Vísir - 15.01.1981, Blaðsíða 27

Fimmtudagur 15. janúar 1981
vtsm
J>aö ep ekki tll nema ehm séra Matmías”
Matthias Jochumsson:
LJÓÐ — úrval.
Ólafur Briem bjó til prentunar.
Rannsóknarstofnun i bók-
menntafræöi og Menningarsjóö-
ur gáfu út 1980.
Þegar leiö aö siöustu jólum,
þá dagana sem sextiu ár voru
liöin frá láti séra Matthiasar
Jochumssonar, kom út allstórt
úrval af ljóðum þjóöskáldsins á
vegum Rannsóknarstofiiunar i
bókmenntum og Menningar-
sjóös — einn þeirra góöu
ávaxta, sem samvinna þessara
stofnana er aö bera þessi árin.
Ólafur Briem bjó verkið til
prentunar og valdi ljóöin meö
góðri leiðsögn og samdi ýtar-
lega inngangsgrein um Matthi-
as og skáldskap hans, og er rit-
gerð þessi hartnær hundrað
blaðsiöur i bókinni, sem er alls
um 400 siður, ákaflega vönduö
aö ytri búnaði og falleg, og enn
vandaöri að öllum innri frá-
gangi, textagerö, handritarann-
sókn og prófarkalestri, svo að
viö fyrsta yfirlestur fann ég
varla hnökra, og er slikt harla
fátitt.
Ljóðasafn séra Matthiasar
allt er svo viðamikið og stórt, og
auk þess sundurleitt og misjafnt
að gæöum, aö hætt er við að
mönnum vaxi þaö i augum að
halda viö kynnum sínum af
þjóöskáldinu með lestri þess, og
þvi er hætta á, að þaö fyrnist i
hugum landsmanna, ef ekki er
hendi nær staðgott og vandaö
allstórt úrval úr ljóöum þess.
Svo hefur satt aö segja ekki ver-
iö hin siöustu ár. Nú er úr þvi
bætt meö frábærum hætti.
Þarna getur lesandi fengiö i
senn greinargóðan leiöarvi'si
um lif, starf og ljóðagerö
Matthiasar og hin bestu ljóö
hans i einni vænni bók. Þessi út-
gáfa hefur alla burði til þess að
veröa kjörgripur á hverju is-
lensku heimilisbókasafni um
langa tiö.
Þetta er fjórða úrvalssafn is-
lenskra ljóðskálda meö vand-
aöri heimanfylgd, sem Rann-
sóknarstofnun i bókmennta-
fræði lætur frá sér fara og er aö
minu viti nauösynlegast þeirra
allra vegna þess hve Matthias
var afkastamikiö og misgott
ljóðskáld. Hin ljóðskáldin, sem
eru i þessum flokki og áöur út
komin, eruJóná Bægisá, Bjarni
Thorarensen og Daviö frá
Fagraskógi. Þau úrvöl voru 1.,
2. og 3. bindi þessarar útgáfu
„islenskra rita”, en 4. bindið
sögur Þorgils gjallanda og 5.
Sagnadansar. Matthias er þvi 6.
bindið. Ritstjórn þessarar út-
gáfu hafa þeir Njöröur P.
Njarövik, Óskar Halldórsson og
Vésteinn ólason.
Eins og Ólafur Briem bendir
réttilega á i aöfararorðum sin-
um um útgáfuna, er „úrval úr
ljóöum Matthiasar óvenju mikl-
um vandkvæðum bundið”.
Matthias var andleg hamhleypa
og háfleygt hughrifaskáld og
orðgnóttarmaður en ekki band-
ingi sjálfsaga eöa kröfuharöur
svarfmeistari. I einu og sama
kvæöi hans er oft að finna svo
andrika snilli, aö menn standa á
öndinni, en einnig háfleyga orö-
ræðu og málróf, hversdagslegt
tal. En þaö er andrikið og snilli-
gáfan, sem verður mælikvaröi á
skáldskap hans. Mjög fá kvæöi
hans eru gerseman fullkomins
skáldskaparforms eöa sorfnir
gimsteinar máls og hugsunar
sem heild, en þó eru þau til. Ef
stefnaættiaðþvi markmiöi I úr-
vali aö koma til skila gersemum
náöargáfunnar og hátindum
innblástursins i skáldskap
Matthiasar yröi aö gera annaö
hvort að birta aðeins einstakar
visur eöa ljóölinur og kurla
kvæöin þannig sundur eöa birta
mörg og löng kvæöi sakir nokk-
urra ljóðlina i þeim, en þá vofir
sú hætta yfir, aö oröaflóð kæfi
lifsandann. Hvorugt er þvi i
raun og veru frambærilegt
verklag viö úrvaliö, enda reynir
Ólafur aö fara aöra og farsælli
leið, velja aöeins þau kvæöi,
sem eru best heildarverk eða
geyma svo mikil tilþrif, að ekki
veröur fram hjá gengið, en
sleppa ööru, þótt hætta sé á „að
ekki verði unnt aö halda til haga
öllum gullkornum i ljóöum
skáldsins”.
Ólafur segist hafa farið mest
eftir östlundsútgáfunni viö frá-
gang kvæðatexta, svo og öörum
bókum, sem Matthiasi entist
aldur til aö fjalla sjálfur um, en
þau kvæöi sem hér eru valin, en
ekki er aö finna i þessum bók-
um, séu oftast prentuð eftir út-
gáfu Arna Kristjánssonar. Þá
hefur Ólafur kannaö hið mikla
handritasafn Matthiasar sem
geymt er í Handritasafni
Landsbókasafns og rýnt i texta
þeirra kvæöa, sem þar eru og
hann tók í úrvalið. Þar segir
hann að finna um 50 þeirra 120
kvæða, sem eru i þessu úrvali og
reynt sé aö fylgja þvi oröalagi
sem Matthias haföi á þeim i siö-
ustu gerð eftir þvi sem auöiö er
aö rekja. örfá kvæöi eru nokkuö
stytt en þess jafnan getiö. Um
þaö segist Ólafur hafa haft náin
samráð viö Kristján Arnason,
sonardótturson skáldsins.
Aftast i bókinni er skrá um rit
Matthiasar og heimildir um
hann og verk hans gerð af Ólafi
Pálmasyni.
1 fyrsta kafla inngangsrit-
gerðarinnar er fjallað um ein-
staka og stórbrotna andagift og
innlifunargáfu Matthiasar og
málsnilld hans, og hæfirþað vel,
þvi aö þar er um að ræöa kjarna
skáldskapar hans. Þar næst er
fjallaö um afstöðu og skyldleika
skáldsins viö önnur skáld í sam-
tima og fortið, siöan um lifs-
reynslu hans og hlut hennar i
kvæðunum — ættjaröarinnar,
náttúrunnar og lifsins. Ólafur
bendir glögglega á, að Matthi'as
sé „mannsins skáld”, eins og
Steingrimur J. Þorsteinsson
hefur rækilega rökstutt i riti
sinu um Matthias. Loks eru
kaflarum trúarskáldskapinn og
þýöingarnar en skáldferill
Matthiasar rakinn aö lokum.
Þaö sem mér finnst mest til
um i þessari ritgerö um Matthi-
as er hve skilrik hún er og laus
viö langsóttar skýringar og
vafninga. Fyrir bragöiö veröur
hún afar gagnlegur lykill al-
mennum lesanda að bestu
kvæðum Matthiasar, skilningi á
þeim og gerö þeirra.
Ólafur bendir glögglega á þá
merkilegu staðreynd hve
Matthias — hrifnæmastur allra
skálda — var sjálfstæöur og
óháöur áhrifum af öörum skáld-
um. Þetta tvennt fer sjaldan
saman og sýnir stærö hans.
Skyldleiki hans viö islensk sam-
timaskáld viröist mestur viö
Gröndal, en það er aöeins sam-
leiö ákveöinna persónuein-
kenna. 1 trúarskáldskapnum
kemur þetta sama fram. Þar er
Matthias svo frjáls i hugsun og
viðhorfum, að hann á fáa eða
enga sina lfka sem sálmaskáld.
Hann var svo kreddulaus og ó-
háöur bibliulegum kennisetn-
ingum og „orðinu” aö andlegt
frelsi á varla betri fulltrúa. Þó
tileinkaöi hann sér öllum betur
mannlegan kjarnaboöskap
kristindómsins, færði hann
heim í fullum skilningi, og hóf
hann i nýtt veldi i sálmaskáld-
skap.sem bereinsog gull af eiri
I trúarlegri túlkun tslendinga
eftir Hallgrim Pétursson og
kemst nær hjarta samtiðar-
manna sinna en nokkurt annað
Islenskt trúarskáld. Frelsi hans
i krafti skáldlegrar andagiftar
og tárhreins trúarsannleika og
mannlegra samkennda I hjart-
ans einlægni var svo mikið, aö
það hrein ekki á honum fremur
en ryð á skiru gulli, þótt hann
misbyöi „oröinu” eins og þaö
stóö i bibliunni, svo harkalega,
aö hann hlaut hneykslun og for-
dæmingu skriftlærðra.
Persónulega þykir mér mest-
ur féngur aö umfjöllun Ólafs
Briem um ljóðaþýöingar
Matthiásar, einkum hve hann
styður þaö augljósum saman-
buröardæmum, hvilikt vald
hannhaföi á birtingu hugmynda
i máli og lifsmyndum og gerði
hvort tveggja aö skila kvæöis-
efniog blæ af trúleik og islenska
þaö i fullri merkingum svo aö
fyrir hugskotssjónum okkar
blasa viö miklu hugtækari og
snjallari myndir en i frum-
kvæöi, en þaö er auövitaö ekki
þar meö sagt, aö viö getum
dæmt um það, hvort þýöingin sé
i raun betri en frumgerö, þótt
hún sé okkur nærtækari og virö-
ist þvi snjallari. t úrvalinu er
hlutur þýöinganna lika mikill
eða allt aö þriöjungi og sýnir
það athyglisvert sjónarmið,
sem á fullan réttá sér til þess aö
sýna, hver Matthias var.
Þaö yröi of langt mál i þessu
spjalli aö rekja þá kvæöaskrá,
sem talin er hiö besta eftir
Matthias iþessu úrvali,en hvort
sem þar er til skila haldið öllu
sem máli skiptir eöa ekki, lokar
maður bókinni sannfærðari um
það en nokkru sinni fyrr, að þaö
er og var aöeins til einn séra
Matthias I skáldskaparheimi
okkar íslendinga, og orð Grön-
dals, er hann hálfrimaði i gam-
ansömu ljóðabréfi til Matthias-
ar einhvern tima, koma i hug-
ann. Þau eru á þessa leiö aö mig
minnir:
Þótt íslendingar á einu fleti
allir lægju meðsama nafn
og Matthias þeirra hver og einn
héti
og það væri skrifað i bókasafn
ekkert hef ég um þetta f jas,
það er ekki til nema einn séra
Matthias.
Andrés Kristjánsson.
i ÞJÓBSAGA GEFUR ÖT ]
j ÞJÖBSOGUR SIGFÚSAR í
| Eftir að grein um útgáfu þjóösagna Ólafs Daviössonar birtist i J
| Visi fyrir nokkrum dögum, hringdi Ilafsteinn Guðmundsson J
| framkvæmdastjóri Bókaútgáfunnar Þjóðsögu til mín vegna um- j
| mæla minna um nauösyn á útgáfu þjóösagnasafns Sigfúsar Sig- J
■ fússonar og lét þess getið, aðsú útgáfa væri einmitt i prentun hjá I
■ Þjóðsögu, og mundu fyrstu bindi væntanlcga koma út á næsta I
j hausti, en þau munu alls verða átta. Óskar Halidórsson annast |
útgáfuna aöallega. — Þá lét Hafstcinn þess getiö, af þvi að það j
j kemur ekki fram i útgáfu þjóðsagna ólafs, að Einar Sigurðsson j
I hefði tekiö saman hinar ýtarlegu nafna-, flokka- og atriðaskrár, j
I sem eru i siðasta bindinu. A.K. |
Bankavlðskipti unflir ráöstjórn afgreiðsiu Landsbankans
Bankakerfið virðist vanta
leiðsögn um framhald peninga-
viðskipta á þessu ári. Orðræður
ráöherra og vangaveltur um
margvislegt gengi peninga,
hefur sett lánastofnanir út af
sporinu. Fullar verðbætur á sex
mánaöa innstæður setja bank-
ana jafnframt i þann vanda aö
þurfa.að sækja tekjur á móti til
almennra viðskipta á sviöi vixla
og hlaupareikninga sem hafa
verið einstaklingum og fyrir-
tækjum til hagræðis. Nú virðast
verðbætur, sem munu ná til inn-
stæðna, ætla að setja þessi mál
endanlega úr skorðum með
þeim hætti, að annað tveggja
verður að leggja vixla og
hlaupareikninga niður eða finna
þeim stað i verötryggingarkerf-
inu sem getur reynst erfitt.
Verðtryggður vixill yrði að
likindum að hljóða á upphæð,
sem næmi nokkru hærri upphæð
en þeirri sem kæmi til útborg-
unar að frádregnum vöxtum,
svo næmi áætlaðri verötrygg-
ingu og hlaupareikningar yröu
færðir til samræmis verðtrygg-
ingu með likum hætti (úrtökum)
og útreikningur vaxta. Allt
mundi þetta fiækja máiin veru-
lega og valda erfiðleikum og
skriffinnsku úr hófi. Það er þvi
ekki einugis unnið af fullum
krafti að þvi að millifæra fé frá
fyrirtækjum i rikishitina. heldur
er samhliða verið aö gera fyrir-
tækjum erfitt fyrir aö starfa frá
degi til dags.
Það liggur i augum uppi að
fjármagnshreyfingar fyrir-
tækja eru það örar, að þau eiga
þess engan kost að taka kannski
verötryggt lán fyrir hádegi,
borga það eftir hádegi og efna
sér i nýtt lán rétt fyrir lokun. En
eins og þessi mál eru i pottinn
búin núna virðist aðeins um að
ræða verötryggð lán I bönkum.
öllu öðru hefur verið varpað á
dyr.
Nú er það staðreynd að marg-
ur einstaklingurinn slær vixil tii
að bjarga sér i tvo eða þrjá
mánuði. Varla er svo keyptur
smálegur hlutur, að ekki séu
boðin afborgunarkjör, þar sem
vixlar eru notaöir, og i öllum
meiriháttar viðskiptum er
notast við vixla. Nú munu bank-
ar láta liklega með að halda
áfram að kaupa svonefnda
vöruvixla til tveggja mánaða.
Ekki verður séð hvernig bankar
geta verðtryggt þá, sem þó
hlýtur aö vera nauðsynlegt,
fyrst færa á öll bankaviöskipti
yfir á sviö verðtryggingar með
hinum sérstöku inniánskjörum.
Hlaupareikningsviðskipti eru
nauðsynleg fyrirtækjum. Ekki
verður séð aö gert sé ráð fyrir
þeim i hinum nýju tillögum um
verðtryggingu bankafjár.
En þessar ráöstafariir skiljast
náttúriega allar, þegar haft er i
huga þaö andrúmsloft sem ríkir
I stjórnarherbúðunum í garð at-
vinnurekstrar i landinu. Þar
eiga þeir engan taismann og þar
þykir fínt aö þrengja svo að
þeim, að þeir beri sig ekki.
Þrátt fyrir erfiðleika viröast þó
atvinnuvegirnir hafa baslast
sæmilega fram að þessu. En nú
á með skipulegum hætti í gegn-
um bankakerfið að þrengja enn
betur að atvinnuvegunum með
þvi að loka að mestu fyrir
venjuleg bankaviðskipti en taka
i þess stað upp verötryggingar-
kerfi sem er svo þungt I vöfum,
aö þeir sem þurfa að færa til
peninga frá degi til dags hafa
þess engin not.
Helsti banki landsins hefur
fengið hugmyndasmið hins nýja
bankakerfis fyrir formann
bankaráðs. Lúðvik Jósepsson
héit nýlega fyrsta fund banka-
ráðs Landsbankans og flutti þar
„pepp” ræðu um að nú yröi að
láta hendur standa fram úr
ermum. Hvaða ermum er
manni spurn? Lúðvík er frægur
fyrir að búa til kerfi ofan á kerfi
sem ekkert hafa dugað meöan á
ráðstjórn Alþýðubandalagsins
hefur staðið. Kerfi Lúðviks hafa
einugis dugað til að sökkva okk-
ur lengra niörf svað skriffinnsku
og verðbólgu. Svo mun enn
veröa. En þessi maður, sem er
frægur fyrir að reikna sinar
prósentur sjálfur, mun i frapi-
tiðinni litiö þurfa að reikna
annað en verðtryggingu út frá
daglegum viðskiptum.
Svarthöfði