steinu en Friðu enda
telur Rolf HSdrich feng að sam-
starfi við þessa ungu leikkonu.
Margir gamalreyndir leikar-
ar sýna enn á sér nýja hlið i
Paradisarheimt. Má jpar nefna
Róbert Arnfinnsson i hlutverki
Þjóðreks biskups og Rúrik Har-
aldsson sem leikur Runólf prest.
Róbert fer ljómandi vel meö
hlutverk hins sauðþráa mor-
móna, sem ef til vill er marg-
þættari en aðrar persónur leiks-
ins. Rúrik túlkar hinn frakka-
klædda furðufugl á þægilegan
háttánallra skrumskælinga. Þó
Ronki komi ekki lengi við sögu
hefur hann samt einhverja
mestu speki „Paradisarheimt-
ar” fram að færa.
Túlkun Þórðar B. Sigurðsson-
ar á Birni á Leirum gæti hjálpaö
mörgum til að öölast skilning á
himnarikisljósinu honum Birni
sem bæði er úlfur og refur en
liklega dálitið meira. Nær hafði
ég alveg gelymt þvoglaranum
séra Jóni eftir bókarlestur, en
Helgi Skúlason gerir hann i
kvikmyndinni að einhverri
skemmtilegustu persónunni i
Paradisarheimt. Gunnar
Eyjólfsson i hlutverki Benedikt-
sens sýslumanns nær sér varla
á strik fyrr en i Edinaborgar-
ófriðnum, enda kannski ekki tií
þess ætlast. Kona Steinars
(Arnhildur Jónsdóttir) og Jói á
Dröngum (Jóhann Tómasson)
þykja mér leikin af helst til mik-
illi hógværð en likast til eru
þessar persónur ótrúlegar i eðli
sinu, auðmjúkir þolendur.
Tíðindi án uppþota.
Björn Björnsson höfundur
leikmyndar og Ulla-Britt Söder-
lund búningateiknari hafa unnið
nokkurt þrekvirki en þau settu
saman andrúmsloft liðinnar
aldar i þrem löndum jafn lag-
lega og kvikmyndin Paradisar-
heimt vitnar um.
Tónlist Jóns Þórarinssonar er
ekki aðeins undirleikur viö
kvikmynd, heldur lifleg og
undirstrikar merkingu ein-
stakra atburða.
Af tæknivinnu við Paradisar-
heimt er fátt að finna. Marg-
rómuð islensk náttúrufegurð
nýtist Frank A. Baunscher
ágætlega eins og mörgum fyrr.
Kvikmyndin Paradisarheimt
er eins og andinn i samnefndu
verki Halldórs Laxness meö
kyrrlátu yfirbragði. 1 henni ger-
ast allstór tiðindi án allra upp-
þota. Einsýnt þykir mér aö
verkið muni falla flestum vel i
geö þó fátt sé um barsmiðar ■
eða umbúðamikil ástarævin- ®
týri. ' —SKJ |